Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: BLADOŻOŁTY

Następne hasło: BLADZIĆ »

BLADY (125) ai

blady (124), blad (1); blady : blad RejWiz (4 : 1).

a jasne (w tym 4 r. błędne znakowanie).

comp bledszy (3).

Fleksja

sg
m	N	blady, bledszy	f	N	bladå, bledszå	n	N	blad(e)
	G			G	bladéj		G	blad(e)go
	D	blad(e)mu		D	blad(e)j, blady		D
	A	blad(e)go, blady		A	bladą		A	blado
	I	bladym		I	bladą, bledszą		I	bladym, bládem

pl
N	m pers	bladzi, bledzi, bladé
A	subst	bladé
inne formy
sg n G skostn - z blada

sg m N blady, bledszy (37). ◊ D blad(e)mu (1). ◊ A blad(e)go (2), blady (1). ◊ I bladym (2). ◊ f N bladå, bledszå (27). ◊ G bladéj (8); -éj (1), -(e)j (7). ◊ D blad(e)j (1) WisznTr, blady (1) RybGęśli. ◊ A bladą (3). ◊ I bladą, bledszą (4). ◊ n N blad(e) (3). ◊ G blad(e)go (1). ◊ A blado (1). ◊ I bladym (1) BierRaj, bládem (1) KochPhaen. ◊pl N m pers bladzi (4), bledzi (1) RejZwierz. subst bladé (14); -é (2), -(e) (12). ◊ A subst bladé (10); -é (4), -(e) (9). ◊ G sg n skostn z blada (2).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI (ten sam przykład) ‒ XVIII w.

Znaczenia

1. O człowieku, jego zewnętrznym wyglądzie, o barwie ciała ludzkiego i jego części, o cerze itp.: pozbawiony rumieńców, bezkrwisty, mizerny (65)
- Przen: W upostaciowaniach antropomorficznych (10)
- a. O ciemnym pigmencie skóry: śniady, smagły, czarniawy (3)
2. O barwie nieintensywnej a. nienasyconej i słabym blasku a. świetle różnych przedmiotów fizycznych: zbliżony do białego, białawy, bładożółty, bezbarwny, nikły (54)
- a. W terminologii lekarskiej: o różnych objawach chorobowych (30)
3. Słaby, chory, niedołężny, gnuśny; tchórzliwy, niewaleczny, nieudolny (6)

1. O człowieku, jego zewnętrznym wyglądzie, o barwie ciała ludzkiego i jego części, o cerze itp.: pozbawiony rumieńców, bezkrwisty, mizerny; luridus Mącz, Calep, Cn; pallidus BartBydg, Mącz, Cn; exsanguis, pallidulus, sine colore, squalidus Cn (65): BierRaj 21 v; Ezop blády bárzo znędzon/ Ledwie przed krolá przywiedzion BierEz F4, S; ForCnR D4; OpecŻyw 125v; BartBydg 106, 220; NAprzod to ieſt pierwſza nauka: ieſtli ona niewiaſta przed pocżęciem była blada/ á po pocżęciu rumiana na liczu/ znak ieſt iże z ſynem chodzi. FalZioł V 15, [30]; Ale ieſthli będźie ręka blada ku zielonoſci albo żołtoſci ſie ſciągaiącza, nie zdrowie á ſkażenie krwie vkazuie GlabGad P2v, D4v, E4v, H, K4v (9); Widzyałeś owo kſiążę ieżdząc z nimi bládo/ Wierz mi żećby im cżáſem dáło bárzo rádo RejWiz 69, 64, 82v; Mącz 200b, 273d [2 r.]; SienLek 139v; RejAp 132v; iżem widział tych wiele/ ktore miłość nędzne/ ſtrapione/ bláde/ ſmęthne/ wyſchłe/ á máło do ludzi podobne cżyniłá GórnDworz C4v, Llv; RejZwierc 3v; Calep [619a], 748a [2 r.]; GórnTroas 34; SkarKaz 121b; KlonWor 57.

bledszy nad co: Iákiey oná [dziewka Tezeusza] boiáźni w ſercu vżywáłá? Iáko częſtokroc bledſzą nád złoto bywaią? KochPam 81.

Wyrażenia: »blady na twarzy«: Cżemu wiele ſpiąci bywaią leniwi y bladzi na twarzy. GlabGad L2v.

»twarz blada« [szyk zmienny] (10): GlabGad N2v; RejKup c6; Vcżony z bládą twarzą ſiedzi nád kſięgámi/ Aby potym ſwych cżáſow vżył z roſkoſzámi. RejWiz 21; Mącz 140d, 238d; RejZwierc 16v, 153v; KochOdpr D; KochFr 7; Od wſtydu twarz cżerwona; potym bywa bláda/ Gdy krew w tákiey przygodźie od ſtráchu ſię zśiáda. KlonWor 3.

Szeregi: »biały, (a) blady« (2): czo widamy iż ludzie w ktorich ieſt zła krew á nie ſtrawna poſpolicie biali á bladzi bywaią. GlabGad H4v; Oczko 34.

»blady i zsiniały; blady abo siny« (2 : 1): OpecŻyw 141; Przeto kiedy ią [boragową wódkę] kto pije/ krew cżyſci, barwę czudną dawa/ bladą y s ſiniałą ſpądza FalZioł II 3d; GlabGad P3v.

Przen: W upostaciowaniach antropomorficznych (10):

Wyrażenia: »blada śmierć« (3): Sprzątnęłá cię bláda śmierć/ wádzić iey nie będzieſz/ W izbie otwártych okien/ ná wieki nie śiędzieſz. WisznTr 14; ZawJeft 47; RybGęśli B2.

»blada potwora« = śmierć: Ieſlł [!] ſie wam przyda być na panięcym dworze/ Niech wiedzą/ że też tám być tey bládey potworze. WisznTr 5.

»blady poseł«=poseł śmierci: Vćieſzna Mátko/ wzgárdziłáś iuż námi/ Odſtráſzyłá ćię nieużyta Páni. Nikomych cieni: bládemu poſłowi/ Oddáłá ćiebie żeláznemu ſnowi. WisznTr 16.

»blade cienie« = dusze zmarłych (3): Orpheus [...] y on bród mógł przebyc/ przez ktory Srogi iákiś przewoźnik woźi bladé ćięnie KochTr 13; WisznTr 27; RybGęśli B2.

»blade dusze (duszyce)« (2): GrochKal 10; Nie pomogą nie ſtroie/ áni te kleynoty/ Ieśliże ſię obroćiſz piekielnymi wroty Ná on świát/ kędy Cháron bláde duſze woźi ZbylPrzyg A3.

a. O ciemnym pigmencie skóry: śniady, smagły, czarniawy; fuscus BartBydg (3): fuscus. smyady, blyady BartBydg 62.

Szereg: »(biały), blady abo śmiady« (2): FalZioł V 15; Takież też będzieli [dworna panną] ábo przytłuſthſzym troſzkę/ ábo przychudſzym/ záſię białą/ bládą/ábo ſmiádą/ iżby ná to nálázłá oblik/ nie fárbą/ nie wodkámi/ ále vbiorem/ ochędoſtwem/ áby ſobie pomogłá: lecż ták ſkrycie/ ták nieznácżnie/ iżby ſie ták zdáło/ że niedba namniey o ochędoſtwo. GórnDworz X4.

2. O barwie nieintensywnej a. nienasyconej i słabym blasku a. świetle różnych przedmiotów fizycznych: zbliżony do białego, białawy, bładożółty, bezbarwny, nikły; pallidus Mymer¹, Mącz, Calag, Cn; luror Calep; (color) dilutus, languidus, lentus, obsoletus, surdus Cn (54): Mymer¹ 19v; A zwłaſzcża tą ieſt nalepſza [jemioła] która ieſt ſwieża/ gładka/ wnątrz blada á ze wnątrz zielona FalZioł III 12a, I 37a [2 r.], 108b, III 7d, 40c (9); BielKron 37; Calag 93b; KochPhaen 15; Calep [619a]; [Zima] Słońce pędźi ná ſtr[o]nę/ w l[e]dźie wſzyſtká ſtoij/ W práwey trz[y]ma/ blady śnieg/ mroz w lewicy ſwoiej RybGęśli B4.

Wyrażenia: »blady miesiąc« (2): Otoż iedny ſą wyſzſze [gwiazdy]/ á drugie Ią niżey/ Blády mieſiąc nád wámi/ to ten ieſt nabliżey. RejWiz 145v; RejAp AA5v.

»blada skora«: Pallido cortice arbor Bládey skory. Mącz 273d.

»koń blady« [w Apokalipsie] (4): Iż gdy byłá otworzona piecżęć cżwarta/ widział koniá bládego [pallidus Vulg] á ná nim ſiedzącego co gi ſmiercią zwano/ á zá nim doł álbo piekło. RejAp 59v, 58, 60; WujNT Apoc 6/8.

Zestawienie: »z blada rumiany« (2): [jawor drzewo] to ieſth z blada rumiane, kwitnie to drzewo drobnym á bladym kwiathem FalZioł I 108b, l08c.

a. W terminologii lekarskiej: o różnych objawach chorobowych (30): Abowiem Męzka vrina ieſth rumieńſza/ á niewieſcia bledſza y grubſza poſpolicie FalZioł V [1]v, V [2] [2 r.], [4], 4v, 7v [3 r.] (17); Mocz ná dole blády w mężoch/ boleść Nyrek/ á w niewiáſtach/ niedoſtátki máćice znamionuie. SienLek 27, 24v, 26 marg, 26v, 27 [3 r.], 147, 147v.

Wyrażenie: »jako wika blady«: Kiedy będźie ná wielkim pálcu v lewey ręki kroſtá niewielka iáko wiká bláda/ á nieboli: vmrzeć do ſześći dni/ od początku niemocy. SienLek 23.

Szeregi: »biały albo blady«: Zaſię [takowe proszki] białe albo blade/ błyſkaiącze, Dziewkę pocżąć vkazuią. FalZioł V llv.

»blady albo popielasty«: Czo znamonuie vrina blada/ albo popielaſta. FalZioł V 3v.

»blady albo śmlady«: Kiedy páznogćie v pálcow będą bláde/ álbo śmláde/ á ná ćiele kroſtá czyrwona : vmrze do czwartego dniá. SienLek 23.

3. Słaby, chory, niedołężny, gnuśny; tchórzliwy, niewaleczny, nieudolny; imbellis, infirmus, invalidus Mącz; cachectos [!] Cn (6): A k temuć ieſt moiá rádá/ Ták cżyn iżby byłá bláda BierEz Qv; Bo byś ty napięknieyſzy/ wyrzezał ná miedźi/ Wzor/ y z wirzchu pozłoćił/ przedſię będziem bledzi. RejZwierz 84v; Imbellis, Niewaleczny/ niemocarz/ nie mężny/ też mdły blády. Mącz 165d, 128c, 468d, 474d .

Synonimy: 1. biały; 2. a. biały, popielasty; 3. chory, mdły, niemężny, niemocny, niewaleczny, słaby.

Cf BLADOZŁOTY, BLADOŻOŁTY