[zaloguj się]
[pdf]

CZŁOWIECZEŃSKI (28) ai

o oraz oba e jasne.

Fleksja
sg
mN fNczłowieczeńskå nN
Gczłowieczeński(e)go Gczłowieczeński(e)j Gczłowieczeński(e)go
D D Dczłowieczeński(e)mu
Aczłowieczeński Aczłowieczeńską Aczłowieczeńskié
I Iczłowieczeńską Iczłowieczeńskim
L Lczłowieczeński(e)j Lczłowieczeńskim
pl
G człowieczeńskich
A subst człowieczeński(e)
inne formy
sg n L skost - po człowieczeńsku

sg m G człowieczeński(e)go (2). ◊ A człowieczeński (1). ◊ f N człowieczeńskå (3). ◊ G człowieczeński(e)j (5). ◊ A człowieczeńską (2). ◊ I człowieczeńską (1). ◊ L człowieczeński(e)j (1). ◊ n G człowieczeński(e)go (1), ◊ D człowieczeński(e)mu (1). ◊ A człowieczeńskié (3); -é (1), -(e) (2). ◊ I człowieczeńskim (1). ◊ L człowieczeńskim (2). ◊ pl G człowieczeńskich (2). ◊ A subst człowieczeński(e) (2). ◊ L sg n skost po człowieczeńsku (1).

Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVI w.

Przymiotnik od „człowiek” lub „człowieczeństwo”:
a. Człowiekowi właściwy, swoisty, podobny, taki jak u człowieka, godny człowieka (19): poirzy na Ieſuſa miłego/ [...] onci zacię krewkoſć i ciało człowiecżeńſkie s czyſtei panny przyiął MurzHist F, K2v; Vſſy máyą cżłowyecżeńſkye á káżdy z nich yeſt głuch LubPs dd4v, N3v, X3v marg, aa; iáko ieſt niewierność okrutnego Amuráthá zniewoliłá wiele krześćiáńſtwá/ y ná tym ieſt (co Bog vchoway) áby nam [...]/ nád obycżay cżłowiecżeńſki [...] pocżynił BielKron 244, [852]; RejAp 42; RejPos 88, 90, 91v [2 r.], 101v; BiałKat 328v; Słowo skrocone. To ſię rozumieć może ábo o ſłowie wćielonym/ ktore ſię wyniſzczywſzy y ſkroćiwſzy do przyięćia nátury człowieczeńſkiey/ oſtátki Izráelſkie zbáwiło. Abo o ſłowie y zakonie Moyzeſzowym WujNT 557, 440.

W charakterystycznych połączeniach: człowieczeńskie (-i, -a) ciało (3), krewkość (2), natura (3), obyczaj, przyrodzenie (2).

Szereg: »ziemski i człowieczeński« (1): Bo gdy ſię też w tym z ſtrony rzecży potocżnych źiemſkich/ y cżłowiecżeńſkich nie poſtrzeże/ áżći też y w Boſkich/ niebieſkich/ duchownych będźie muśiał ſzwánkowáć: CzechEp 163.
Wyrażenie przyimkowe:»po człowieczeńsku« (1): A niepoczłowieczeńſku ieſtem od nich ſſácowan/ ták iż by ſnadz ſnádnie mógł przeliczyć koſći moię/ á nie vćieſſywſſy ſie tem/ ſrogiem wzrokiem záglądáią czem by ieſſcze mogli vdręczyć mię. RejPs 32.
b. Do człowieka należący jako część składowa jego organizmu fizycznego albo przymiot lub element jego psychiki (7): Vſtrzeżeſz ſie też ſpráwy chodzącey w cyemnośći/ Ktorą duch zły záſlepya cżłowyecże krewkośći (marg) Iák cżęſto kroć záſlepia krewkość cżłowyecżeńſką. (‒) LubPs V, Z3, Z3v, ee; BibRadz I 1d; RejPos 88v, 313v marg.
c. Pochodzący od człowieka (1):
Szereg: »nie człowieczeński ani świata ale niebieski a boski« (1): gdy okazał [Jezus] Doktorom onym żydowſkim w bożnicy ich/ nie cżłowiecżeńſką áni ſwiáthá tego/ ále práwie niebieſką á Boſką náukę ſwoię/ w młodośći ſwoiey. RejPos 69v.
d. W człowieku będący, z człowiekiem złączony, związany (1): Ian Krzćićiel okázáćby to miał/ iż Pan Chriſtus Bogiem ieſt y z ſtrony cżłowiecżeńſtwá ſwego : áliśći oto tu záś cżłowiecżeńſkie to Boſtwo iego/ o źiemię práwie vderzył: źiemią ie/ bo podnożkiem nog Bożych vcżyniwſzy. CzechEp 170.

Cf CZŁECZY, CZŁOWIECKI, CZŁOWIECZY, LUDZKI, NIECZŁOWIECZEŃSKI

KK