Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: [POCETANIE]

Następne hasło: POCHEŁPIĆ SIĘ »

POCHADZAĆ (31) vb impf

o oraz drugie a jasne; w inf: -chadz- (6), -chådz- (4) Mącz (6:4); w imp: -chådz-; w pozostałych formach: -chådz- (17), -chadz- (1) SkarŻyw.

Fleksja

indicativus
inf	pochadzać
praes
	sg	pl
1	pochådzåm
3	pochådzå	pochådzają

praet
	sg		pl
1	m		m pers	pochådzalismy
3	m		m pers	pochådzali
	f	pochådzała	m an
	n		subst	pochådzały

imperativus
	sg	pl
2	pochådzåj	pochådzåjcie

conditionalis
	sg		pl
2	m	byś pochådzåł	m pers
3	m		m pers	by pochådzali

inf pochadzać (11). ◊ praes 1 sg pochådzåm (3). ◊ 3 sg pochådzå (3). ◊ 3 pl pochådzają (1). ◊ praet [3 sg f pochådzała.] ◊ 1 pl m pers pochådzalismy (1). ◊ 3 pl m pers pochådzali (2). subst pochådzały (1). ◊ imp 2 sg pochådzåj (2). ◊ 2 pl pochådzåjcie (1). ◊ con 2 sg m byś pochådzåł (1). ◊ 3 pl m pers by pochådzali (1). ◊ part praes act pochådzając (4).

Sł stp, Cn notuje, Linde także XVII w. (z Cn).

Znaczenia

1. Iść, posuwać się naprzód (22)
- a. O koniu lub jeździe konnej (1)
- b. O podróży okrętem (1)
- c. O kołach pojazdu (1)
- d. W imp: idź stąd, odejdź (1)
2. Przechadzać się, chodzić tu i tam (3)
3. Rozwijać się, postępować (4)
- a. Pod względem tempa: szybko postępować, zmierzać do końca, przyspieszać (2)
- b. Pod względem stopnia i jakości: stawać się silniejszym, doskonalszym (2)
4. Zwyciężać, poskramiać (1)
- [Przen]
- a. Brać górę (1)
5. Pochodzić, powstawać (1)

1. Iść, posuwać się naprzód; ambulare PolAnt; contendere, currere, gradi, ire, pergere, petere, proficere Mącz (22): Curriculo celeri ire, Prętko pochadzáć. Mącz 74a; Contendo, Ciągnę/ mknę/ prowádzę ſie/ pochadzam/ ydę Mącz 444b, 116a, 350d; Nie tylko to może Iedzne [!] ſpráwowáć/ ále y pieſzemi gdy będą dobrze zbroyni ktemu ćwicżeni/ áby ſie nie mieſzáli y tu y owdzie/ iedno według známion ſtárſzych pochadzáli. BielSpr 23v; [Poſyp co żrze/ vcżyń nęt/ przy koniu pochadzay BielawMyśl [E4]].

pochadzać za kim (2): BielKom A3v; CHłop przez rámię powieśił Liſá przedawáiąc/ Drugi go k ſukni przyſzył/ zá nim pochadzáiąc. RejFig Bb3.

pochadzać dokąd w jakim kierunku (6): Versi ad laevam petebamus Coloniam, Udawſzy ſie ná lewą rękę/ pochadzáliſmy ku Kólnu. Mącz 183a; Trojanie z wielkiem hukiem w pole pochadzali KochMon 19; KochProp 14; [Otwin(?)Erot 10]. Cf »pochadzać przedsię«.

W charakterystycznych połączeniach: pochadzać prędko, społem, z wielkim hukiem.

Zwroty: »ochotnie pochadzać« = cursim currere, cursum contendere Mącz (5): Si graderere tantum quantum loquere iam esses ad forum, Byś ták ochotnie pochadzał yáko mówiſz yuſzbyś dawno był v rinku. Mącz 440d, 74a, 346b, 441b, 444b.

»pochadzać przedsię [= naprzód]« = pergere viam Mącz (3): Tenere cursum, Pochadzáć przed ſię. Mącz 446a, 439b, 492a.

a. O koniu lub jeździe konnej (1): Citato valere equo et citato gradu. Prętko á skokiem pochádzáć. Mącz 53b.

b. O podróży okrętem (1): Vela ventis permittere, Okręt puśćić precz/ pochádzać/ to yeſt ważyć ſie puśćić ſie w ymię boże ná ſzczęście. Mącz 479a.

c. O kołach pojazdu (1): Gdy tedy chodźiły [koła]/ na cztery ſtrony pochadzáły/ á chodząc nie obrácáły ſię BibRadz Ez 10/11.

d. W imp: idź stąd, odejdź (1): Facesse hinc, wieśſie precz/ pochadzay/ poryway lie ztąd. Mącz [114]a.

2. Przechadzać się, chodzić tu i tam; otiose inambulare Cn (3): Przy tym czaſie przed ſamym zleżeniem ma Pani brzemienna lekky pochadzac zchylaiąc ſie cżęſto ku ziemi FalZioł V 19d; Iednego vcżćiwego y nabożnego cżłeká cżęſto w táiemnicy słuchał ieden/ á on myiląc y pochádzáiąc cżęſto mowił: [...] SkarŻyw 294.

pochadzać po czym (1): A ſnadź máło nie lepſzą [rozkosz] ma pod ſtrzechą kokoſz. Która ſobie po śmieciach pochadzáiąc gdacże/ A wygrzebſzy zyarnecżko polátuiąc ſkacże. RejWiz 4v.

3. Rozwijać się, postępować (4):

a. Pod względem tempa: szybko postępować, zmierzać do końca, przyspieszać (2):

pochadzać czym (1): Urgere institutum, Pochádzáć ſwym przedſiewzięciem/ przinágláć temu co ſie przed ſie wzięło. Mącz 508c.

Zwrot: »pochadzać przedsię« (1): Opus fervet, Robotá pochadza przedſię precz/ to yeſt/ żadne ſie omieſzkánie w rzeczi nie dzieye. Mącz 121a.

b. Pod względem stopnia i jakości: stawać się silniejszym, doskonalszym (2): Proveniunt studia hilaritate, Náuki pochadzáyą/ roſtą/ mnożą ſie od weſołośći Mącz 483b; Progressionibus uti, Pochádzáć/ co dáley to ſie bárziey zámágáć. Mącz 510b.

4. Zwyciężać, poskramiać [kogo, [co]] (1):

[Przen: Ktorzy nie tą proſtą wodą Ale ſercá ſwego zgodą Ktora ſercá pochadzáłá Táć práwie grzechy zgładzáłá MorawRozm Gv.]

a. Brać górę (1): Lecż zda mi ſie iż ſtárſzy/ młodſzego pochadza [tj. stateczność bierze w nim górę nad płochością] RejZwierz 74v.

5. Pochodzić, powstawać [z czego] (1): Ludzkoſcią/ záchowániem/ tym wiele nágradza [Sebastian z Mielca]/ Bo to nigdy ze złego/ ſercá nie pochadza. RejZwierz 54v.

Synonimy: 1. iść; 2. spacerować; 3.a. przynaglać, przyśpieszać; b. mnożyć się, rość; 4. przewyższać, zwyciężać; 5. poczynać się, powstawać, zaczynać się.

Formacje współrdzenne cf CHODZIĆ.

EW, (JDok)