[zaloguj się]
[pdf]

CZARNOŚĆ (24) sb f

-å- (7), -a- (1) CzechRozm; o jasne.

Fleksja
sg pl
N czårność czårności
G czårności
D czårności
A czårność
I czårnością

sg N czårność (7). ◊ G czårności (4). ◊ D czårności (2). ◊ A czårność (8). ◊ I czårnością (2). ◊ pl N czårności (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVII – XVIII w.

1. Kolor czarny, najciemniejszy; atritas, nigror Mącz, Calep, Cn; nigredo Mącz, Calep; nigritia Mącz, Cn; nigrities Mącz; atror, melania, nigritas, nigritudo Cn (23): bo yako gwyazda zadney rzeczy na ſyą przyyącz nyemoze yako czarnoſzczy y czego ynſzego tak marya grzechu zadnego przyącz nyemogla PatKaz III 126; ktorego liſtki przypodobiaią ſie liſtkam pirwſzemu zielu, [...] ale ſą ſubtelnieyſze maiąc w ſobie nieiakhą cżarnoſć nakrapianą FalZioł I 127b; á to dla ciemnoſci ktora przichodzi z ſzcżarnoſci. FalZioł V 2v, I 114b, III 34c; Cżemu mozg ieſt biały. (–) Iedna tego przycżyna iż on ieſt zimny, bowiem zimno ieſt matka białoſci, iako gorączo cżini cżarnoſć y ogorzenie. GlabGad B4; odiął mu [krukowi] białość bárwę Anyelſką/ á dał cżarność bárwę Cżártowſką. BielKron 22; Mącz 19a, 246d; Calep 109a, 698a, b; Potym te dwie rzecży iákoby rozne/ cżarność żáłoby/ ktorą wſzytkie śćiány okryto/ z iáſnośćią ták wielkiey wielkośći świec/ [...] znácży iż śmierć ſpráwiedliwych [...] ieſt on ſzcżęśliwy y błogoſłáwiony żywot WysKaz 44.

W charakterystycznym połączeniu: czarność żałoby.

α. Na oznaczenie intensywniejszego odcienia lub kolorów łączonych (3): Cinamon kthori s czarnoſci ku rumianoſci pochodzi/ ma włoſnoſć ſubtelną/ przyciągaiączą FalZioł III 6d.
Wyrażenie: »ku czarności skłoniony« (1): pręt ciemny ku cżarnoſci ſkłoniony FalZioł I 106b.
Szereg: »żołtość i czarność« = kolor brązowy (1): Wątrobna Halena ieſt w barwie podobna wątrobie, to ieſth maiącza w ſobie żołtoſć y cżarnoſć FalZioł III 2b.
a. O zabarwieniu skóry ludzkiej; melania Cn (7): Z tąd potym cżarnoſć na wſzytkiego cżłowieka przychodzi/ a nawięczey na licze. FalZioł V 4v; A wy áczkolwiek byſćie czarnoſćią ku węglu/ álbo ku ſkorupie podobni á będzie myſl wáſſá vſpokoyna ſtániecie ſie ták ochędożeni iáko ſkrzydłá gołębice RejPs 98; RejWiz 1v; A ták to ieſt trudna/ iáko Murzynowi omyć cżárność ſwoię. CzechRozm 34v.
Szereg: »czarność a (i) zsiniałość (a. siność)« [szyk 1 : 1] (2): A gdy nim pomażeſz bliznę/ oddala ſinoſć y cżarnoſć kthora bywa około y nabliznie FalZioł I 20b; Abowiem cżarny koń nic inſzego nie známionuie/ iedno cżarność á sśiniáłość cżłowieká ku ſmierći podobnego RejAp 58v.
α. Na oznaczenie jaśniejszego odcienia (1):
Zwrot: »ku czarności się skłaniać« (1): PApule/ to ieſt pęcherze gdy ku cżarnoſci ſie ſkłaniaią/ znamię ieſt nie dobre FalZioł V 41v.
2. Brak światła, mroczność, ciemność (1): Wſſytki nocne burzliwe mgły y gęſte cżarnośći/ Ty ſie práwie odmieniáyą nam k wdzyęcżney ſwiátłości LubPs eev.

Synonimy: 1. wroniawość; 2. ciemność, czerń, ćma, mrok, mrokota.

ZZa