[zaloguj się]
[pdf]

BUDOWAĆ SIĘ (99) vb impf

się (70), sie (29)

o oraz a jasne.

Fleksja
inf budować się
indicativus
praes
sg pl
1 buduję się buduj(e)my się
2 budujecie się
3 buduje się budują się
praet
sg pl
3 m budował się m pers budowali się
f budowała się m an
n subst budowały się
fut
sg
3 m budować się będzie
imperativus
pl
1 budujmy się
2 buduj się, budujcie się
conditionalis
sg pl
1 m bym się budował m pers bysmy się budowali
3 m by się budowåł m pers by się budowali
f by się budowała m an
n subst by się budowały

inf budować się (22). ◊ praes 1 sg buduję się (2). ◊ 3 sg buduje się (23). 1 pl buduj(e)my się (3). ◊ 2 pl budujecie się (2). ◊ 3 pl budują się (13). ◊ praet 3 sg m budował się (1). f budowała się (1). ◊ 3 pl m pers budowali się (4). subst budowały się (3). ◊ fut 3 sg m budować się będzie (1). ◊ con 1 sg m bym się budował (1). ◊ 3 sg m by się budowåł (4). f by się budowała (1). ◊ 1 pl m pers bysmy się budowali (2). 3 pl m pers by się budowali (5). ◊ subst by się budowały (1). ◊ imp 2 pl buduj się (1). ◊ 1 pl budujmy się (1). ◊ 2 pl budujcie się (4). ◊ part praes act budując się (4).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI (XVII) – XVIII w.

1. Być wznoszonym; exsurgere aedificiis Mącz; aedificari Vulg (23): Tegoz cżaſu Venetia miaſto znamienite dla boiazni Atile pocżęło ſie budować y oſadzać. MiechGlab 57; BielKom B7v; Leop 1.Esdr 5/16; RejZwierc 186; KochPs 33; GórnRozm M2; Szkoły y Akádemie dla náuki napierwey ſię buduią SkarKaz 455a, 455a [3 r.].
a. Wznosić sobie dom, zabudowania; extruere, exurgere aedificiis Mącz (13): abowyem Kroly yeo m. dopvſczicz bi thego nyemogl abi nayego ktho ſobycz ſzye myal a bvdowacz LibLeg 11/175; BielKron 75v, 363; Mącz 309a, 435c; GórnRozm Mv; Aby ſie żaden nie budował/ áż ſie Vrzędnikowi opowie. GostGosp 166, 30.

budować się na czym (5): Tak cżjnią zli goſpodarze Co ſię buduyą nawſparze RejKup t2v; BielKron 298v; Mącz 422d. Cf Przysłowie.

Przysłowie: Tákże też ty nie buduy ſie ná ſłábym lodu. RejWiz 80v; Prot C2v.
2. Wspierać się, fundować się na czymś, być wspartym, ufundowanym na czymś; tworzyć się, konstruować się, być tworzonym, konstruowanym (często jako składnik alegorii); aedificari, coaedificari, superaedificari Vulg (66): Bo nye dla ápoſtołow to pan roſkazał/ ále dla zbudowánya koſcyołá ſwego/ kthory ſye do tych myaſt buduye/ do końcá budowáć będźye KromRozm III N3v; żeby z czytániá twego/ budowáłá ſie y cześć a chwałá Páná Kryſtuſowá Leop A3v; BudNT Act 9/31, Eph 2/22; CzechEp 107; NiemObr 34 [2 r.]; WujNT 433 marg, 1.Petr 2/5; Iáko ſię buduie ſerdeczny kośćioł. SkarKaz 457a marg, 633b.

budować się z kogo, z czego (3): SkarJedn 40, 156; Koniec małżeńſtwá ſą dźiateczki/ z ktorych ſię dom buduie SkarKaz 421a.

budować się na kim na czym (52): ábyſmy ſie ná ludziách niebudowáli KrowObr 232v, 15 [2 r.], 16v, 108v; Leop Eph 2/22; RejPos 301, 338; áni ſie ná tákim mniemániu/ ktore ſłábſze baczę być nád ieſienny lod/ budowáć niechcę. CzechRozm 162, 113, 164v; SkarJedn 399; mowę tę rozumieć trzebá o Rzymskiey wierze, ktora ſię słowem Bożym brzydzi, nie o Christiáńskiey prawdziwey która ſię ná ſámym słowie Bożym buduie CzechEp 108, 89, 107, 108, 109, 126 (21); CzechEpPOrz *3v; NiemObr 7, 34 [2 r.], 69, 76; Nie dufay temu/ kto głádkość miłuie/ Bo ten ná ſłábym grunćie ſye buduie KochPieś 17; Phil H2, O2; GrabowSet I4; Apoſtołowie y prorocy ſą też fundámentem po Chriſtuśie/ na ktorych ſię buduie kośćioł iego. WujNT 672, Act 9/31, Eph 2/22, Iud 1/20; WysKaz 36; Poſt duchowny ćieleſnego nie pſuie/ y owſzem ćieleſny ná duchownym ſię buduie. SkarKaz 120a, 121b [2 r.]; SkarKazSej 696b.

Przysłowie: Ktoſz ſię kolwiek tedy buduie ná pietrze: álbo ná Papieżu: álbo ná ktorym kolwiek innym fundamęnćie/ okrom tey iedyney opoki/ K. Syná B. żywego/ buduie ſię iáko ſam Syn Boży/ powieda ná piaſku/ ná Antykryśćie/ y ná Szátánie. KrowObr 15; ábym ſie niebudował ná piaſku KrowObr 108v; CzechRozm 164v; NiemObr 76. [ogółem 4 r.].
3. Umoralniać się, poprawiać się; exempla nobilia subdunt alicui aculeos, petere ab aliquo exemplum, trahere ad exemplum aliquid, tangi exemplo aliquo, exemplo optimi cuiusque facere Cn; aedificari Vulg (10): WujNT 1.Cor 14/17; Nie doſyc ſię dźieie ſpráwiedliwośći/ gdy w wieży y więźieniu rozboyniká ſkarzą/ áż gdy trupá iego ábo głowę wywieſzą/ áby ſię drudzy karáli y budowáli. SkarKaz 3b, 82a.

budować się z kogo, z czego (2): áby ſię z dobrego náſzego záchowánia budowáli SkarŻyw 59; pokaſz [...] chuć twoię ku Bogom żeby ſię z ćiebie drudzy budowáli. SkarŻyw 188.

budować się przez co: Właſność tedy wiáry prawdźiwey ieſt áby będąc mocną y pewną/ tych ktorzy ſię przez nię buduią/ nie oſzukawáłá áni záwodźiłá NiemObr 69.

budować się czym (4): bráćia/ prętko ſię vpominánim iego budowáli. SkarŻyw 411, 310, 462, 517.

Formacje pochodne: pobudować się, ubudować się, zbudować się.

Cf BUDOWANIE SIĘ, BUDUJĄCY SIĘ

AC