Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: POWIERZYĆ SIĘ

Następne hasło: POWIESIĆ SIĘ »

POWIESIĆ (39) vb pf

o oraz e jasne.

Fleksja

inf	powiesić

praet
	sg		pl
1	m		m pers	-smy powiesili, powiesili(s)my
2	m	-ś powiesił	m pers
3	m	powiesił	m pers	powiesili
3	f	powiesiła	m an

imperativus
	pl
2	powieśmy

conditionalis
	sg
3	m	by powiesił

impersonalis
praet		powiesz(o)no
con		by powiesz(o)no
participia
part praet act		powiesiwszy

inf powiesić (5). ◊ fut 3 sg powiesi (7). ◊ 3 pl powieszą (2). ◊ praet 2 sg m -ś powiesił (1). ◊ 3 sg m powiesił (6). f powiesiła (1). ◊ 1 pl m pers -smy powiesili, [powiesili(s)my] (1). ◊ 3 pl m pers powiesili (5). ◊ imp 2 pl powieśmy (1). ◊ con 3 sg m by powiesił (2). ◊ impers praet powiesz(o)no (4). ◊ con by powiesz(o)no (1). ◊ part praet act powiesiwszy (3).

Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVI (jeden z niżej notowanych przykładów) – XVII w.

Znaczenia

1. Umieścić w taki sposób, aby zwisał(o) (19)
- Przen (2)
2. Zadać śmierć przez powieszenie (17)
- a. Ukrzyżować (2)
3. Schylić w dół, zwiesić na znak smutku lub rezygnacji, opuścić (3)
- Przen (1)

1. Umieścić w taki sposób, aby zwisał(o) [kogo, co] (19):

powiesić przez co (2): CHłop przez rámię powieśił Liſá przedawáiąc RejFig Bb3, Bb3.

powiesić na czym, na kim (7): Ale y Kárłowie twoi kthorzy byli po wieżách twoich/ fáydaki ſwoie powieſili ná murách twoich w okrąg Leop Ez 27/11. Cf »na sobie powiesić«, »na szyi powiesić«.

powiesić gdzie [w tym: u czego (2), nad kim, nad czym (2), w czym (1)] (5): Y powieśił go nád ſobą [miód w bani]/ Ku śćienie kędy legał głową. BierEz Q3; RejWiz 7v; RejFig Dd8; BudBib 2.Reg 4/12. Cf »u szyje powiesić«.

W porównaniu (1): Iuż ſie mieni iey zacność w onym márnym ſmrodzye/ Iákoby zacny Smárág powieśił w wychodzye. RejWiz 7v.

Zwroty: »za nogi powiesić« (1): gdyby kogo choday żártem zá nogi powieſzono/ y pythano go/ á iuż ſie każeſz vciąć? powiedziałby/ ále ſie boię bych ſie nie ſtłukł. RejZwierc 166v.

»powiesić [= włożyć] pancerz« (1): [Oracz myślał o stanach ludzkich] Ktorychby miał náſládowáć: Rzekąc/ iáko ći żołnierze/ Powieśiwſzy ſwe páncerze: Ták ſie prętko wzbogáćili BierEz Pv.

»na sobie powiesić« (1): Ten kamień [rubeus] ieſtli ktho na ſobie powieſi: niebędzie widział w noczy ſnow złych/ ani ſtraſzliwych. FalZioł IV 57b.

»(na sznorze) na szyi, na szyję, u szyje powiesić« [szyk zmienny] (5:1:1): CRiſolectrus ieſtkamień [!] na kſtałt złota/ ten kamień gdy gi kto powieſi na ſzygi/ tedy pomaga, naprzeciw ograſzkam [tj. dreszczom] FalZioł IV 51a, IV 50b; RejKup d3; RejPos 37; ieſzcże nie to práwe ſláchectwo/ gdy cnotámi nie będzie ozdobione/ iż go ták zową/ álbo iż ſygnet z iákim herbem ná pálcu nośi/ álbo iż gi ná ſznorze ná ſzygi powieśi RejZwierc 52, 17, 144v.

Przen (2):

Zwroty: »powiesić na kołku« = nie korzystać (1): Przywileie powieśmy ná kołku/ A ty wedla páná śiądź/ páchołku. KochPieś 23.

»nad zadkiem [= tak, aby nie widzieć] powiesić« (1): Non videmus manticae quod in tergo est, Inſze widźimy á ſámi ſiebie nie/ Cudze wyſtępy nam w oczu tkwią, á ſwoyeſmy nád zádkiem powieśili. Mącz 208c.

2. Zadać śmierć przez powieszenie; punire suspendio HistAl; suspendere PolAnt [kogo] (17): LibLeg 11/94; LibMal 1545/106; HistAl C4; RejWiz 19; RejZwierz 31; [Jaszek z Melsztyna rajtarów] wiele poimawſzy ták ſláchty iáko proſthych/ powieſił y rozmáitemi mękámi potrapił. BielKron 373v, 114v, 115v, 174v, 182; RejZwierc 132v; Záś [faraon] przełożonego nád piekárzmi powieśił iáko był im wyłożył Iozef. BudBib Gen 40/22; CiekPotr 41.

Zwroty: »sam się dać powiesić« (1): [Gielorych, będąc oblężony] Ze żadnym obycżáiem nie mogł ſie obronić/ Kazał zamek otworzyć/ ſam ſie dał powieśić. RejZwierc 19v.

»na szubienicy powiesić« (1): A rzekſzy to przykazał Ricerzom ſwym áby poſły Dariuſowe poimáli á ná ſzubienicy powieſić kazáli [ut nuntios Darii caperent, ipsosque crucis patibulo torquerent] HistAl C4v.

a. Ukrzyżować (2): Miedzy ſwe właſne/ przyſzedł, iegoż nie przyięli/ Páná ſławy vkrzyżowáli/ z łotry go powieśili ArtKanc E9v; Biłem zá ćię pogány, rázámi wielkimi, á tyś mię záś zrániwſzy, powieśił miedzy złemi. ArtKanc E14v.

3. Schylić w dół, zwiesić na znak smutku lub rezygnacji, opuścić (3):

Zwroty: [»łeb powiesić«: Drugi gra/ wykrzyka/ bieſiáduie/ [...]. Powołánia ſwego nie pilnuye/ A groſzem Oycowſkim zle ſzáfuye. Wyęc potym chodzi łeb powieśiwſzy / Oycżyznę ſwą márnie vtráćiwſzy. WirzbGosp A2v.]

»nos powiesić« = schylić głowę (2): Poſłowie/ widzę/ idą noſy powieśiwſzy/ Znáć że nie po ſwey myſli odpráwę odnofzą. KochOdpr C3; Widzę ią nieweſołą/ y nos powieśiłá/ Smętna GosłCast 23; [PiotrDzien 315].

Przen (1):

Zwrot: »skrzydła powiesić« = stracić ochotę na działanie (1): A kto ſie bárzo rozbuia w pogodę/ Ten záſię ſkrzydłá powiesi w przygodę. KochSz C3v.

Synonim: 3. nachylić, nakłonić, pochylić, skłonić.

Formacje współrdzenne cf WISIEĆ.

Cf POWIESZONY