[zaloguj się]
[pdf]

PRZEKONAĆ (29) vb pf

Wszystkie samogłoski jasne.

Fleksja
inf przekonać
praet
sg pl
2 m -eś przekonåł m pers
3 m przekonåł m pers przekonali
n subst przekonały
plusq
sg
3 m był przekonåł
conditionalis
sg
2 m byś przekonåł

inf przekonać (15). ◊ fut 3 sg przekonå (1). ◊ 3 pl przekonają (1). ◊ praet 2 sg m -eś przekonåł (1). ◊ 3 sg m przekonåł (3). ◊ 3 pl m pers przekonali (2). subst przekonały (1). ◊ plusq 3 sg m był przekonåł (1). ◊ con 2 sg m byś przekonåł (1). ◊ [pass praet 3 sg n przekonało się.] ◊ part praet act przekonåwszy (3).

Sł stp notuje, Cn s.v. przekonywam kogo, Linde XVI (dwa z niżej notowanych przykładów) i XVIII w.

1. Pokonać, zwyciężyć; frangere Mącz (18):

przekonać kogo (2): Piotr święty ktory go [Szymona czarnoksiężnika] był iuſz ⟨we⟩ wſchodnich kráinach przekonał/ y ludziom fałſze iego y zdrádę odkrył/ przeſtrzegał Rzymiány/ áby wiáry zdrádliwey iego náuce nie dawáli. SkarŻyw 600. Cf przekonać kogo czym.

przekonać kogo czym (1): Sákrámentarzá iákim cudem [św. Antoni] przekonał. SkarŻyw 545.

Przen [co] (3): á ſerce y myśl W.K.M. iż ieſt ná oney ſkále álbo opoce vgruntowána/ przećiwko ktorey brony Piekielne nigdy nic nie przemogą/ áni iey przekonáią/ żadnym obycżáiem ná ich ſtronę náchylone być niemogło: zá co my vſtáwicżnie Panu Bogu dziękuiemy. WujJud B; [I mÿ mocznye wierzymy yze dzÿſzieiſzy nyeprzÿaczielye thej pannÿ [...] prawdÿ ſzczyrÿ, wedlya prorocztwa, a obiethnÿcze bozÿ, nycz nÿeprzekonaÿą [...] ArgWykład 38/123].
a) Przezwyciężyć życiowe trudności [co] (2):
Zwrot: »przekonać trudność« (1): Emergere ex aliquo negocio, Wypráwić/ Wyplieść ſie, przekonáć nieyáką trudność. Mącz 218c.
Szereg: »przekonać a zwyciężyć« (1): Frangere morbum et vincere, Przekonáć á zwiciężyć niemoc. Mącz 135c.
a. Pokonać w dyskusji; udowodnić błędność czyjejś opinii; arguere Vulg, Cn; confutare, convincere, deprehendere, prehendere, revincere Cn (6):

przekonać kogo (5): wſtąpił ná tęż mizerną Stolicę Eutychius ktory o zmartwychwſtániu ćiał náſzych/ błędliwie náucżał/ y Kśięgi piſał: Ktorego Grzegorz S.Wielki/ będąc tám od Pelágiuſa Papieżá poſłem/ przed Ceſarzem przekonał SkarJedn 392; SkarŻyw 372; LatHar 164; Abowiem Biſkup ma być bez przygány/ [...] ktoryby ſię trzymał wiernych ſłow ktore ſą wedle náuki/ iżby mogł nápomináć przez zdrową náukę/ y przekonáć tych ktorzy ſię przećiwiáią. WujNT Tit 1/9; GrzegRóżn Cv.

Ze zdaniem dopełnieniowym (1): ábo ieſliby dowiedli iáką perſonę być ktoraby nie byłá Bogiem/ ábo Synem Bożym/ tedy nas mogą przekonáć/ że my możemy pomieſzánie confuſe o Bogu mowić/ okrom Syná Bożego GrzegRóżn Cv.

Zwrot: »Pismem Świętym, [słowem bożym] przekonać [co]« (1): [Saskowie odpowiedzieli:] Nieznamy ieſſcże tego po ſobie/ áby náſze wyznánie wiáry kto miał ſtrofowáć/ á piſmem ſwiętym przekonáć/ y owſzem to znamy że ieſt według piſmá ſwiętego vcżynione y ſpiſáne BielKron 208v; [Więc inſze podobne ſpruchy ſłowu Bożemu przećiwne ktorych w ſcriptorzech papieſkich pełno: Iſz przycżynę dáły/ w Máteriey tákiey cokolwiek przypomnieć: á to ſię nie tylko nie minęło/ ále y Słowem BOżym przekonáło. ArtTanat av].
b. Przełamać opór, zmusić do uległości (7):

przekonać kogo (3): iáko ſię niewſtydzim Ceſarzu/ iſz nád Chrześćiány gory mieć/ á iednego ſtáruſzká przekonáć y ná náſze myſli tákimi mękámi y mocą wſzytką/ przywieść nie możem? SkarŻyw 274; [szatanie] nie tylko kośćiołá ták wielkiego/ ták ſzerokiego/ ták pełnego/ ták vſtáwicżnego zwalcżyć nie możeſz: ále y cżęſto gęſto iedney pánienecżkiey przekonáćieś nie mogł. ReszPrz 7, 7.

przekonać co (4): CzechRozm 3; A przedſię Heretycki vpor przekonáć ſię nie da SkarJedn 94; Gdy ták długo ſtátku ich przekonáć on niezbożnik nie mogł: o pułnocy śćiąć ie w ćiemney wieży kazáł. SkarŻyw 131, 369.

W przen (2): Trudno też ma ſumnienie iego przekonáć/ y ſerce ku ktorey rzecży zbáwienney przywieść/ ieſli tego Bog ſam w nim nie ſpráwi. CzechRozm 3; Nie tylko wywody/ ále y cudá zákámiáłośći Heretyckiey nie pomogą. rozum ich łácno przekonáć: ále woley y vporu nieprzełomiſz. SkarŻyw 369.
2. Skłonić do przyznania komuś racji (1): Abyś ty/ ieſli ćię przeſzłe ſłowá y wywody nie przekonáły/ z tego coć ieſzcże powiem mogł być zbudowány. CzechRozm 201.
3. Udowodnić winę przed sądem [w tym: kogo (5)] (6): Bo vrzędowi niegodźi ſię onych imáć/ ktorzi iáką ośiádłość máią: áżby byli práwem przekonáni. [...] Ale y przekonawſzy [Deinde victoria parta] iáko wiele przekázy do dochodzenia tego coś práwem wygrał? ModrzBaz 141.

przekonać czym (4): Tegoż roku żydá w Krákowie ſpalono przekonawſzy go piſmem/ ktory wiele przećiw ćiáłu Bożemu mowił. BielKron 405v. Cf »prawem przekonać«.

Zwrot: »prawem przekonać« (3): Brutus Trybunat hámował poſpolſtwo y towárzyſzá Sycyniuſá/ mowiąc: iż nie godzi ſie żadnego tráćić poki go práwem nie przekona kto. BielKron 109, 196; Abo iáko drudzy dłużnicy w wiązánia w dobrá ſwe niedopuſzcżáią/ tym/ ktorzy ie práwem przekonáli. CzechRozm 232v.
Szereg: »przekonać i osądzić« (1): A kto ich przećiw práwom ich przekonáć y oſądźić może/ ktore ták ſámi ſobie vkowáli CzechEp 61.
4. Ukończyć, wykonać; perficere, perpetrare Mącz [co] (2):
Szeregi: »przewieść i przekonać« (1): Nisi perfecta re, de me non conquiesti, Pirwyś nie odpoczinął áliżeś to przewiódł y przekonał co mnie należáło. Mącz 341d.

»wypełnić albo przekonać« (1): Perpetrato bello, Wypełniwſzy álbo przekonawſzi woynę. Mącz 284c.

5. Przeżyć, przetrwać; explere, proferre Mącz [co] (2):
Zwrot: »żywot przekonać« (1): Proferre beatam vitam usque ad rogum, Zywot ſwoy aż do ſmierći fortunnie przekonáć. Mącz 124a.
Szereg: »przekonać, przetrwać« (1): Annos ducentos explere, Dwie ście lat przekonáć/ Przetrwáć/ Albo dwie ſcie lat zupełnie mieć. Mącz 304c.

Synonimy: 1. przełomić, przemoc, zwalczyć, zwyciężyć; a. przedysputować; 3. osądzić, skazać; 4. sprawić, wykończyć, wypełnić; 5. przetrwać, przeżyć.

Formacje współrdzenne cf KONAĆ.

Cf PRZEKONANIE, PRZEKONANY

LW