[zaloguj się]
[pdf]

CZASZKA (50) sb f

Oba a jasne (w tym w pierwszym 1 r. błędne znakowanie).

Fleksja
sg pl
N czaszka czaszki
G czaszki czaszek
A czaszkę czaszki
I czaszką
L czaszkach

sg N czaszka (16). ◊ G czaszki (3). ◊ A czaszkę (8). ◊ I czaszką (1). ◊ pl N czaszki (10). ◊ G czaszek (6). ◊ A czaszki (5). ◊ L czaszkach (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI (jeden z tych samych przykładów) – XVIII w.

1. Dem. od „czasza" ‘naczynie do płynów’; calix, galeola Mącz (11): Czaſka iedna pozlocziſta WyprKr 52v; Pobráli theż kotły/ łopáty/ inſtrumenty Muzyki/ miednice/ cżaſzki [et cochlearia]/ y wſzytko nacżynie miedziane/ ktorym poſługowano. BibRadz Ier 52/18, Num 7/38, 44, 50, 56, 62, 68; Calix, Kielich czáſzká álbo ynſzi Kubek z którego piyáyą. Mącz 32a, 142a; BudBib Num 4/7.

W charakterystycznych połączeniach: czaszka złota (pozłocista) (6).

2. Dem. od „czasza” ‘przedmiot o kształcie wklęsło-wypukłym’ (24): Bieretek Axamitu brunatnego, nieſtrzizonego. Na ktorim feretow zlotich puklowanich, Na kxtalt czaſzek 60 beſz smalczu WyprKr 27v, 65.
a. Kości głowy; caelum capitis, calva, calvaria, cranum Cn (3): A gdyby [...] tak z przyrodzenia głowa wielka była/ iż trudnoby miała wynidz/ Tedy muſi ią zdławić á zgnieſć/ takieſz y cżaſzki głowne takiemi kleſzcżami/ iakiemi barwierze zęby wyymuią/ A potym wyciągnąć. FalZioł V 34; KrowObr 80; Ale niewiáſtá niektora zrzućiłá ſztukę kámieniá od żarn ná głowę Abimelechowę/ y ſtrąćiłá mu czáſzkę [caulariam]. BibRadz Iudic 9/53.
b. Kość w kolanie, rzepka; poples Murm, BartBydg, Mącz, Calep; poplex Mymer1, BartBydg; cartilaginosum os, patella, rotula Cn (8) : Poples, dye knyeſcheyb Cżáſká ná kolyenye. Murm 62; Mymer1 23; BartBydg 119b; GlabGad F3 [2 r.]; Crus, Golień/ Właſnie kość pod czáſzką kolanną. Mącz 69c, 312b; Poples – Czaſzka na kolienie. Calep 822a.

W charakterystycznych połączeniach: czaszka na kolenie (kolanna) (4).

c. Miseczka żołędzi dębowej; calix glandis, putamen iuglandum Mącz, Cn (5): WEzmi cżaſzek żołędziowych miſkę dobrą/ gallaſu/ ſamego żołędziu wyłupionego [...] á z deſzcżomą [!] wodą vwarz, á w they wodzie ciepłey ma ona pani chora ſiedzieć zgodzinę albo więczey: po ſamy pas. FalZioł V 28v, V 28, 43v; Putamen iuglandum, Czáſzki żołędne. Mącz 333a, 32a.

W charaterystycznych połączeniach: czaszka żołędziowa (żołędna) (3).

d. Ozdoba świecznika (6): Spráwiſſ y lichtarz vkowány ze złotá nacżyſtſſego: ſtolec iego/ słupek y pręthy/ y cżáſzki [scyphos]/ y iábłuſzká y kwiáty ná kxtałt liliey śniego pochodzące. Leop Ex 25/31, Ex 25/33 [2 r.], 34; A ná (ſámym) świecżniku cżterży cżaſzki [scyphi] migdáłowáte zgałkámi iego y zkwiáty iego. BudBib Ex 37/20, Ex 37/19.
3. Dem. od „czasza” ‘muszla mięczaka zwanego Murex inflatus L. (Rost)’; skorupa skorupiaka lub zrogowacenie na głowie ropuchy; concha Murm, Mącz, Cn; conchile Murm; calix conchae, testudo Mącz; calix cochleae, cochleae domus, testa limacis Cn (10): Murm 92; FalZioł V 35; A oni ſie podobni sſtáną nyebożątká Małżowi/ ktory gdy s ſwey cżáſſki wylinyeye/ Tákże z nich káżdy prędko yák y on zniſſcżeye LubPs O3v; Concha, Wſzeláka rybá morska/ która ná ſobie czáſzkę álbo skorupę ma/ yáko yeſt Rák/ Zołẃ/ etć. Mącz 62c; Ostrea, vel ostreum, Wſzelákie żółwie y riby morskie w ſzczeſzuyách w czáſzkách álbo skorupách skropáwych ſie chowáyące. Mącz 271b, 32a, 238a [2 r.], 452d; Albo nápal wapná z ſkorup ślimakowych/ álbo z czáſzek małżowych SienLek 165v.

W charakterystycznych połączeniach: czaszka małżowa, morska (2), żabia (2).

4. Miara pojemności równa 2 ½ łutom (ok. 32 ml) (3): Czáſzká gdy co pić/ ma w ſobie dragm dźieśięć. SienLek 46, 46, Sv.
5. Nazwa choroby stawów; gutta sciatica, sciatica BartBydg (2): Gutta sciatica, dr. sciatica, quod fit in scia, czaszka BartBydg 66b, 139b.

Synonimy: 1. kubeczek, kuflik, krużyk; 2.c. szczeszuja; 3. koncha, sklep, skorupa, szczeszuja; 5. dna, scyjatyka.

Cf CZASZOŁKA, SZASZUŁECZKA

MM