[zaloguj się]
[pdf]

BURMISTRZ (143) sb m

burmistrz (98), bormistrz (28), burgmistrz (15), borgmistrz (2); burmistrz Murm (2), Mymer1, BartBydg (2), BielŻyw, GroicPorz (4), RejWiz, UstPraw (2), RejZwierz (3), BielKron (3), Mącz (14), RejAp (2), RejPosRozpr, HistLan (3), RejZwierc (11), WujJud, SkarJedn, ReszPrz (2), PaprUp (2), ActReg, GostGosp, SarnStat (26), GrabPospR, VotSzl, SkarKazSej, KlonWor (8); bormistrz BierEz (4), ConPiotr, LibMal (4), HistAl, KwiatWych (3), Calep (5); burgmistrz ForCnR (11); burmistrz : bormistrz ZapWar (1 : 2), ZapKościer (2 : 7); burgmistrz : borgmistrz OrzQuin (4 : 1); bormistrz : borgmistrz StryjKron (1 : 1).

-mistrz (141), -miszcz (2); -mistrz : -miszcz ZapKościer (8 : 1), Calep (4 : 1).

o jasne.

Fleksja
sg pl
N burmistrz burmistrzowie
G burmistrza
D burmistrzowi burmistrzóm
A burmistrza burmistrze
I burmistrzem
V burmistrzu

sg N burmistrz (53). ◊ G burmistrza (22). ◊ D burmistrzowi (7). ◊ A burmistrza (16). ◊ I burmistrzem (26); -em (3) ForCnR, SarnStat (2), -(ę)m (1) ConPiotr, -(e)m (22). ◊ V burmistrzu (6). ◊ pl N burmistrzowie (7) BielŻyw, SarnStat (5), VotSzl, burmistrze (1) ActReg. ◊ D burmistrzóm (4); -óm : om SarnStat (3 : 1). A burmistrze (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI (jeden z tych samych przykładów) i XVIII w.

1. Najwyższy urzędnik miejski sprawujący władzę administracyjną, policyjną, sądową; magister civium, maior magistratus, rector urbis Cn [burgimagister Łac śr] (112): BierEz D3 [3 r.], D3v; prziſzliſmy tedi do miaſta ku panu Burgmiſtrzowi Dozwole ForCnR E, A2, Bv [3 r.], B2, B2v [2 r.], B3, C4v, E2v; LibMal 1546/118v, 1551/161v; GroicPorz b4, iv [2 r.]; UstPraw Gv; RejZwierz aav, 102; by nie było w Mieśćie Kátá/ muſiałby ſam Burgmiſtrz wieśić złodźieiá OrzQuin X3, X2v [2 r.], X3; Witaycieſz Pánie Burmiſtrzu/ Ná Ratuſzu ſławny miſtrzu RejZwierc 234, B3v, 39 [2 r.], 76v, 148v, 234 [2 r.], 237, 268v; RejPosRozpr c3v; Gdzę przytym ſzapyſzyę [...] bely Iako vczywy broſk: Kvrk bormyſtrz stary: y tenſzyę vczywy Pyotr pęwk sbruſzu: y syny swoyemy ZapKościer 59, 27v, 29v; ReszPrz 42, 43; ActReg 17; GostGosp 144; Burmiſtrz [...] przeſtępniká onégo/ winą cztérnaśćią grzywien káráć ma. SarnStat 270; A gdźieby Burmiſtrz ſpráwiedliwośći nie vczynił/ tedy o to ma mieć forum przed Woiewodą y Stároſtą SarnStat 272, 219, 236, 271 [3 r.], 320, 972 (16); GrabPospR M2v; iáko Burmiſtrzowie/ ktore co rok we wſzytkich mieśćiech wybieráią VotSzl D3v; Burmiſtrz Dekret feruie/ ſtrony ſię vćiſzą [...] A w tym wnidźie podwodnik: Burmiſtrzu day koni Ná podwodę KlonWor 14, 14 [3 r.], 15 [3 r.].

W połączeniu z przymiotnikiem od nazwy miejscowej lub z nazwą miejscową w G sg i L sg (12): theda ym bormyſtrz zlanczberku lode mowyll aby na polſkym Glyeyczye ſzyą nyewazil do polſky vkazowacz LibMal 1547/135; ſluzila ſnya v Thomaſza bormyſtrza na Srzodcze LibMal 1546/120; Stal się rozdzial między pozostalemi dziećmi niekiedy Sliachetnego Grzegorza Nieśiolowskiego Burmiſtrza Koſćierſkiego ZapKościer 6v, 1, 5v, 28, 62v, 74v; StryjKron 722; PaprUp G4, 14; SarnStat 363.

Zwrot: »przed burmistrzem stanąć, czynić prawem« [szyk zmienny] (2): RejAp 150; áby [...] káżdému ſzláchćicowi czynić práwem było wolno przed Burmiſtrzem. SarnStat 272.
Zestawienie: »burmistrz miast(eczk)a, miescki, miejsca; miast(eczk)a burmistrz« (5 : 2): OrzQuin K2; y miaſt y miáſteczek Burmiſtrzóm y Ráycóm roſkázuiemy SarnStat 275, 25, 268, 270, 271, 1229.
Szeregi: »burmistrz albo (i) rajca, z rajcą, radą; rajca albo burmistrz, z burmistrzem« (15 : 2): przetho myly panye bormystrzv y myly panowye raycze pokornye proszyemy wasch ZapWar 1555 nr 2413, [1546] nr 2646, 1535 nr 2413; ConPiotr 1544/31; GroicPorz b3v; RejWiz 102; UstPraw F4v; RejZwierz 102; BielKron 418v [3 r.]; To gdy tám Burmiſtrz z Rádą pilniey rozważáli/ Po długich ſwych namowach ten dekret wydáli HistLan F2v, E; Złoto wnet zbłaźni burmiſtrzá y ráycę/ Złoto vcżyni złodzieiá y zdraycę. RejZwierc 227; WujJud 146; SarnStat 504, 1229.

»wojt albo (i, ani) burmistrz; burmistrz i wojt; burmistrz z wojtem« (3 : 2): RejAp 124; HistLan E3; SkarJedn 298; A Komornik téż nie v kogo innégo Podwody vpomináć ſie ma/ iedno v Wóytá álbo v Burmiſtrzá. SarnStat 973; SkarKazSej 700b.

2. Wysoki urzędnik; dostojnik w starożytności; konsul rzymski; consul Murm, Mymer1, BartBydg, Mącz, Calep, Cn; magistratus, maior magistratus, proconsul Mącz, Cn; primarius (maior, ordinarius) consul, legum praeses, princeps senatus rectorque civitatis Cn (31): Murm 176 [2 r.]; Mymer1 10v; consul, qui reipublicae consulit, burmystrz, raycza BartBydg 34b, 34b; A oni [mężowie macedońscy] odpowiedzieli iednostaynym głoſem/ áby [Aleksander] im wybrał [na swojego następcę] Perdikę bormiſtrzá ich. HistAl N3; BielŻyw 63; Annibal [...] Oyca ſwego będączego na ten czas Bormiſtrzem/ y naiwyſzſzym hetmanem [...] obronił KwiatKsiąż N, N; Consul, Ráycá/ Rádny Pan. Proconsul, Burmiſtrz/ Náwyſzſzy ráycá álbo ſprawcá w którym mieyście álbo ziemi. Mącz 63d; Magistratus, Ieden z rády/ Woyewodá/ Burmiſtrz Mącz 204b; Secundo consul, Wtóry kroć burmiſtrzem. Mącz 378b, 63d, 204b [2 r.], 434d, 444a, 463d (14); Consularis - Ten ktori beł bormiſtrzem, ſtari bormiſtrż. Calep 247a; Faſcis ‒ Ocziepka. Choinka z rozg do ſie kieri [!] prziwiazaną ktorą vrzimiąn przed bormiſtrzem noſzono. Calep 409a, 247a [3 r.].
Zestawienie: »burmistrz rzymski; rzymski burmistrz« (2 : 1): KwiatKsiąż O; A Ceſſarz Iulius opánowawſzy Rzym puſty/ ſam ſie przez Miecz [...] Borgmiſtrzem Rzymſkim vczynił StryjKron 66; KlonWor ded **3v.

Synonimy: 1. rajca, sprawca; 2. konsul, »radny pan«, rajca, sprawca.

LZ