Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: PODCHWYCENIE

Następne hasło: PODCHWYCON »

PODCHWYCIĆ (24) vb pf

o jasne.

Fleksja

inf	podchwycić

praet
	sg
3	m	podchwycił

conditionalis
	sg		pl
1	m		m pers	bychmy podchwycili
3	m	by podchwyci(e)ł	m pers	by podchwycili

con praet
	pl
3	m pers	by byli podchwycili

impersonalis
con		by podchwyc(o)no

inf podchwycić (9). ◊ fut 3 sg podchwyci (1). ◊ praet 3 sg m podchwycił (1). ◊ con 3 sg m by podchwyci(e)ł (1). ◊ 1 pl m pers bychmy podchwycili (1). ◊ 3 pl m pers by podchwycili (9). ◊ con praet 3 pl m pers by byli podchwycili (1). ◊ impers con by podchwyc(o)no (1).

Sł stp, Cn brak, Linde także XVII – XVIII w.

Znaczenia

1. [Chwycić, pojmać]
2. Podstępnie zawładnąć (3)
- a. Pojmać podstępnie (2)
- b. Uzyskać podstępnie (1)
3. Przyłapać kogoś na czymś złym, zwłaszcza na błędzie (21)
- W przen (2)
- a. Wyjąć z kontekstu czyjeś słowa, aby je złośliwie zinterpretować (1)

1. [Chwycić, pojmać [kogo z czym]: Dał Niemcowi kiścieniem, [...] Podchwycił go wnet z zbroją, tak hersta z łupami Przyniósł do swoich StryjPocząt 271.]

2. Podstępnie zawładnąć; praevenire PolAnt (3):

a. Pojmać podstępnie [kogo] (2): WróbŻołt N8v; á gdzie ſię nie nádzieieſz podchwyći ćię y vcżynić co złego. BudBib Eccli 19/24.

b. Uzyskać podstępnie [co] (1): [Ezaw o Jakubie:] bo mię to iuż drugi raz podſzedł/ pirworodność mi pirwey wzyął/ teraz błogoſłáwieńſtwo podchwyćił. BielKron 14v.

3. Przyłapać kogoś na czymś złym, zwłaszcza na błędzie; capere Vulg; illagneare PolAnt [w tym: kogo (18), co (2) (w przen); ẃ czym (19)] (21): yeden drugiego sye strzeze, yeden drugiego [...] rad by wczym podchwicziel LibLeg 9/54; LubPs bb3v; iż wſzyſcy tego byli bárzo pilni/ áby go byli w iákiey omyłce podchwycili. RejPos 225, 225, 251; CzechRozm 254.

podchwycić czym (1): W dziwnych rzecżach ták ſrodze ná wſſem mye kuśili/ By mye iáką chytroścyą zdradnye podchwyćili LubPs I3.

Zwrot: »podchwycić w mowie, w słowie« = capere in sermone a. in verbo Vulg; illaqueare in sermone PolAnt [szyk zmienny] (5:3): WróbŻołt ſſ6v; Leop Eccle 5/14, Matth 22/15; BibRadz Matth 22/15; Orator in dicendo tectus, Którego trudno podchwyćić w yego słowiech. Mącz 442a; Tedy odſzedſzy Pháryzeuſzowie/ rádźili ſię iákoby go podchwyćili w mowie. WujNT Matth 22/15, Mar 12/13, Luc 20/20; [Potem podſtrzegaiąc go [doktorowie Jezusa] poſłali knięmu zdráicie (marg) podfytacze abo ſpiegierze (–) [...]/ aby go wmowie podfycili [ut caperent eius sermonem (–) in sermone] MurzNT Luc 20/20; SkarKaz 431 (Linde)].

Szeregi: »podchwycić i osoczyć« (1): myſlili czały dźień prożnoſci y zdrady A zaby nie w cżym podchwycic y oſocżyc mogli. WróbŻołt 37/13.

»podstąpić a podchwycić« (1): á [faryzeusz] chciał go [Chrystusa] podſtąpić á podchwyćić w iákich omyłkach iego. RejPos 209v.

»uwinić a podchwycić« (1): iż ſie bárzo Licemiernicy ſtáráli [...]/ áby byli mogli w cżym vwinić á podchwyćić Páná náſzego RejPos 250v.

W przen (2): RejPs 83; Iák ći co ſye náſádzili ná ſpráwiedliwego/ Aby w cżym mogli podchwyćić wierną duſſę yego LubPs V4.

a. Wyjąć z kontekstu czyjeś słowa, aby je złośliwie zinterpretować (1): [Pismo Święte] chociaż Chriſtuſá pánem y Bogiem názywa: przedśię oycu iego miłemu/ tey cżći nie vwłacża: Ale może tu kto podchwyćić y ſpytáć? To wy tedy dwu Bogu wyznawaćie. NiemObr 100.

Synonimy: 1. jąć, poimać, pojąć, ująć; 3. podstąpić.

Formacje współrdzenne cf CHWATAĆ.

Cf PODCHWYCENIE, PODCHWYCON, PODCHYCIĆ

AW, KW