Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: BULLA

Następne hasło: 2. BUŁA »

1. BUŁA (42) sb f

buła (30), bułła (7), bula (3), bulla (1), boła (1); buła KrowObr (2), BielKron (13), Mącz, RejZwierc, SkarJedn, StryjKron, CzechEp, SarnStat (2), KlonWor; bułła KromRozm I; bula PatKaz I (2), Murm; buła : bułła NiemObr (2 : 3); buła : boła RejAp (5 : 1); bułła : bulla Calep (3 : 1).

Teksty nie oznaczają ó; a jasne.

Fleksja

	sg	pl
N	buła
G	buły	buł, b(o)ł
A	bułę	buły
I	bułą	bułami
L	bulle	bułłach

sg N buła (10). ◊ G buły (7). ◊ A bułę (2). ◊ I bułą (3). ◊ L bulle (1) NiemObr. pl G buł (1) NiemObr, b(o)ł (1) RejAp. ◊ A buły (10). ◊ I bułami (6). ◊ L bułłach (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI (jeden z tych samych przykładów) – XVIII w.

Znaczenia

1. Dekret, ważne urzędowe pismo wydawane przez władzę świecką lub kościelną w ważnych sprawach; przywilej (37)
- a. Dekret papieski (32)
- b. Konstytucja, przywileje nadane przez władzę świecką (6)
- c. Dyplom szlachecki (1)
2. Pieczęć (2)
3. Główka złotego gwoździa, wypukła ozdoba na odzieży; bulla (4)

1. Dekret, ważne urzędowe pismo wydawane przez władzę świecką lub kościelną w ważnych sprawach; przywilej; diploma Murm, Mącz, Cn (37):

a. Dekret papieski [bulla Łac śr] (32): bula/ oſoblyua od ſyxta papyeza czwartego moczą papyeſką/ vydana takye ſromoczy y hanby y ye potąpya PatKaz I 13, 13; Murm 192; KrowObr 242; BielKron 196, 225, 386v [2 r.]; A ten zdraycá ma z Rzymu buły iż nie rozgrzeſzy áż mu co dádzą. RejZwierc 114; NiemObr 153 [2 r.], 167.

buła przećiw(ko) komu (2): Wezwawſzy Papież do ſiebie wſzytkich Kárdinałow y wſzego Senatu Rzymſkiego z vcżonymi ludźmi/ vcżynili dekret ktory zową Bułá przećiw Luterowi BielKron 196; NiemObr 168.

buła na kogo: Bułá na Luterá BielKron 468v.

Wyrażenie: »papieska buła« (2): Diploma. Liſt/ Prziwiliey á zwłaſzcza/ Bułá Pápieſka álbo inſzego páná ták ſwieckiego yáko Duchownego s záwieśiſtemi pieczęciámi. Mącz 89c; KromRozm I B3.

Zestawienia: »buła Aleksandra Papieża szostego«: Ieſli ſię w Greckich Cerymoniach ktorych Kośćioł nie gáni/ kochaſz: chowáć ie podobno wedle Buły Alexándrá Papieżá ſzoſtego/ z dowoleniem [!] Spowiednikow twoich Kátolickich możeſz. SkarJedn 385.

»buła Wieczerzej Pańskiej«: Tegoż roku w Rzymie [...] Papież w wielki cżwartek złorzecżył wſzytkim/ łotrom Złodzyeiom/ rozboicom Morſkim/ odſzcżepieńcom/między ktore też y Luterá włożył z iego náſládowcy/ zową to Bułá Wiecżerzey Páńſkiey BielKron 196v.

Szeregi: »list (Apostolski) (prziwilej), (albo, i) buła; buła i list« (5 : 1): Izali [Piotr święty] Buły y liſty iákie/ áby wolno znabiáłem ieść pośćie y w piątki/ kiedy przedawał? KrowObr 26; Dotkni go iedno w iákie práwo iego/ álbo w iáką doległość iego/ vyrzyſz liſtow/ przywileiow/ boł rozmáithych/ klątew/ kthoremi ſie lepiey vbrał niżli w namocnieyſzy páncerz. RejAp 80, 112v, 113v, 196v; SarnStat 1104.

»mandat abo (i) buła«: (2) : ták chcę mieć ták roſkázuię etc. hárdźie y zuchwále mándaty ábo buły poſyłáć y zuchwále z pogroſzką roſkázowáć CzechEp 334; NiemObr 161.

»przywilej, (albo) bułà (odpust)« (2): Iuż Anny/ iuż Máriey pánny mátki Páńſkiey nie wſpominam/ to iuż tym y zbáwienie y odkupienie y grzechom odpuſzcżenie przycżytáiąc/ y koſcioły im thák iáko y oni pirwſzy/ ſtáwiáiąc: dziwnemi to ktemu przywileymi/ bułami/ odpuſty/ twirdząc y vmocniáiąc RejAp 111v, 141v.

b. Konstytucja, przywileje nadane przez władzę świecką (6):

Zestawienie: »złota buła; buła złota« = konstytucja ogłoszona w 1356 r. przez cesarza Karola IV (5 : 1): Drudzy cżtherzey Ellektorow ſzli przed Ceſá: nioſąc ornámentá Ceſárſkie/ według práwá złotey buły BielKron 331; [wybraliśmy] Maximilianá ſyná Ceſarſkiego gruntownie/ y przyſięgámi te^go potwierdźili. W nicżym nauki ſtarodawney złotey buły nie ná ruſzywſzy/ áby ſię to święte páńſtwo Rzymſkie ná wſze ſtrony rozſzerzáło BielKron 332, 330v [2 r.], 331 [2 r.].

c. Dyplom szlachecki (1): A on więźień doſtawſzy liſtow wymatánych Y przycżynnych od Pánow/ y ſukien łatánych: Cżaſem vkrádnie/ cżaſem buły ſobie kupi: Cżaſem drugiego z liſtow y z pieniędzy złupi. Przekrzći ſię tym imieniem/ iákie w liśćie ſtoi KlonWor 53.

2. Pieczęć [bulla Łac śr] (2):

Wyrażenie: »buła złota«: Tego poſtánowienia Krzyżacy táili/ ále przywiley z Bułą złotą Fridericá wtorego Ceſárzá pilnie chowáli StryjKron 295.

Szereg: »pieczęć i buła«: A ná znák przerzeczonych rzeczy liſt ninieyſzy zá pieczęćiámi náſzémi y Bułą Conwentu y Zakonu [Sigillorum nostrorum ac Bulla Conventus et Ordinis JanStat 887] [...] poſtánowiliſmy/ áby był vmocnion. SarnStat 1106.

3. Główka złotego gwoździa, wypukła ozdoba na odzieży; bulla, pompholyx Calep [bulla – to jest jaka łszczyca [!] rzecz miedzy piękroszkami panieńskiemi Mącz 28a; bulla – czętka, bułła Calep] (4): Balteus – Pas riczerski obiti bułłami. Calep 123a; Pompholyx – Bulla na kalieczie. Calep 820a, 142a, 142b.

Synonimy: 1. a. dekret, dekretał, list, mandat, »papieski list«, przywilej; 2. pieczęć; 3. cętka.