[zaloguj się]
[pdf]

CHAM (48) sb m

cham (25), chan (13), can (9), cam a. czam (1); cham CzahTr, KlonWor; chan MetrKor (6), LibLeg (2), PaprPan; cham : chan : can : cam a. czam MiechGlab (8 : 1 : ‒ : ‒), BielKron (15 : 3 : 9 : 1) [uzasadniona językowo jest tylko forma „chan”].

chåm (12), cham (5); cham PaprPan; chåm : cham BielKron (12 : 4). ◊ cham- (7), chåm- (7); cham- CzahTr, KlonWor; cham- : chåm- BielKron (5 : 7).

N sg (27); w innych przypadkach: decl (17), indecl (4); decl MetrKor, CzahTr, KlonWor; decl: indecl MiechGlab (2 : 2), BielKron (12 : 2).

sg N chåm (27). ◊ G chama (10), chåm (2). ◊ A chåma (4), chåm (2). ◊ I cham(e)m (2). ◊ L chamie (1).

Sł stp, Cn brak, Linde XVII w.

Władca Tatarów i Turków (48):
a. Chan tatarski (41): ZIemia Cham y Tatarow Zawolſkich, od wſchodu ſloncza konczi ſie morzem Chwalenſkiem MiechGlab 24; Gdyż Cham po thatarſku nie pſa ale kxiążę znamionuie MiechGlab 29, *7, 29; Ten to Krol Ormiáńſki vproſił ſobie v tego Czamá ſiedḿ rzecży. BielKron 438v; áno vnich Cham ieden ſam nád wſzytkimi innymi pánuie. BielKron 439, 269 [2 r.], 296v marg.

W połączeniu z imieniem [po imieniu (12), przed imieniem (1)] (13): kthory yesth Tatarſkyey zyemye Ceſarz Sahabkierey Chan LibLeg 7/41v; Po tego śmierći wybráli ſobie zá páná Mángo Can BielKron 438v; Po nim pánował Tamor Can BielKron 439, 269, 438v [5 r.], 439 [3 r.]; PaprPan E.

W połączeniu z przymiotnikiem od nazwy etnicznej lub miejscowej [w tym: cham tatarski (2)] (3): y wthich rzechach [!] poſlalem do Maſſaralſkiego Chana liſth. MetrKor 46/47v; BielKron 269; GOg Magog Chán Tátárſki choć ſie męſtwem chłubi Wierz przy tych zacnych ludzyech że ie prętko zgubi PaprPan E.

Zestawienia: »ulu cham« (1): zowie ſie też Vlu cham iakoby nawyſſzem Czarzem, bowiem Vlu wykłada ſie wielki MiechGlab 28.

»cham wielki« [szyk 12 : 4] (16): Dziś páná wielkiego chám máią. BielKron 268; Vſłyſzał potym áno bratá iego Cublai wybrano zá Caná wielkiego BielKron 439, 269 [4 r.], 296v, 361v, 439 [4 r.]. Cf »cham wielki, (to jest) carz«.

Szeregi: »cham wielki, (to jest) carz« (4): iako Papiez Innocentius poſlał do Cham wielkiego Czarza Thatarſkiego MiechGlab 17, *7, 19, 64.

»cham (wielki), cesarz« [szyk 2 : 1] (3): Záłowáli ſie tego przed Ceſárzem Chámem BielKron 269; á Chámá wielkiego Ceſárzá zá świętego máią BielKron 296v, 361v.

Przen: Tatarzy (1): Przedáie ná Gálery, gdźie tylko śmierć ſámá Końcży nędze y żywot v ſrogiego Chámá. KlonWor 30.
b. Sułtan turecki (7):

W połączeniu z imieniem [zawsze w postaci „chan”; po imieniu] (6): tich zemi wziethich. wielky Czar Svltan Bayazith Chan. Sin iego Svltan Selim. a ya yego Sin Svlthan Svleiman Chan. MetrKor 46/46v, 46/117v, 175 [2 r.]; LibLeg 7/40v.

Zestawienie: »cham wielki« (1): Zácżym áby nie przyſzedł iák y on do tego. Ktory był woźion w klátce od Chámá wielkiego CzahTr H3.

Synonimy: carz, cesarz; b. sułtan.

Cf CHAMIEC

KW