[zaloguj się]
[pdf]

MROK (30) sb m

o jasne.

Fleksja
sg
N mrok
G mroku
A mrok
I mroki(e)m
L mroku

sg N mrok (15). ◊ G mroku (6). ◊ A mrok (2). ◊ I mroki(e)m (4). ◊ L mroku (3).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVII – XVIII w.

1. Zmierzch, szarość, czas po zachodzie słońca przed nastaniem pełnej ciemności lub czas przed wschodem słońca; crepusculum Murm, BartBydg, Calep, Cn; lucis et noctis confinium, prima fax noctis, primae tenebrae Cn (18): Crepusculum, lux dubia, Die tzeit tzwiſchen tag vnd nacht/ ſzo ſich tag vnd nacht ſcheide des morgens/ oder des abentz. Mrog. Murm 13; Crepusculum, mrok dr. dubia lux sive hora, quae inter noctem et diem est vel inter diem et noctem BartBydg 37; Mącz 155c; Crepusculum, Lux dubia, quae fit ante Solis ortum ac ante occasum ‒ Mrok, czgſten [lege: czas ten] ktorego ſzie łaczy noc zedniem poſpoliczie nawieczor. Calep 269a.
Fraza: »mrok pada (a. jął, a. pocżął, a. pocznie padać)« = noctescit Mącz, Cn; contenebrat, incessit crepusculum, intendunt tenebrae Cn (6): Prima vespera, Skoro po záściu słóńcá/ yáko skoro pocżął mrok pádáć. Mącz 321d, 252a, 445b, [489]d [2 r.]; Niebeſpieczno ſię woźić/ gdy mrok pocznie pádáć. KochFr 89.
Wyrażenie: »pierwszy mrok« (2): Mącz 445b; A wſzelka noc ták ſye wſzérz záwſze roſpośćiéra/ Ilé pół kołá wzgórę w piérwſzy mrok záwiéra. KochPhaen 20.
Wyrażenie przyimkowe: »(aż) do mroku« (4): Varro, pascunt quo ad contenebravit, Páſą áż ſie zmierzknie/ áż do mroku. Mącz 446a; BudBib Iob 7/4; KochPs 156.
~ Szereg: »od rana do mroku« (1): Niech codźień [córki Jowiszowe] kwielą od ráná do mroku Około ſtoku. KlonŻal D2v. ~

[»za mroku«: A Kxiążę [...] zá mroku wynidzie [A kśiążę [...] zmiérzkiem [in caligine] wynidźie WujBib] Leop Ez 12/7.]

a. I sg w funkcji przysłówka: »mrokiem« = o zmierzchu; prima face, prima vespera, primis tenebris Cn (3): Mrokiem [in crepusculo] wiecżor/ w poćiemku nocnem/ y w zámierzknieniu. BudBib Prov 7/9; A goſpodarz wźiąwſzy śiadkę/ Idźie mrokiem ná vſadkę KochSob 70.
Wyrażenie: »mrokiem ostatnim« = poźnym wieczorem (1): Prózno z domu przededniém wychodźiſz/ Prózno mrokiem oſtátnim przychodźiſz KochPs 191.
2. Ciemność, głębokie ciemności; ciemna chmura; gęsta mgła uniemożliwiająca widoczność; caligo Vulg, PolAnt (12): Y ſtał lud zdáleká/ lecż Moiżeſz wſzedł do mroku [przyſtąpił do mgły WujBib] w ktorym tám (był) Bog. BudBib Ex 20/21, Iob 22/13, 38/9, Ps 17/9[10], 96/2.
Szereg: »ciemności i mrok« (2): gdy ſie dzień k wiecżorowi chyli/ w nocnych ćiemnośćiách y w mroku [in noctis tenebris et caligine]. Leop Prov 7/9, Soph 1/15.
W przen (5): IAko okrył mrokiem w popędliwośći ſwoiey [obtexit caligine in furore suo] Pan corkę Sionſką Leop Thren 2/1, Iob 38/9.

W połączeniu szeregowym (1): A gdy do ziemie poyzrzy/ áż vćiſk y ćiemność/ mrok/ vćiśnienie y zámrocżenie w trącenia [et ecce tribulatio et tenebrae, obscuratio, angustia et expansa caligo]. BudBib Is 8/22.

W przeciwstawieniu: »światłość ... mrok« (1): dobrá ocżekawałem á przyſzło złe/ cżekałem też świátłośći/ á przyſzedł mrok [y wypádły ćięmnośći WujBib]. BudBib Iob 30/26.

Wyrażenie: »mrok ciemności« (1): Kto przeklina oycá ſwego á(bo) mátkę ſwoię/ zágáśnie kagániec iego w mroku ćiemnośći [in obscuritate tenebrarum]. BudBib Prov 20/20.

Synonimy: 1. mirzk, zmierzch; 2. chmura, ciemność, czarność, czerń, ćma, mgła.

Cf MROKOTA

TZs