Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: PRZEŁOMION

Następne hasło: PRZEŁOMIPŁOT »

PRZEŁOMIONY (19) part praet pass pf

przełomiony (13), przełomion (6).

e oraz pierwsze o jasne; w formie złożonej -on-; forma niezłożona z tekstów nieoznaczających ó.

Fleksja

sg
m	N	przełomiony, przełomion	f	N	przełomionå, przełomiona	n	N	przełomioné
	G			G	przełomion(e)j		G
	I			I			I	przełomionym
	L	przełomionym		L			L

pl
N	m pers	przełomieni
inne formy
pl N subst f - przełomion(e), przełomiony

sg m N przełomiony (3), (praed) przełomion (4). ◊ L przełomionym (1). ◊ f N (praed) przełomionå (1) OrzJan, przełomiona (1) BierEz. ◊ G przełomion(e)j (1). ◊ n N przełomioné (3); -é (1), -(e) (2). ◊ I przełomionym (1). ◊ pl N m pers przełomieni (2); -ęni (1), -(e)ni (1). subst f (praed) przełomion(e) (1) ModrzBaz, przełomiony (1) RejWiz.

Składnia dopełnienia sprawcy: przełomion(y) od kogo (2).

Sł stp, Cn brak, Linde XVII w. s.v. przełamać.

Znaczenia

1. Siłą podzielony na części przez łamanie, złamany (9)
- Przen (3)
2. Pokonany, zwyciężony (7)
- a. W walce (6)
  - α. W którym zrobiono wyłom (o szyku wojskowym) (1)
3. Doprowadzony do zmiany postawy (2)
- a. Załamany psychicznie lub fizycznie (1)
- b. Opanowany, przezwyciężony (1)
4. Wbrew któremu postąpiono (1)

1. Siłą podzielony na części przez łamanie, złamany; quassatus Vulg; fractus, infractus, perfractus, perruptus, praefractus Calep (9): Infractus – Przełomioni. Calep 534b, 780a, 833b.

Wyrażenia: »trzcina przełomiona« (1): [sługa mój] Thrzćiny przełomioney [Calamum quassatum] nie zethrze/ y lnu kurzącego ſie nie vgáśi Leop Is 42/3.

»jako zdziebłko przełomiony« (2): O moy miły Pánie cożći ták dobrego vcżynił ten nędzny cżłowiek á ten nędzny robak/ ktory iáko proch á iáko ździebłko przełomione leży przed nogámi twemi/ iż y ty ſam/ y wſzyſcy Anieli twoi/ ták wielką piecżą o nim máią. RejPos 166; A iżbyś ſie go bał iáko Bogá ſtráſzliwego/ gdyż iáko nędzne zdziebłko przełomione leżyſz pod nogámi iego RejZwierc 196; [WerReguła 59].

Przen (3): [zły] ćiągnie nań [na niewinnego] łuk złoſci ſwoiey y mieczá vpornego ſwego dobywa. Ano ſam nieobaczy gdy łuk iego będzie przełomion/ á miecz obrociwſſy ſie przeniknie ſerce ſámego. RejPs 55; Oto dufaſz w trzćinnym kiiu w tym przełomionym [confidis super baculum arundineum confractum istum] Egipćie: Ná ktorym wſpárliby ſie cżłowiek/ wnidzie w rękę iego y przekole ią: thákić ieſt Fárao Krol Egiptſki tym wſſyſtkim co w nim duffáią. Leop Is 36/6; Napirwey ſobie vważay coś ieſt/ á iáko cie piſmo zowie/ iż prochem/ błotem/ á nikcżemnym źdzyebłkiem przełomionym przed nogámi Páńſkiemi. RejPos 198v.

2. Pokonany, zwyciężony (7):

przełomion czym (1): ModrzBaz 7 cf Szereg.

Szereg: »zwątlon i przełomion« (1): Oſobna záprawdę y zacna ieſt Ciceronowá powieść gdzie mowi/ że żadna nieieſt ták wielka moc/ áni ták wielki doſtátek/ ktoryby żelázem á mocą zwątlon y przełomion być niemogł [debilitari frangique possit] ModrzBaz 7.

a. W walce (6): Przełomione będą [Frangentur] ná on cżás mocy Tureckie/ y wſzytkich nieprzyiaćioł. ModrzBaz 128; Tátárowie też ácz ſię mężnie zá zdrowie Cárſkie y z zuchfálſtwá wrodzonego bronili/ wſzákże [...] od Litwy przełomieni/ ták iż rożno y tám y ſám po láſſach/ po błotach y ſtárzynach ſię roſpierzchnęli StryjKron 270.

przełomion czym (2): OrzJan 47; Smiał ſie waleczny Rzym/ z ſyná onego Oycá [tj. z ułomnego syna Scypiona Starszego]/ dźielnośćią przełomion ktorego Stráſzny Hánnibal/ y fortunną zbroię Muśiał opuśćić/ y oyczyznę ſwoię. SzarzRyt B4v.

Szereg: »przełomiony i nawątlony« [szyk 1:1] (2): Ale iż iuż dowodna rzecz ieſt/ iż nam prziydźie z Turkiem woynę ſtoczyć/ páńſtwo téż tureckié/ woyną náwątloné y przełomioné bydź może OrzJan 47, 74.

α. W którym zrobiono wyłom (o szyku wojskowym) (1): ná práwy rog Witułtowi ludzye przyſzli á ná lewy Polacy: ále Litewſki rog przełomion był od Pruſow BielKron 384.

3. Doprowadzony do zmiany postawy (2):

a. Załamany psychicznie lub fizycznie (1): także też y ludzie/ ieſliżeby ſię napierwey zdziecżinſtwa [!]/ a potym przez wſzyſtki lata/ ku ćierpliwośći/ y pracom tak vmysłem iako y ćiałem nieprzyzwycżaili/ tedy ieſliżeby potym nieiaka trudność wrzecżách znagłá przipadła/ tedy natychmiaſt bywaią przełomięni/ abowiem zadnego przećiwnego gwałtu nieumieią áni mogą znośić. KwiatKsiąż M2v.

b. Opanowany, przezwyciężony (1):

Wyrażenie: »gwałtem przełomion« (1): Ktore [złe myśli obłudne] ieſli nie będą gwałtem przełomiony/ Bá pewnie nas zwoiuią bez wſzytkiey obrony. RejWiz 101v.

4. Wbrew któremu postąpiono (1): Rzadkoć może być ſpráwioná/ Práwa przyiaźń przełomioná. BierEz L3.

Synonimy: 1. połamany, złamany; 2. pobity, pogromiony, pokonany, porażony, zwyciężony.

Cf NIEPRZEŁOMIONY, PRZEŁOMIĆ

SBu