[zaloguj się]
[pdf]

PRZYPADŁY (88) part praet act

a jasne (w tym 1 r. błędne znakowanie).

Fleksja
sg
mNprzypadły fNprzypadłå nNprzypadł(e)
G Gprzypadł(e)j Gprzypadł(e)go
Aprzypadły Aprzypadłą Aprzypadł(e)
Lprzypadłym Lprzypadłéj L
pl
N subst przypadłé
G przypadłych
A subst przypadłé
I m przypadłémi
f przypadł(e)mi
L przypadłych

sg m N przypadły (4). ◊ A przypadły (2). ◊ L przypadłym (1). ◊ f N przypadłå (2); -å (1), -(a) (1). ◊ G przypadł(e)j (7). ◊ A przypadłą (2). ◊ L przypadłéj (3); -éj (2), -(e)j (1). ◊ n N przypadł(e) (1). ◊ G przypadł(e)go (2). ◊ A przypadł(e) (3). ◊ pl N subst przypadłé (19); -é (7), -(e) (12). ◊ G przypadłych (9). ◊ A subst przypadłé (23); -é (5), -(e) (18). ◊ I m przypadłémi (1). f przypadł(e)mi (2). ◊ L przypadłych (7).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI (sześć z niżej notowanych przykładów) – XVIII w.

I. Imiesłów od „przypaść” (82):
1. Pochodzący, przybyły skądś (1): Insitivus, insititius, quod scilicet naturale non est, sed aliunde ascitum. – Zinąd przipadłi. Calep 542b.
2. Pokryty warstwą czegoś (1):
Wyrażenie: »przypadły prochem« = coopertus pulvere Mącz; obductus a. obsitus situ, pulverulentus Cn (1): Coopertus pulvere, Przipádły prochem. Mącz 279b.
3. Który się zdarzył lub może się zdarzyć; accidens Vulg (57): proſſę moy panie aby laskawie ſędzic v ſiebie raczył przypadle wyſtępki moie RejPs 27; RejZwierz A4; Ale cżłowiek vmyſłu wielkiego/ [...] iedno iż ſie puśći ná rzecży rozważne/ ná rzecży ſobie ná pothym y oycżyznie ſwey potrzebne/ á s cżáſem przypádłe RejZwierc 22, 89; WierKróc A2v; Aby ſpraw zá czáſu náſzégo przypádłych ſtárość nie zátłumiłá/ ználeźiono to ieſt: áby dla pámięći potomnéy piſmem y świádki obwárowáné były. SarnStat 997; [HerbOdpow Nn8].

przypadły z czego (1): A ſen wiecżny ktory pewnieyſzy ieſth niżli then s kolery przypádły/ nigdy v nas ná piecży nie bywa RejZwierc 115v.

Wyrażenia: »przypadła(-e) potrzeba(-y)« [szyk 2:1] (3): Ktory [sejm] za przypadłemi potrzebami wielkiemi przepełzł Diar 21; RejZwierc 35v; zwykli Apoſtołowie w káżdey ſłuſzney á przypádłey potrzebye przepowiedáć á przypomináć łáſkę miłego Bogá RejPosWstaw [212]v.

»przypadłe przygody« (1): Rozmawia tu z ſobą troiáki ſtan/ Pan/ woyt proſty/ trzeći z nim Pleban. Wyczytáiąc przypadłe przygody Z kąd przychodzą ludziom zyſk y ſzkody RejRozpr Av.

»przypadki przypadłe« (1): Y téż dla wiela przypadków przypádłych nowé [statuty] poſtánawiamy. SarnStat 28.

»przypadłe rzeczy« = sprawy bieżące; accidentia Vulg (2): [Początek listu do króla Artaksersa od urzędników z Samarii:] Pánie/ ſłudzy twoi/ Ráthymus nád przypádłemi rzecżami piſarz/ y Sábellius piſarz [...] Leop 3.Esdr 2/17, 3.Esdr 2/25.

»z trefunku przypadły« (1): á więcey cżáſem trzebá vżywáć drogi do cżego nagłe [!] z trefunku przypádłey [occasionibusque ... extemporaneis] niżli náuki pewney ModrzBaz 115v.

Szereg: »przypadły a przygodny« (1): Tedy odpiſał Krol Ráthynowi kthory popiſował przypadłe á przygodne rzecży [qui scribebat accidentia]/ y Bálthemowi/ y Sábelliowi piſárzowi Leop 3.Esdr 2/25.
α. Przedstawiający to, co się zdarzyło (1): [Tytuł tekstu zwanego tradycyjnie Figlikami] Przypowieśći przipádłe/ s ktorych ſye może wiele rzecży przeſtrzedz. RejFig Aa.
β. Który się zdarzy, przyszły (6): Ale gdy wolna głowá trzeźwo ſie vkłádzye/ To iuż duſzá z rozumem [...] Iáko Prorok przypádłe rzecży prorokuie/ Y ſzcżęſcie y nieſzcżęſcie co przyść ma winſzuie. RejWiz 120v, 44; A Ieſlibyś vpadł s krewkośći ſwey po onym zmyciu grzechu pirworodnego [...] w ine przypádłe grzechy ſwoie/ otoć zoſtáwił [Bóg] drugą ſwiątość [...] pod oſobą chlebá y winá RejZwierc 196v.
Wyrażenia: »czasy przypadłe« (1): Y To nie mnieyſza cnotá/ w ſłuſzney roſtropnośći/ Kto ſwe cżáſy przypádłe/ miewa ná bácżnośći. RejZwierz 132v.

»przypadłe przygody« (1): TRudno ſie w tym obáczyć bes dáru Bożego/ By ſie miał vwiárowáć vpadku przyſzłego. MYſl oſtrożną w tym máiąc żeby przyſzłe ſzkody/ Rozſądzał ſobie káżdy przypádłe przygody. MycPrz II A2.

Szereg: »przyszły a przypadły« (1): Albo co też pomoże komu vmieć Aſtronomią/ to ieſt/ z biegow niebieſkich przyſzłe á przypádłe rzecży/ á on y tych co przed ocżymá ma nie vmie vżyć áni rozeznáć. RejZwierc 14.
a. O złych wydarzeniach, nieszczęściu (22): [Boże] racz miłoſciwie od wſſech przypadłych przekazek naſſych bronic nas RejPs 192v; RejWiz 95v, Dd; Tákże y thám w tych ſwieckich przypádłych burzkach ktho nie vmie iedno ſie w kábat vwiązáć/ [...] iuż mu thám záprawdę będzie trudno żeláznemi ſie obercuchy obchodzić. RejZwierc 113; [WerReguła 148, [)( )(2].]

przypadły z czego, skąd (2): iáko im [Pan wiernym swoim] ſowito nágradza káżdy ſmętek álbo iákie przypádłe ſkądkolwiek vćiſnienie ich. RejZwierc 202; [OrszakPos 20v]. Cf »przypadła przygoda«.

Wyrażenia: »przypadłe nieszczęście« [szyk zmienny] (1): Pátrzayże gdy ſyná nie było długo/ [...] ieſli [Tobiasz] ſobie w tym cknął/ álbo ieſliże co przykro nárzekał ná ono przypádłe nieſzcżęſcie ſwoie. RejZwierc 199; [OrszakPos 20v].

»przypadła przygoda« [w tym: z czego (1)] [szyk 6:6] (12): A co záſię z nieſzcżęſcia przypádłey przygody/ Przychodzi z káżdey ſtrony ná ludzkie narody. Walki/ burdy/ roſterki RejWiz 93v, 62v, 108v marg, Dd; Stárayże ſie [...]/ áby cie wſzyſcy miłowáli/ ſławili/ [...] boć/ ſie to záwżdy przygodzić może/ y ku potrzebie domowey y cżáſu káżdey przygody przypádłey. RejZwierc 35v; Są też niekthorzy co nietylko ná przypádłe przygody ále y ná przyrodzenie cżáſem nárzekáią/ iż inym zwirzętom y ptakom dłuſzſze mieſzkánie ná ſwiecie [...] dáło RejZwierc 156, 33, 113v [3 r.], Bbbv; Iáko też im [duchownym zachowującym czystość] Pan Bog błogoſłáwił/ [...] á iáko ie záwżdy z káżdey przypádłey przygody [...] wywodźić racżył WerKaz 294.

»przypadłe rzeczy« [szyk 2:1] (3): Rado ſie więcż nieſzczęſcie tákiego nie dłazi [lege: nadłazi, tj. nadręczy] Gdy kto ſobie przypadłe rzeczy lekcze waży RejJóz O, O marg; RejZwierz 128.

α. O chorobie (1):
Wyrażenia: »przypadła chorobka« (1): Iż pomierne życie było/ pomiernemi tez ziołki [...] [przodkowie] przypádłą chorobkę ſobie ſnádnie vlecżyli. RejZwierc 60.
b. O sprawach, które mają być osądzone, rozpatrzone przez sąd; devolutus JanStat (13): ORtel álbo Sentencya ieſt dwoiáka. Iedná kthora bywa wydaná nie o głowną rzecz o kthorą záłuią/ ále ſye przytocży s przypádłey gadki ktora od Prokuratorow bywa wrzuconá miedzy pocżątek á dokonánie ſpráwy GroicPorz aa4v.

przypadły do kogo do czego [= do jakiego sądu] (1): Ale mieyſce Práwá Máydeburſkiégo [...] przez Vrzędniki tegoż Króleſtwá [...]/ w tychże ſpráwách y potrzebách ſwych do nas y do Dworu náſzégo przypádłé będą decidowáné. SarnStat 1041.

przypadły na kogo (1): O pozwie nieſpodziéwánym ná kogo przypádłym. SarnStat 144.

przypadły na co (3): Spráwy ná Séym przypádłé, we Srzodę y w Piątek ná kozdy tydzien máią bydz ſądzoné SarnStat 139, 139, 1145.

przypadły przed kogo przez co (1): SPráwy wſzyſtkié Szlácheckié [...] przed Máieſtat náſz/ y Séym króleſtwá przez Appellácią [...] przypádłé/ ſądzoné bydź nie máią innym práwem/ y obyczáiem/ iedno [...] SarnStat 1146.

Wyrażenia: »przypadłe rzeczy« = przypadki prawne (4): ále ſkázuiemy/ áby w przypádłych rzeczach [in eventibus JanStat 629] do Práwá poſpolitégo vćiekáli ſie kmiećie SarnStat 157; A cokolwiek ninieyſzym/ y innémi Státutmi ieſt vſtáwiono/ [...] to ná przyſzłé przypádłé rzeczy chcemy/ áby było referowano [ad futuros volumus eventus referri JanStat 436]. SarnStat 538, 552, 938.

»sprawy przypadłe« = causae devolutae JanStat (4): Spráwy kśięſtwá Mázoweckiégo ná Séym przypádłé, práwem onégo Kśięſtwá máią bydz ſądzoné. SarnStat 1145, 139 [2 r.], 1146.

α. O terminie spraw sądowych (2):
Wyrażenia: »czas, dzień przypadły« (1:1): ieſli ná on czás z odkłádu przypádły pozwána ſtroná nieſtánie/ iuż iáko pokonáná vpada w ſwey rzeczy. GroicPorz t3v, v4v.
4. Będący cechą, doznaniem, przeżyciem (5): (did) Iozeph wyſlawia tę ſwą radoſcz przypadłą (–) Ach moy namileyſzy oycze nie mnieyſzać mnię radoſc Iż po mych wſzytkich przygodach patrzę na twą ſtaroſcz RejJóz P8v; Ze rzadki ktoryby ſtrzegł ſwoiey powinnośći/ Snádnie káżdego zwiodą przypádłe chćiwośći. RejWiz 36v.

przypadły od czego (1): Barwa iemu [kotu] przyrodzona ieſt ſzara/ lodowi podobna/ inſze barwy przypadłe od ſtrawy ktore iedzą FalZioł IV 7a.

przypadły z czego [= w wyniku czego] (2): Iáko poććiwy cżłowiek pychę y ine wſzethecżeńſtwá z niey przypádłe ma w ſobie y ſkromić RejZwierc A6v [idem] 68v.

5. Który dostał się komuś; commissus Mącz; devolutus, revolutus JanStat (18): (nagł) W przypádłych Vrzędziech iáko ſie pocżćiwy záchowáć ma. (–) NVz ieſlićby ſie też przytrefiło iżbyś ná iákiś vrząd ziemſki álbo ná iákikolwiek inſzy [...] był powołan [...] thedyćby [...] RejZwierc 38v, A5v, 82v, 92; że [ludzie roztropni] rzeczy nád ſpodźiéwánié przypádłych/ dobrze záżywáią/ á ſczęśćiu zá vpominek bárzo dźiękuią. OrzJan 67.
a. O dobrach materialnych: będący czyjąś własnością (13): Bo praca záwżdy chce mieć przypádłe pożytki RejWiz 6v.

przypadły do czego (1): Zoſtáwuiemy iednák w mocy/ y w ſzáfunku náſzym dobrá wſzytki ná nas/ álbo do ſtolice náſzéy królewſkiéy przypádłé SarnStat 85.

przypadły na kogo (5): Haereditas veneri commissa, Przipádłe ymienie ná boginią Venus. Mącz 225d; SarnStat 85, 208, 450, 1199.

przypadły czym [= dzięki czemu] (5): Nadobnie Horácius roſkoſz ſwiátá tego wypiſał/ á napirwey zácżął ią od tego/ Gdy kto rownego dobrá ſzcżęſciem przypádłego/ Vżywa s pocżćiwoſcią RejWiz 55v; SarnStat 585. Cf »kadukiem przypadły«, »prawem przypadły«.

przypadły po kim (4): A ieſliby ony dobrá były [...] po kthorym przyiáćielu [= krewnym] przypádłe/ [...] tedy ná przyiáćiele przypadáią. GroicPorz ggv; SarnStat 450, 585, 1199.

W połączeniach szeregowych (2): Iz poddánym náſzym w rzeczy oſądzonéy/ álbo iáko ináczey zową przezyſkánéy/ choć też wykupionéy/ albo wzdánéy/ dárowánéy/ przypádłéy [ex re iudicata ..., sive per emptionem aut ... devolutionem JanStat 654] álbo którym inſzym ſpoſobem doſtanéy/ [...] Vrzędnicy náſzy [...] zwykli [...] wyćiągáć nie zwykłé płace SarnStat 546 [idem] 936.

Wyrażenia: »dobra(-o) przypadłe« = bona devoluta a. revoluta JanStat [szyk 5:1] (6): GroicPorz ggv; RejWiz 55v; Iż záſłużonym ludźióm Rzeczypoſpolitéy/ Doſtoieńſtwy/ Vrzędy/ [...] przypádłémi dobry [...] były ſłużby nágradzáné. SarnStat 79; iż Mniſzki któré do zakonu wſtąpią [...] mogą wſtępowáć w dobra [...] práwem ná nie przypádłé SarnStat 208, 85, 209.

»kadukiem przypadły« (1): Imioná ná Królá Kádukiem przypádłé po Szláchćie, záśię Szlácheckiému ſtanowi máią bydz rozdawáné. SarnStat 450.

»prawem przypadły« = devolutus legitime JanStat (2): [którzy] po nich [panach] práwem iákim/ [majętności] ná przodki náſzé y R.P. przypádłé zá vczćiwé poſługi nádáné máią SarnStat 1199, 208.

»per successionem przypadły« (1): áby [...] opiekun káżdy [...] ze wſzyſtkich pożytków [...] po rodźicách pozoſtáłych/ álbo po innym kimkolwiek iure naturali per ſuccessionem przypádłych [...] liczbę przed ſámémi témi quorum interest; wedle Inwentarzów czynił. SarnStat 585.

II. W funkcji przymiotnika (6):
1. Przygodny, nieprzewidziany (3): Fortuitus, Quod casu accidit – Przipadły, natraſzony [lege: natrafiony] Calep 431b; (nagł) Licżbá dorocżna [danin]. (–) [...] Cżopowe/ Winy [= kary pieniężne] przypádłe/ Smolne/ Cłá/ Targowe GostGosp 168; [(nagł) Pothok wieś (–) [...] Tamże przypadłe dochody dawają, jako rozpusty [tj. opłata od rozwodu wnoszona przez ludność ruską], pojemszczyznę [tj. opłata wnoszona przez dziewczęta ruskie, gdy wychodziły za mąż za poddanego z innych dóbr], Kunice. LustrRus I 233].
Wyrażenie: »przypadłe przypadki« (1): Gdyż cie cżłowiek cżáſem od widomych przypadkow rátowáć może/ ále od niewidomych á od przypádłych żaden iny iedno Bog RejZwierc 199v.
2. Przemijający, nietrwały (1): gdiż otrok nazimnieyſzy, zawſze ciepleyſzy ieſt niżli wſzelka niewiaſta nagorętſza zdrowa, chyba tedy gdyby chora była, to ieſt w gorącej febrze, ale ta gorączoſć ieſt przipadła GlabGad D4.
3. Dodatkowy, drugorzędny, nieistotny (2): A ieſzcże to widamy y ſámi zdzyáłamy/ Iż ocży zatulamy gdy co rozmyſlamy/ Aby rzecży przypádłe nie tárgáły ſpráwy/ Gdy co rządzi przy duſzy rozum ſwięty práwy. RejWiz 121; SarnUzn E7; [Abyś ſie modlił z Nádzieie mocney; ieſtći rzecż ku zbáwieniu potrzebna: abyś klękał/ ręce wznaſzał/ w Niebo albo wziemię pátrzał; nie na tym ieſt zbáwienie. przeto też nie ták te Przypádłe rzecży obwięzuią ſumnienie ludzkie HerbOdpow Oo4v].
[Szereg: »zwierzchni i przypadły«: bo teraz doſyc ieſt wiedzieć; co to ſą te Zwierzchnie y Przypadłe rzecży; y iáko nas ku Panu Bogu wiodą HerbOdpow Oo3 (Linde).]
a. [Dotyczący spraw drugorzędnych: Przypadłe Przykazania Boże ſą w Ceremoniach HerbOdpow Oo5 (Linde).]

Synonimy: I.3.β. będący, przyszły; 5. dostany, otrzymany; II.1. przygodny; 2. mijający, nietrwały, nieustawiczny, przemijający.

Cf PRZYPADKOWY, PRZYPAŚĆ

LWil