[zaloguj się]
[pdf]

CYGAN (55) sb m

Cygan (48), Cyganin (1), Cygan a. Cyganin (6); Cyganin LibLeg.

cygån, cygan-.

Fleksja
sg pl
N Cygån Cygani
G Cygana Cygan(o)w
A Cygana, Cyganina Cygany
I Cygan(e)m Cygany
L Cyganiéch

sg N Cygån (3). ◊ G Cygana (1). ◊ A Cygana (3), Cyganina (1). ◊ I Cygan(e)m (1). ◊ pl N Cygani (29). ◊ G Cygan(o)w (1). ◊ A Cygany (9). ◊ I Cygany (3). ◊ L Cyganiéch (3), skrót: Cyga. (1); -éch (1), -(e)ch (2).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. n-ethn Członek ludu koczowniczego pochodzenia indyjskiego (do Polski przywędrował z Węgier); Cinganus, Cingarus Cn (52): Palaestinus, Philistinus, czigan BartBydg 105b, 110; chocziaby bil zoſthawil hospodarem yednego Czyganyna abo Murzyna, yesczie bichmy yego przyaly LibLeg 6/190v; Do pana Chorązicza przes czye teras lyſth dawa ktorim roſkazvye abi on vidal wſzitky czigani ktorzi bily pana woyewodzyny livdzie nyewolny LibLeg 10/122, 6/78v, 159v, 10/124, 11/62, 73; LibMal 1543/70; RejRozpr I3; Diar 80; RejWiz 59, 76; UstPraw K3; Wyſzli oni napierwey ſprzodkow ſwych z Affryki przed głodem ſkráginy Cyrenáiki/ przeto máią być wezwáni Cyráni á nie Cygáni. BielKron 262, 261v, 270 [2 r.], 452v, 469; Mącz 167c; BielSat L4 [2 r.]; RejZwierc 194; StryjKron 11 [2 r.]; Bo być mieſzáńcem z Cżechá/ z Slężaká/ á chociaż y z Cygáná/ ábo y Tátárzyná/ á być przedśię cnotliwym/ pobożnym/ y wiernym: á co to komu ſzkodźić może. CzechEp 63, 64; OSm rzecży ſą ná świećie/ ktore przekażáią Nam w Rzecży poſpolitey [...] Sędzia w práwie fałſzywy/ Kupiec ktory ſzydzi Kśiądz łákomy w kośćiele/ á z Cygány Zydzi BielSjem 25, 27 [2 r.]; CYgáni álbo ludźie niepotrzebni/ będą przez nas z źiemie wywołáni/ y nápotym nie máią bydź do niéy prziymowáni. O tychze Cygániéch. SarnStat 523, 480, 494, 523 [5 r.], 1307; CiekPotr 77; Cygánow bárzo wiele w Trácyey. KlonWor 6 marg, 6 [3 r.], 7 [3 r.], 8 [2 r.].
2. Człowiek nieuczciwy, krętacz, oszust; bispellio, bovinator, circulator, circumforaneus homo, circumscriptor, circumventor, deceptor, defraudator, fraudator, impostor, nebulo, ostentarius, planus, praestigiator, praestrigiator, sycophanta, versipellis, veterator Cn (3): Ieſliś chudy páchołek/ nie ſtawże ſię Pánem: Szcżyrze z ludźmi poſtępuy/ á nie bądź cygánem. KlonWor 41; Gdy pozwie Cygáná/ Ze go w ſztychu oſzukał: Cygáńſka wygrána. KlonWor 68, 28.
3. [n-pr Imię psa: Názwiże chártá Kárwatem/ [...] Co cżarny/ názow Cygánem BielawMyśl B4v (Linde).]

Synonimy: 2. fałszerz, oszukacz, oszust, podchodziciel, szalbierz.

MM