[zaloguj się]
[pdf]

CUDZOŁOŻYĆ (95) vb impf

c- (81), cz- (1), c- a. cz- (13); c- : cz- WujNT (19 : 1).

Oba o jasne.

Fleksja
inf cudzołożyć
indicativus
praes
sg pl
1 cudzołożę cudzołożymy
2 cudzołożysz cudzołożycie
3 cudzołoży cudzołożą
praet
sg pl
2 f cudzołożyłaś, -ś cudzołożyła m an
3 m cudzołożył m pers cudzołożyli
f cudzołożyła m an
fut
sg pl
2 m będziesz cudzołożył, będziesz cudzołożyć m pers
f będziesz cudzołożyć m an
3 m m pers cudzołożyć będą
imperativus
sg
2 cudzoł(o)ż
conditionalis
sg pl
2 m byś cudzołożył m pers
3 m m pers by cudzołożyli
impersonalis
con by cudzołożono
participia
part praes act cudzołożąc

inf cudzołożyć (8). ◊ praes 1 sg cudzołożę (6). ◊ 2 sg cudzołożysz (4). ◊ 3 sg cudzołoży (16). ◊ 1 pl cudzołożymy (1). ◊ 2 pl cudzołożycie (2). ◊ 3 pl cudzołożą (5). ◊ praet 2 sg f cudzołożyłaś, -ś cudzołożyła (2). ◊ 3 sg m cudzołożył (7). f cudzołożyła (8). ◊ 3 pl m pers cudzołożyli (3). ◊ fut 2 sg m będziesz cudzołożył (9), będziesz cudzołożyć (2) BudBib, BudNT. f będziesz cudzołożyć (1). ◊ 3 pl m pers cudzołożyć będą (1). ◊ imp 2 sg cudzoł(o)ż (15). ◊ con 2 sg m byś cudzołożył (1). ◊ 3 pl m pers by cudzołożyli (1). ◊ impers con by cudzołożono (1). ◊ part praes act cudzołożąc (2).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVII w.

Mieć stosunek cielesny z cudzą żoną lub mężem; mieć stosunek cielesny pozamałżeński; adulterari Mącz, Calag, Calep, Cn; moechari Mącz, Calep, Cn; peccare Calep; commitere adulterium, alienum cubile inire, peccare in adulteria, permolere oxores alienas, stuprare Cn (95): BielŻyw 27; HistAl K2, K3; A opuśćili żoná mężá ſwego/ y poydzie zá inego/ cudzołoży [moechatur]. Leop Mar 10/12 [przekład tego samego tekstu WujNT]; BibRadz Os 3/3, 4/13, Rom 2/22 [2 r.]; BielKron 6; Adultero, Cudzołożę/ fałſzuyę. Mącz 3d; A tá záwſze cudzołożyła przy mężu ſwoim. HistRzym 109, 56v; A kto też ták opuſzcżoną poymuie ten cudzołoży. CzechRozm 96; Calag 139b; WerKaz 284, 295; Calep 29b, 668b, 765b; WujNT Matth 5/33, 19/9 [2 r.], s. 160 marg, Mar 10/12, s. 164 (12).

cudzołożyć z kim (12): yſch Barthoſch pobuthek chocz zonathi zmarkowa theſch mązathka czudzolozil LibMal 1547/132v; kthora przeſtąpiwſchi ſzlub malzenſki ſnym czudzolozila LibMal 1548/145, 1547/132v, 1548/148, 1549/150v [2 r.], 1551/160v [2 r.], 161; KrowObr A3v; BudBib Ier 29/23; WujNT Apoc 2/22.

W połączeniach szeregowych (10): Skąd wyelki błąd/ Iż Krzeſćiáńſkyemu człowyekowi nye grzech kráſć/ zdrádzáć/ zábiyáć/ cudzołożyć. KromRozm I M2; KrowObr 205 [2 r.], 227v [2 r.]; BibRadz Ier 7/9; Moechor, Bibliis etiam tantum, Cudzołożę/ kurewſtwá pátrzę. Mącz 228d; RejPosWiecz3 98; gdy ten co cudzołożył/ co ſie zápijał etć/ poſtem trapiąc ćiało ſwoie Páná Bogá ſobie przeiedna WujJud 92v; y nád práwo y zakon iego/ cudzołożył/ wydźierał/ lichwił/ zábijał SkarKaz 348b.

W przytoczeniach i omówieniach szóstego przykazania [zawsze w formach 2 sg; w tym: w imp (14), w fut (11)] (26): Szoſte. Nieczudzołoz. SeklKat B2v, K; MurzNT 16 marg; Niebędzieſz zábiał/ Nie będzieſz cudzołożył KrowObr 111v, 112, 227v [2 r.]; Leop Matth 5/27, Mar 10/19; BielKron 32v; BiałKat 58v; KuczbKat 325; BudBib Ex 20/14; BudNT Luc 18/20; CzechEp 280; WujNT Matth 5/28, s. 78 marg, Matth 19/18, Mar 10/19, Luc 18/20, Rom 13/9, Iac 2/11; SarnStat 629; toć muśi być zakon przyrodzony od Bogá ſámego piſány. iáko ten/ nie zábijay/ nie cudzołoż SkarKaz 382a; SkarKazSej 678a, 696b.

Zwrot: »cudzołożyć uczynkiem« [szyk zmienny] (2): ieſli oni nie cudzołożyli vczynkiem: my áni myślą. SkarKaz 312b, 311b.
Przen: Odstąpić od wiary; grzeszyć (14): Ieſli tedy cudzołożyſz ty o Izráelu/ niechże wzdy nie grzeſzy Iudá BibRadz Os 4/15, Ier 3/2, Os 4/10, Ier 3/6; á przetoż ilekroć ſie grzechow dopuſzcżamy/ cudzołożymy y odſtáiemy od Kryſtá. HistRzym 109v.

cudzołożyć co (1): Bo by namnyey nye ſtrzegli Teſtámentu yego/ Cudzołożąc myſl ſwoyę do kogo inego. LubPs S.

cudzołożyć z kim (7): oto pogáni przed nimi [obrazami] Swiece palą/ wy takieſz palićie? oto pogáni z obrázy cudzołożą KrowObr 113v, 113v, 241v; BibRadz Ier 3/1; Ale cżęſtokroć tá duſzá cudzołoży z dyabłem gdyż grzech ſmiertelny vcżyni. HistRzym 53v, 102; ſproſnych wiele á wſzetecżnych Heretykow/ ná niey [stolicy carogrodzkiej] ſiedziáło: ktoremi ſię oná bárzo cżęſto mázáłá/ y znimi duchownie cudzołożyłá. SkarJedn 390.

Zwrot: »cudzołożyć w uczynkach« (1): Y oſzpećili ſię wſpráwách ſwoich/ á cudzołożyli w vczynkoch [et fornicati sunt in operibus suis] ſwoich. BibRadz Ps 105/39.

Synonim: grzeszyć.

Formacja pochodna: scudzołożyć.

Cf CUDZOŁOŻĄCY, CUDZOŁOŻONY

AL