[zaloguj się]
[pdf]

COŚ (456) pron

Zapisy mogące świadczyć o ewentualnej wymowie coż (7): BierEz, RejKup (3), MurzHist, Leop, RejZwierz.

o jasne.

Fleksja

N coś (136). ◊ G czegoś (33); czegoś (4), czegóś (1) GosłCast, czeg(o)ś (28). ◊ D czemuś (18); czemuś (1), cz(e)muś (17). ◊ A coś (180). ◊ I czymsi (5). ◊ L czymś (1). ◊ indecl coś (83).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVII – XVIII w.

Zaimek nieokreślony:
I. Rzeczowny (354):
1. Zastępuje rzeczownik nieosobowy (333):
a. W funkcji właściwej; aliquid Mącz, Cn; quid, quiddam Cn (317): RejJóz C6 [2 r.], N6v; Czos my barzo zaſmierdzyalo. RejKup 15v, f4v, I, m4, q8v, y4v; Záſzumiáło coś wzgorę/ álić Iáſtrząb z drzewá RejWiz 65v, 24v, 25, 35v, 46 [2 r.], 84v (10); OrzList gv; Coś mu w oko wleciáło RejFig Aa6v, Aav [2 r.], Aa3v [2 r.], Aa6v, Bb3v, Ddv, Ee3v; RejZwierz 22, 36, 60; Meditabundus perpetuo incedit, Záwżdy ma coś ná myſli. Mącz 213a, 174c; Widzimi ſie dobádáliby ſie tu cżegoś gdyby to chceli [!] v ſiebie vważyć. SarnUzn Fv; RejAp 73v; GórnDworz Gv, I4, O, V, Eev, Gg; RejZwierc 27v, 66, 96v, 169v; KochMon 22; CzechRozm 125v; SkarŻyw 87, 226, 388, 508; Iużći ſobie coś gadáią Milcżćie iedno/ namći łáią. MWilkHist Ev, I3v; CzechEp 156, 218, 267; GOſć nápiſał ná murze/ że coś pániéy czinił KochFr 59; WisznTr 25; Záwżdy ná czymśći ſchodźi pánſtwu nieſporemu. KochPieś 3; PudłFr 66; GórnRozm B4v; ActReg 100, 132; GrochKal 6, 18; KołakCath B3v; v ktorego zá nic Biegi śmiertelne/ co ie tu ná źiemi Cżymśi piſzemy. RybGęśli D3; przyſzłá do niego mátká ſynow Zebedeuſzowych [...] proſząc czegoś od niego [petens aliquid ab eo]. WujNT Matth 20/20, s. 724; WysKaz 23, 25; CiekPotr 46, 85; Do czegóś ſie myśl twoiá pod ſtráchem gotuie. GosłCast 47, 29, 57; PudłDydo A4v.

cum ai i pron [w tym: cum G sg n (189) ‒ comp (43) ‒, cum N sg n comp (1), w składni zgody (17) ‒ comp (3); szyk odwrotny (11)] (188): Mátko coś wielkiego widzę BierEz L4v; RejJóz M7v; RejKup q2; KromRozm III Fv; RVrká ſtałá co owo wroble z niey ſtrzeláli/ Potym cżymśi pachnącym s ſpodku ią zmázáli. RejFig Aa3v; BibRadz I 3a marg, b marg; GrzegRóżn N4; Adhaesit mihi ad vestem nescio quid immundi, Przilnęłomi coś do ſzáty nieczyſtego. Mącz 152b; GórnDworz D4v, F5, F7, K6, L7v (10); RejPos 321v; BiałKat 26; RejZwierc 78v, 146; BudBib Ier 45/5; CzechRozm 12v, 20, 21v, 118v, 162v, 198v; PaprPan [Hh5]; Oczko 3; bo w prawdzie y zwierzę zábić coś ieſt máło ludzkiego SkarŻyw 271, 102, 383; KochTr 4; MWilkHist C4v, H; CzechEp 28, 310; NiemObr 125; wy moiá koroná/ wy moie bogáctwá/ wy moie ſkárby/ wy moie świátło/ moie ſłońce/ y coś ieſzcże nád ſłońce świetleyſzego. ReszPrz 4; PudłFr 66 [2 r.]; Srogiégo coś (z twarzy znáć) w iego ſercu leży. GórnTroas 66, 33, 53; OrzJan 100; Zda ſie coś chodźiwégo [o koniu]/ bo ogonem wierći. WyprPl B3; SiebRozmyśl F3; GosłCast 72.

W charakterystyczych połączeniach: coś bliższego, boskiego (bożego) (3), chodziwego, cielesnego, czwartego, doskonalszego, drogiego, czegoś drugiego, coś fałszywego, faryzajskiego, głębszego, gorącego, gorzkiego, ludzkiego, lżejszego, męskiego, miłego, nabożniejszego, nieczystego, niedobrego, czym niedobrym, coś nie lada jakiego, nieogarnionego, niepodobniejszego, nieprawdziwego, nieskładnego, niesłusznego, niezwyczajnego, okrągłego, czym pachnącym, coś pewniejszego, pieszczonego, pięknego, pogańskiego, polerowańszego, poważn(iejsz)ego (4), pożyteczniejszego, przyrodzonego (2), przywoitego, ranego, czegoś roznego, coś skrytego, czemuś skrytemu, coś slachetniejszego, czegoś sprostnego, coś srogiego (sroższego) (2), strasznego (2), swego (2), szczęsliwszego, szkodliwego, światłego (świetlejszego) (2), tajemniejszego, (nie)trefnego (2), trwalszego, wdzięcznego (2), wesołego, wielkiego (3), własnego, (w)spaniałego (2), wysokiego, zacn(iejsz)ego (9), zamorskiego, zmyślonego, znacznego, zwłasniejszego, żałosnego, żywego (2). Cf Wyrażenia.

W funkcji odpowiednika zespolenia (17): Iż ieſt coś co ſwiát rządzi/ ná to ſie zgadzáli. RejWiz 185v; OrzRozm Mv, Qv; OrzQuin S4v; iż podobno w. m. po ſwey wdowie chceſz cżegoś/ cżego oná vcżynić nie może GórnDworz Cc2v, M, V5, X2v, L18v; CzechRozm 118v; Oczko 17v; KochFr 132; KochBr 153; Phil M3; LatHar 269; PowodPr 54, 78.

Połączenia: »nie leda coś« (1): podobno to muśi być nie ledá coś RejZwierc 82v.

»coś tam« (2): y bywáiąc więc ówo ći [...] co po wiérzchu o rzeczách coś tám/ przed proſtſzémi mówią Oczko A3; ActReg 128.

Frazy: »czegoś nie dostawa« (5): OrzQuin S4v; RejAp 150v; Záwżdy ſie im zda iż im cżegos nie doſtawa HistLan E4; CzechRozm 171; JanNKar B3v.

»jest coś [cum inf]« (1): Ieſt coś/ vmiéć álphę z bétą. KochFr 127.

»[w kim, w czym] jest coś [cum G sg n]« = ktoś, coś się czymś odznacza (10): RejWiz 111; ták záſie w białeygłowie ma być coś pieſzcżonego w miárę GórnDworz V7v, V5, Aa8v; RejZwierc 82v; CzechRozm 237v; coś ieſt miłego w powieśći SkarŻyw 440; CzechEp 16; Mniemiał Korneliuſz/ żeby w Pietrze coś Bozkiego było WujNT 440, 404.

»coś się we łbie, w oczach broi« (1 : 1): RejJóz K3; Ale przedſię znáć że coś we łbie ſie im broi. RejWiz 26.

»coś się we łbie, w głowie (za)kręci(ło)« (2 : 1): Alboć miłoſcz alboć fraſunk/ czos ſie iey w głowie kręći RejJóz C5, H4v; RejKup cc6v.

Zwroty: »mieć coś [cum G sg n]« [w tym: w kim, w czym (9) — w sobie (8)] = odznaczać się czymś (19): gdy náturá dzyecyęca ma wſobye cos przyrodzonego/ ku zuchwálſtwu GliczKsiąż E2v; Bo w poſtáwie y w ſpráwie/ máią coś zacnego RejZwierz 80v, 68; OrzQuin Fv; GórnDworz E, E3v, F7, L, O3, V8, L18v; RejZwierc 41v; CzechRozm 33v, 118, 162v; CzechEp 229, 333; SkarKaz 157b; Vpátrzył ſędźia/ iż nád Xiężnę owá/ Oſobliwſzego coś miáłá Krolowa. KlonFlis G4v.

»mieć coś powiedzieć« (6): BibRadz Act 23/17’; OrzRozm Qv; GórnDworz C7v; Symonie/ mamći coś powiedźieć [habeo tibi aliquid dicere]. WujNT Luc 7/40, Act 23/17, 18.

Wyrażenia: »coś dobrego« [w tym: w składni zgody (2)] (6): RejJóz N7; GliczKsiąż Pv; Kucharz iádąc ná drodze zbroił coś dobrego/ Ze go wnet obieśili RejFig Dd5v; OrzQuin B; Więc y Helená rái/ bydź czemuś dobrému. GórnTroas 59; PowodPr 76.

»coś dziwnego« (15): BielŻyw 121; RejWiz 111, 153, 166; LeovPrzep C3v, Dv; RejAp 47v; RejZwierc 142, 146v, 249v; RejZwiercPodw 183v; StryjKron 275; Przez cżłowiecżeństwo Bostwo poznáć, coś to dziwnego. CzechEp 144 marg; ZawJeft 8; PaxLiz D2.

»coś gorsze(go)« [w tym: cum N sg n (1), w składni zgody (1)] [szyk 3 : 1] (4): GórnRozm C4v; głębiéy poſtępuie Nieſczęśćié/ ſnadź gorſzé coś ieſcze obiecuie GórnTroas 11, 33; SkarKaz 5a.

»coś in(n)ego (a. inszego)« [w tym: w składni zgody (3)] = aliud Mącz [szyk 37 : 2] (39): RejRozpr B4v; RejJóz D3v [2 r.]; MurzHist R4v; GliczKsiąż D; ćoż [!] inſſego ná ſkorze z wierzchu/ á inego w drzeniu á wewnątrz máią. Leop *B4v, *B2; OrzList f4v; RejZwierz 18v; GrzegRóżn D, H2v; Mącz 166b; dáleko ſie coś inſzego pod tą figurowáną powieſcią zámykáło. RejAp 181v; GórnDworz C3v, G8, M, Aa8v; KuczbKat 410; BudNT Act 19/32; iáko zwykli Prorocy pod podobieńſtwy rzecży záwikłánych inſzego coś znácżyć CzechRozm 142, 131, 152, 199v, 236; KochOdpr Cv; SkarŻyw 203; CzechEp 144, 227; KochFr 84; GórnRozm A4v, Gv; ActReg 89; Co záſię coś inſzego znáczy [quae sunt per allegoriam dicta]. WujNT Gal 4/24, s. 143, Act 19/32, s. 661; WitosłLut A2; PowodPr 78; GosłCast 28.

»coś lepszego« (5): CzechRozm 173; CzechEp 333; CzechEpPOrz *3; Aleć namileyſzy tuſzymy ſobie o was coś lepſzego y zbáwienia bliżſzego [Confidimus autem de vobis, dilectissimi, meliora et viciniora saluti] WujNT Hebr 6/9, 11/40.

»coś nowego« [w tym: w składni zgody (1)] (9): RejJóz K5v; Aż to potym náſtáło było coś nowego. RejWiz 185v, 142v; Mącz 352a; CzechRozm 186v; NiemObr 135; BielSen 5; BielSjem 9; PaxLiz D4.

»coś osobliwego (a. osobnego)« [w tym: w składni zgody (1)] [szyk 6 : 2] (8): OrzQuin T3; GórnDworz C7v, V5v; GrzegŚm 30; WujJudConf 89; KochBr 153; KlonFlis G4v; pocżątki ſzcżeśliwe/ Są cżegoś oſobnego znáki nie wątpliwe. SkorWinsz A2v.

»coś podobnego« [szyk 14 : 2] (16): Weycżie czoſzcżij podobnego K jaſcurkąm wypadło zniego RejKup R; OrzQuin T4; SarnUzn C2; GórnDworz E3v, Bb2v; RejZwierc 75; CzechRozm 39v, 58v, 155, 162v [2 r.], 184, 237v; CzechEp 16, 229; Podobnégo coś było vczyniono Roku 1590. przy wypráwie przećiw Turkowi ná Pogłowné, że było obrano Prowizory woyny Tureckiéy. SarnStat 355.

»coś przeciwnego« (4): owſzem ſie coś przećiwnego temu pokázáć może. CzechRozm 73v, 214; SkarŻyw 117; CzechEpPOrz *3.

»coś takiego« (3): á ztych wód [...] coś tákiégo wſpływa/ co iuż ogiéń ich vwárzył Oczko 17v; SkarŻyw 294; SkarKaz 159a.

»coś więcej« (5): A tu by iuż coś więcey nád to z tych ſłow twoich być muſiáło CzechRozm 245v, 133v; CzechEp 136; Ale ſye Niemcy czegoś więcéy domagáią. KochProp 9; WujNT 11.

»coś więtszego« [w tym: w składni zgody (3)] (16): OrzRozm Mv; iż też cżegoś więtſzego godzien ieſt/ niż tego/ czo ludziom ſmiertelnym/ ludzie zá nagrodę dáią. GórnDworz Ii4, V5, Aa4v; RejPosWstaw 41v, [1433]v; Gdyż ſie tu coś więtſzego pokázuie. CzechRozm 109v, 56v, 104, 118v; CzechEp 230; KochSz B; Phil M3; WujNT 217; WysKaz 41; SkarKaz 157b.

»coś złego« [w tym: w składni zgody (2)] (12):RejJóz G5, G7, O3v; RejKup q7v; RejFig Aa3v; Nie możeć to być iż muſiſz mieć w ſercu coś złego [Non est hoc nisi cordis malum] BibRadz 2.Esdr 2/2; OrzRozm I3; Evadet in aliquod magnum malum Tá rzecz wynidzie ná coś bárzo złego. Mącz 472d; RejPos 244; GórnRozm C3; Cżym dał znáć then cżłowiek mądry/ że nie był záchowány od przypadku/ ále dla cżegoś złego więtſzego zoſtháwiony/ co mu ſie wedle iego Proroctwá sſtało Phil M3; SkarKazSej 668a.

α. Sygnalizuje typ składni w objaśnieniach słownikowych (2): Suboleo [...] czuyę coś. Mącz 262c; Machinor ‒ Zmisłiąm czos Calep 625b.
b. W funkcji przysłówka przyczyny »czemuś« = quandam ob causam Cn (16): Iożepha hań widzę Z iakąs ſmętną poſtawą czemus ku mnię idzie RejJóz G4, B4, K2v, N6v; Ba niebarzoċ na to ſmieſno A czemus mie barzo teſno. RejKup i7v, v5v, v6v, cc7v; RejWiz 19, 96; RejZwierz 87v [2 r.], 105v; RejZwierc 231v, 245; CzechRozm 40v.
2. Zastępuje rzeczownik osobowy (21): Wei wey tocz iakiſz kraſni pan Abo rotmiſtrz albo heitman A czos teſz znaſſego rodu RejRozm 391.

cum ai G sg n (20): BierEz B4; RejJóz B8v; Ale to czoż vbogiego Znacz to y pokroku yego RejKup v5v, i3, v8; GliczKsiąż N4v; Cżłowiek iákiś poważny/ znáć iż coś zacnego/ Z ochotą ſie pośpieſzył co rychley do niego RejWiz 170, 20, 39v, 64v, 90, 97v, 186; GórnDworz Hh5v; obacżyli iż ſie coś nowego á bárzo dziwnego národzić muſiáło/ ſzli zá oną gwiazdą áż do żydoſtwá RejPos 35, 19v, 204v; Wedle zwycżáiu ſtárſzy ábo Gárdyanowie/ roziezdzáiąc ſię/ proſzą ſobie do klaſztorow ſwoich/ z kápituły braćiey tych y owych: á o świętego Antoniego iſz ſię im zdáło coś nicżemnego/ żaden nieprośił SkarŻyw 543, 348; MWilkHist H.

W charakterystycznych połączeniach: coś boskiego, dobrego (2), dziwnego (3), inego, młodego, nadobnego, niczemnego, nieziemskiego, nowego (2), osobnego (2), skromnego, stojącego, ubogiego, więtszego, zacnego (3), złego, zufałego.

II. Przymiotny; w połączeniu »coś za« = jakiś (3): Owoſći prawie k rzecży/ czos idą za kupci Snadz Izmaelići RejJóz A8v; A ieden coś za [unus quidam] młódźienczyk ſzedł zanim MurzNT Mar 14/51; Muſzą coś zá przygody ſkąd przypadáć ná cie RejWiz 177v.
III. Liczebny: trochę, pewną ilość (19):

cum G [w tym: sg (3), pl (6)] (9): Ieſzcże mieli vrywki/ coś krwie Deſpotowey RejZwierz 92v; GórnDworz I2v; poſławſzy mu przez ſwe poſłáńce Confuzyą ſwoię Augſzpurſką/ y coś záraz ſtárjch Sáſkich Tálerow ReszPrz 68. Iordan macoś ludzi przysobie ActReg 27, 71, 103 [2 r.]. Cf »coś troszkę«.

Wyrażenia: »coś blisko« (1): IEſt temu coś bliſko czterech lat KochCzJan A2.

»mało coś« (1): W onym też przez trzy godźiny/ y máło coś więcey/ wiſzeniu ná krzyżu żywo/ zbáwićiel náſz/ [...] ośm ſłow wymowić [...] racżył. LatHar 320.

»coś mniej« (1): że Włádyſław máiąc coś mniéy álbo więcéy około dwudźieſtu dwu lat [...] wielką [!] ſczęśliwych bitew ták był vnieśiony OrzJan 117.

»coś nad« (2): GostGospSieb +4; Rzymſka [monarchia] [...] coś nád 400. [lat] áż do Iuliuſzá. SkarKazSej 691a.

»coś (o)koło« (2): LeovPrzep K; przed ktorym Cyprian był ná 50. lat/ albo coś około tego. BudNT Ii8v.

»coś troszkę« (2): áni ia thego przę/ áby męſzcżyzni niemieli ſobie coś troſzkę wziąć wolnoſći GórnDworz Z8, K4.

»coś więcej« = paulo, plusculus Calep [szyk 5 : 1] (6): Zeſzło ſie było ku tej rozmowie coś więcey niż przed tym dworzan GórnDworz I2v; Calep 679a, 759b; OrzJan 117; LatHar 320; iedne ſą co więcey coś niż trzy włoki chełmſkie w ſobie máią GrabPospR L3.

IV. Przysłowny: jakoś, trochę, mniej więcej, z jakiejś przyczyny, nie na pewno (niektóre użycia zbliżone są do funkcji partykuly) (80):

cum vb (31): Co ſnadz Potyfarowi też czos był przewinił RejJóz K3v; RejKup c5, Iv; Deliberabundus incedit, Chodząc wſziſtko coś myśli. Mącz 191c; RejPos 324v; HistLan B4v; okolo powietrza w Mazowſzu ludzie cos natrącayą. KochList nlb 1; CzechRozm 134v; TEn ſobie coś wytchnąwſzy po niemáłym boiu/ Miſleł by potomki ſwe zoſtáwił w pokoiu. PaprPan Dd, D; Tákći coś ludźie tarkáią Cżyli prawdá/ cżyli báią. MWilkHist I3v; KochFr 63; PudłFr 38; ActReg 77, 113; JanNKar D; Ale iednák y práwá Polſkie coś o tym ruſzáią y ſtrofuią wyſtępki táiemné SarnStat 714; CzahTr A2; Acżem też coś záſłychnął/ że y Chrześćiáni Báwią ſię tą ſproſnośćią KlonWor 76. Cf »mieć coś«, »pojść coś«.

cum ai [w tym: comp (1)] (9): wſzytko iey czos ſprzećiwne RejJóz C4v; PaprPan Z3v; iám ſamá coś máło Od niewolnice rozna KochOdpr Bv; Oczko 34 ActReg 57; WysKaz 14; JanNKar D2v; SarnStat 465; Gdyż wáſzmość godzien dáru coś okazálſzego KlonKrGum Av.

cum av [w tym: comp (16)] (22): RejJóz G4v; RejKup e5v; Nie tráfnie coś powiedaſz BielKom C7v; Lecż wierę o tym drugim coś nie dobrze ſłyſzeć RejWiz 121v, 115, 144, 185; RejFig Aa7; Náſtáli po nim Sákrámentarze iego vcżniowie/ ktorzy coś ieſzcże dáley poſzli KuczbKat a2; KochOdpr A4; Oczko 6; MWilkHist Ev; ActReg 130; Subridicule – Czos ſmieſznie. Calep 1020a; JanNKar E, G. Cf »mało coś«, »małem coś«, »coś więcej«.

Z wyrażeniem przyimkowym w funkcji av lub ai (11): Wſzytko coś iáko przez ſen RejWiz 35; GórnDworz Q7v, V5v; KochOdpr D3; Coś k rzecży. Verisimilis. Calag 124b; W piwnicy tákże coś ná ſchyłku winá. KochFr 7; WysKaz 33. Cf »być coś w rodzie«.

Połączenie: »coś jako« (2): Dziwnieć nas wżdy ten ſwiat ſtroi Acz da vrodę bogacztwo Aczos iako w klatkach ptaſtwo Tego iedno vżywamy RejJóz C8; RejWiz 35.

Zwroty: »być coś w rodzie« [w tym: komu, czemu (4), czym (1)] (5): RejZwierz 81; Ieſt y oto tho Ironiey coś w rodzie GórnDworz R2v; PaprPan E2v, M2; Do ſtátku té nie znáczą twé ná grzbiećie płáty/ Któré coś w rodźie moim/ choćiam ia vbogi PudłFr 59.

»mieć, rozumieć coś [nad kogo, nad co]« [szyk zmienny] (1 : 1):Luter znáć/ że o ſobie nád ludźie coś rozumiał BiałKat 323v; inſzé ięzyki [...] máią coś nád náſzé ſubtelnośćią GosłCast 5.

»mieć coś (naprzod) [przed kim, przed czym]« (2): ábowiem zda ſie iż tákowy/ ma coś przed drugimi młodemi. GórnDworz K4; RejZwierc 108v.

»pojść coś [na kogo, na co]« [szyk zmienny] (8): GliczKsiąż I4v; KochSat Bv; GórnDworz E3v, L13v; Coś poſzedł w ſwoich ſpráwach bárzo ná onego/ Ezopá PaprPan F; Brodá to nie człowiecza: coś ná kozłá więcéy Poſzłá. KochBr 150; ZawJeft 27; KmitaSpit A4v.

Wyrażenia: »mało coś« = nieznacznie, w słabym stopniu (1): Samá ſobą nie władnie máło coś rolniki BielSat G3.

»mało, maluczko coś« = po pewnym czasie (1 : 1): Abowiem ieſſćżeć coś málucżko [modicum aliquantulum]/ żeć ten kthory ma przyść prziydzie Leop Hebr 10/37; máło coś potim záćmi ſye Słońce LeovPrzep E3v.

»małem coś« (1): Vix ad aures meas istius suspicionis fama pervenit [...] máłemem coś o tym násłychnął/ ledweymi ſie o vſzy otárło. Mącz 483b.

»coś trochę« [szyk 4 : 1] (5): RejZwierc 186v; ActReg 139; Bo y Páweł S. ná mękę Páná ſwego/ trochę coś tylko do Rzymian ná iednym mieścu wſpomniawſzy/ táką ſtąd miłośći Boſkiey pobudkę bierze LatHar 263; Ale teraz coś ieno trochę zmierzą ná ſie ráciámi SarnStat 1299, 498.

»coś więcej« [szyk 1 : 1] (2): bo ták poſpolicie potomni ludzie cżynią/ iż więcej czoś o przeſzłego wieku ludziech rozumieią GórnDworz V4v, M7v.

Cf CO, COKOLE, COKOLI, COKOLWIE, COKOLWIEK, COLE

KW