![[zaloguj się]](/static/img/icons/lock.png "Zaloguj się"){kind=icon}
![[SŁOWNIK POLSZCZYZNY XVI WIEKU]](/static/img/spxvi-logo.jpg){kind=logo}
| « Poprzednie hasło: MNOŻYĆ | Następne hasło: 1. MOC » |
![[pdf]](/static/img/icons/document-pdf-text.png "Pobierz artykuł hasłowy w formacie PDF"){kind=icon}
MNOŻYĆ SIĘ (347) vb impf
się (280), się (60), si(ę) (7).
o jasne.
| inf | mnożyć się | |||
|---|---|---|---|---|
| indicativus | ||||
| praes | ||||
| sg | pl | |||
| 1 | mnożę się | |||
| 2 | mnożą się | |||
| 3 | mnoży się | |||
| praet | ||||
|---|---|---|---|---|
| sg | pl | |||
| 1 | f | mnożyłam się | m an | |
| 3 | m | mnożył się | m pers | mnożyli się |
| f | mnożyła się | m an | ||
| n | mnożyło się, mnożyło się jest | subst | mnożyły się | |
| fut | ||||
|---|---|---|---|---|
| sg | pl | |||
| 3 | m | m pers | będą się mnożyć, będą się mnożyli | |
| f | będzie się mnożyła | m an | ||
| n | będzie się mnożyło, mnożyć się będzie | subst | mnożyć się będą, będą się mnożyć | |
| imperativus | ||||
|---|---|---|---|---|
| sg | pl | du | ||
| 2 | mnóżcie się | mn(o)żta sie | ||
| 3 | niech(åj) się mnoży | niechåj się mnożą | ||
| conditionalis | ||||
|---|---|---|---|---|
| sg | pl | |||
| 1 | m | bych się mnożył | m pers | |
| 2 | m | m pers | byście mnożyli się | |
| 3 | m | by się mnożył, bodåj się mnożył | m pers | by się mnożyli |
| f | by się mnożyła | m an | ||
| n | by się mnożyło | subst | by się mnożyły, by się mnożyli | |
inf mnożyć się (39). ◊ praes 1 sg mnożę się (6). ◊3 sg mnoży się (119). ◊ 3 pl mnożą się (46). ◊ praet 1 sg f mnożyłam się (1). ◊ 3 sg m mnożył się (8). f mnożyła się (4). n mnożyło się (8), mnożyło się jest (1) RejPos.◊ 3 pl m pers mnożyli się (5). subst mnożyły się (6). ◊ fut 3 sg f będzie się mnożyła (4). n będzie się mnożyło (1) RejPs, mnożyć się będzie (1) RejZwierc. ◊ 3 pl m pers będą się mnożyć (1) WróbŻołt, będą się mnożyli (1) LubPs X4v. subst mnożyć się będą (1), będą się mnożyć (1) RejPos (1:1). ◊ imp 3 sg niech(åj) się mnoży (6). ◊ 2 pl mnóżcie się (16); -ó- (1), -(o)- (15). ◊ 3 pl niechåj się mnożą (2). ◊ [2 du mn(o)żta sie Glosy II nr 130/2.] ◊ con 1 sg m bych się mnożył (1). ◊ 3 sg m by się mnożył (10), bodåj się mnożył (1). f by się mnożyła (23). n by się mnożyło (7).◊ 2 pl m pers byście mnożyli się (1). ◊ 3 pl m pers by się mnożyli (7). subst by się mnożyły (13), by się mnożyli (1) [m] RejPs. ◊ part praes act mnożąc się (6).
Sł stp notuje, Cn s.v. płodzę, Linde XVI–XVII w.
- 1. Występować w większej niż poprzednio liczbie, rozwijać się, powiększać się, szerzyć się, krzewić się, wzrastać
(231)
- a. Potężnieć; mieć się dobrze (6)
- 2. Rozmnażać się, rozradzać się, plenić się, płodzić się (58)
- 3. Tworzyć się, powstawać (39)
- 4. Powiększać, pomnażać coś w sobie; przyswajać coś sobie, utwierdzać się w czym
(18)
- a. Doskonalić się (2)
- 5. W funkcji strony biernej: być mnożonym (1)
mnożyć się dla czego [= z powodu czego] (2): Nie ma być vrinał [przy oglądaniu uryny] barzo od ocżu oddalan/ abowiem dla oddalania wielkiego iaſnoſć ſie w vrinie mnoży. FalZioł V lv; GlabGad D5.
mnożyć się od czego [= pod wpływem czego, z czego] (4): A gdy tuk zaſię naraſta tedy cżłowiek moc bierze. A zwłaſzcża od polewki mięſa wołowego, albo też kapłuniego barzo ſie mnoży. GlabGad D2v, Hv, 16; Mącz 483b.
mnożyć się komu (17): Komu ſye wrzod wgoleni włoży/ záwſſe ſye mu boleſć mnoży. March1 A4; OpecŻyw 22v; RejPs 79, 183, 187v, 220; RejKup v4v; ſam oblicżnie przyſtępuie ku bitwie/ á ták ſie mu imię y chwałá mnoży [sibi nomen et gloria nascitur]. HistAl E; LubPs G, P3; RejWiz 152v; BielKron 195v; RejPos 61v; RejZwierc 32, 268; ArtKanc B6, N9v.
mnożyć się przez kogo, prze(z) co [= wskutek czego, dzięki czemu, komu] (5): GroicPorz d; nie roſciągay możnośći ſwey ná vpadek a ná śćiſk żadnego cżłowieká/ á owſzem ſie ſtáray/ áby ſie przez cię mnożyłá ſpráwiedliwość á miłoſierdzie RejPos 61; ModrzBaz 22; ArtKanc B6; WujNT Zizzzz3.
mnożyć się czym (3): ZapWar 1545 nr 2646; GroicPorz b3v; Częſtoćiem rychley wzmagáią/ ktorzy ſye w niemocy na inſze mieſtce przewożą. Abowiem Ogień przyrodzony/ ruſzánim ſye mnoży SienLek 34.
mnożyć się za czym [= pod wpływem czego] (1): Przeto iáko inne złoſći zá niekárnoſćią mnożą ſye/ ták też y cudzołoſtwo. GroicPorz kk4.
mnożyć się w czym [= dzięki czemu, wskutek czego] (3): RejKup 17; GroicPorz n4; Thá niemoc w pokoiu ſie mnoży/ á przetoż roboty a prace potrzebuie SienLek 94.
mnożyć się skąd [= pod wpływem czego] [w tym: z czego (43), z kogo (4), „stąd” (8), „skąd” (6)] (61): OpecŻyw 22v; Iteż z nyrek vrynę pobudza/ y kamień w nyrkach y theż w miechierzu łamie/ á żadnym ohycżaiem mnożyć mu ſię niedopuſzcża ſtich to wilkiech á lipkiech niecżyſtoſci FalZioł I 59c, I 34b, 77d, II 20d, III 20d, V 10v [2 r.] (10); ale iż wſzelka rzecż w żywocie nie ſtrawna obracza ſie w flegmę, przeto y z wina zbytniego flegma ſie mnoży GlabGad Hv, B, C3, D4v, D5, E2v (18); aby ſie tobie znas mnozyła y wieczna chwała y czeſc ſwięthemu maieſtatowi twemu. RejPs 79, 134, 152v, 169, 173v, 183 (8); RejRozpr 14, K; RejJóz Q2v, Q3v marg; Sktorey [wiary] ſię yuż Laſka mnozy A wſytko ſię dobrze sporzy. RejKup x2v, bb6v; BielKom F; GliczKsiąż E7v; LubPs P3; GroicPorz mm4; BibRadz Ps 101 arg; bacżąc iż co dzyeń to bárziey mnożyłá ſie Luterowi nieprzyiaśń v Papieżá/ y iego ſtrony/ á nawięcey z gadánia/ ktore miał w Lipſku z Ekkiuſzem BielKron 195v; SienLek 4, 100v, 133v, 171; A ſtąd áby nam roſło ſwięte miłoſierdzie twoie [...] ſkąd by ſie mnożyło á ſwięćiło w nas ſwięte imię twoie/ y kroleſtwo twoie RejPos 44v; BiałKat 116; RejZwierc 53v, 102v, 113; WerKaz 303; GrabowSet A2v; SarnStat 520.
W połączeniach szeregowych (3): Mącz 146c; RejZwierc 268; ktory [kościół] począwſzy ſię od Ieruzálem/ rośćie/ mnoży ſię y rozſzerza po wſzem świećie WujNT 297.
W przeciwstawieniach: »niszczeć (3), uby(wa)ć (2), wykorzeniać się (a. być wykorzeniony) (2), kończyć się, opadać, schodzić, umniejszać się, ustawać, zginąć ... mnożyć się« [w tym: niszczeć i wykorzeniać się (1)] (12): gdi ſie płacż mnozi tedy ſie vmnieyſza materia vriny. GlabGad B5v; gdyż máłoſć iego mnoży ſie á náſzá wielkoſć vſtawa. HistAl E; Consistit morbus cui opponitur increscit, Stoyi á trwa w yedney mierze/ nie mnoży ſie áni vbywa. Mącz 396c; SienLek 12v [2 r.], 181; Iuż poł fráſunku vbędzie/ iuż ſie dobra myſl mnoży RejZwierc 90v; że dáry ludźiom od Bogá dáne/ ieſli pilnośćią bywáią ćwicżone/ stwierdzáią śię y mnożą/ á ieſli bywáią zániedbáne/ niſzcżeią y z gruntu śię wykorzeniáią ModrzBaz 9, 22; ArtKanc N20v; SarnStat 943. Cf Przysłowie.
»rość (a. rosnąć), (a, i) mnożyć się« (6): A ſlowo Páńſkie roſło y mnożyło ſie [crescebat et multiplicabatur]. Leop Act 12/24; In urbe luxuries creatur, Mnoży ſie á rośoie roſpuſtá w mieście. Mącz 68c; RejPos 134v; RejZwierc 110, 113; Calep 794b. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]
»mnożyć się a (i) rozszyrzać« [szyk 2:1] (3): ListRzeź w. 7; RejPs 17; by ſie iego chwałá ſwięta mnożyć á rozſzyrzáć mogłá. RejPos 314. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]
»sporzyć się i mnożyć« (1): y wſzytkoć ſie ſporzyć y mnożić będzie około ciebie. RejZwierc 32.
»szczęścić się a mnożyć« (1): A tu iuż oná káżda zácżęta pociechá twoiá od Páná twoiego będzye ſie ſzcżęśćiłá á mnożyłá w tobie. RejPos 306v.
»mnożyá się, (i) krzepczyć« (2): KrowObr 135v; Memoriae vegetandae gratia, Aby ſie pámięć mnożyłá/ krzepczyłá. Mącz 477a.
»mnożyć się i rosnąć« (1): Y mieſſkał Dawid ná zamku Syon [...] Y chodził mnożąc ſie y roſnąc [ingrediebatur profieiens atque sueereseens]. A Pan Bog zaſtępow był zniem. Leop 2.Reg 5/10.
»twierdzić się i mnożyć« (1): áby poſthánowiony pokoy w namnieyſzey rzecży z ſtrony I.C.M. niebył náruſzony/ ále áby ſie twierdził y mnożył ná potomne cżáſy. BielKron 332.
W połączeniach szeregowych (6):KrowObr 221v; Leop Gen 1/22; BielKron 1v; płodzćie ſię/ y mnożcie ſię/ y nápełniayćie wody w morzach [crescite et multiplicamini et replete aquas in maribus] BudBib Gen 1/22; Rośććie á mnożćie ſię/ á napełniayćie wſzytkę źiemię [Crescite et multiplicamini et replete terram Vulg Gen 1/28]. WerKaz 285, 282; [Crescite et multiplicamini {(rozſttez a mnozſta ſie (a naplute [!] zemi)} Glosy II nr 130/2.]
»mnożyć się i (a) ziemię napełniać« (2): SeklKat L; 1. Moy: 1. v 28. Gdzie im ono Bog nie tylko błogoſłáwił/ ále ſie im też mnożyć y źiemię nápełniáć roſkazał. CzechRozm 163. [Ponadto w połączeniach szeregowych 4 r.]
»mnożyć się, płodzić się« (I): Sobolesco, Mnożę ſie/ płodzę ſie. Mącz 397d. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]
»rość (a. rosnąć), (a, i) mnożyć się« = crescere et multiplicari Vulg [szyk 7:1] (8): BielKom G4; GliczKsiąż B7; Leop Gen 8/17; BielKron 5v, 27v, 185; rácż błogoſłáwić dziatkom tym/ áby roſły á mnożyły ſie ſzyroce po ziemi. RejPos 150; SkarŻyw 270. [Ponadto w połączeniach szeregowych 5 r.]
»mnożyć się i (s)kochać« (2): WróbŻołt B7; A im tłuſtſza rolá/ Tym pokrzyw więcéy mnoży/ y ſkocha ſie zgołá. GosłCast 38.
»mnożyć się a nie umniejszać się« (1): áby rodziły ſyny y corki/ mnożćie ſię tám/ á nie vmnieyſzayćie ſię [multiplicate vos ibi et non diminuatis vos]. BudBib Ier 29/6.
mnożyć się dla czego [= z powodu czego] (1): Dla ktorey [pychy] ſię płácż mnoży á wzdychánie GrabowSet D3v.
mnożyć się komu (4): A kożdy sie przed nim stroży Stąd sie im wielki strach mnoży. BierRozm 12; RejPs 89v; RejPos 72v; RejZwierc 229v.
mnożyć się w czym [= dzięki czemu] (1): Wiárá/ nádzięiá/ miłość/ wſzithko ſie to mnoży w ſtánie małżeńſtwá wiernego. RejPos 42v marg.
mnożyć się skąd [= pod wpływem czego] [w tym: z czego (8), „stąd” (6), „skąd” (5)] (19): FalZioł I 31a, V 27v, 69; BierRozm 12; RejPs 89v; RejRozpr C2; Diar 70; Mieć ná piecży powinność/ cnotę/ boiaźń Bożą/ Iuż ſtąd ine przypadki pocżćiwe ſie mnożą. RejWiz 49v; BibRadz I 161b marg; OrzRozm E2v, O3v; KwiatKsiąż M4; SienLek V4; á nie bacży ſie złośćiwy cżłowiek ſkąd mu to przypada/ ſkąd mu ſie to mnoży/ mnima by s ſzcżęſcia á z oney nieſpráwiedliwey pracey iego RejPos 72v; RejZwierc 229v; y wſzytkie namiętnośći ćiáłá náſzego [...] ktore ſie w nas mnożą z pożądliwośći ocżu y zápalenia ćiáłá CzechRozm 240v; SarnStat 577, 898, 1096.
W przeciwstawieniu: »ginąć ... mnożyć się« (1): ktore [pijaństwo] gdźie pánuie/ tám męſtwo ginie/ á zbytnie ſpánie/ y rozmáite niemocy ſię mnożą [fortitudinem amitti, veternum omnia occupare certum est]. ModrzBaz 82v.
»powstać i mnożyć się« (1): Skąd jakie powstały i jeszcze się mnożą bałwochwalstwa Diar 70.
W przeciwstawieniu: »przestać ... mnożyć się« (1): bowiem oni nie chczą przeſtac ale ſie zawżdy mnożą w pyſze ſwoiey. WróbŻołt Z6v.
mnożyć się z czego w co (1): CHceſſli cżlowiecże mnożytz ſie z tznoty w tznotę/ z laſki w laſkę/ z dobrégo w lepſſé/ [...] romzyſláy [!] rád vmęcżenié Iezuſa milégo OpecŻyw 160.
Synonimy: 1. czynić się, kochać się, narastać, przybywać, rozkochawać się, rozkorzeniać się, rozkrzewić się, rozrastać się, rozszerzać się, sporzyć się, szerzyć się; 2. kochać się, płodzić się, rodzić się, skochać się; 3. czynić się, poczynać się, powstawać, wszczynać się, zstawać się; 4. rość.
Formacje współrdzenne cf MNOŻYĆ.
Cf MNOŻĄCY SIĘ, MNOŻENIE
MB