Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: CZUJĄC

Następne hasło: CZUJĄCY SIĘ »

CZUJĄCY (28) part praes act

czujący (27), czując (1) RejKup.

Fleksja

sg
m	N	czujący	f	N	czującå	n	N	czując
	G	czując(e)go		G			G
	A	czując(e)go		A	czującą		A
	I	czującym		I			I

pl
N	m pers	czujący
D		czującym
A	m pers	czując(e)
inne formy
pl I m i f - czującymi

sg m N czujący (3). ◊ G czując(e)go (2). ◊ A czując(e)go (3). ◊ I czującym (1). ◊ f N czującå (1). ◊ A czującą (2). ◊ n N czując (1) RejKup. ◊ pl N m pers czujący (1). ◊ D czującym (3). ◊ A pl m pers czując(e) (8). ◊ I m i f czującymi (3).

Sł stp s.v. czuć, Cn notuje, Linde brak.

Znaczenia

1. Doznający wrażeń zmysłowych lub organicznych (2)
- a. O powonieniu (1)
2. Czuwający, nie śpiący (23)
- a. Pilnujący, strzegący, trzymający straż, czujny, baczny (8)
3. Przeżywający jakiś stan uczuciowy (2)
4. Uświadamiający sobie coś, wiedzący (1)

1. Doznający wrażeń zmysłowych lub organicznych; patiens, sensibilis Cn (2): w ćyele ſuche żyły/ dech/ śiły duſſne/ ożywyáyąca/ rucháyąca/ y czuyąca/ ktore yákoby vrzędnicy wſſyſtkye członki [...] rucháyą y ſpráwuyą. KromRozm III F8.

a. O powonieniu [co] (1): przetho cżłowiecżi mozg dla ſwey zimnoſci nie może woniey dobrze cżuć, tak iż też naydzie mnogie ludzie woniey nie cżuiące by namniey GlabGad B7v.

2. Czuwający, nie śpiący; vigilans Mącz; pervigil Calag (23): [Kur] ſpiewaniem ludzi ku praozy po- budza/ á zaſię cżuiącze pocieſza kiedy godziny dnia przyſzłe§° ſpiewaniem przepowiada. FalZioł IV 18d; Y człowyek ktory ſpi/ ácz żadney ſpráwy czuyącego nyeſpráwuye/ yednák przedſye żyw yeſt. KromRozm III Lv; Vigilans, Czuyący/ nieſpiący/ też czuyny/ oſtrożny/ nieoſpáły/ pilny/ pieczołowity. Mącz 496a; Iż niechay będą biodrá wáſze przepáſáne/ á pochodnie goráiące/ áby gdy przydzye Pan wáſz z weſela/ záſtał was cżuiące. RejPos 345, 341v, 343v, 344, 346; Nie drzeḿże/ cżuyże o ſobie/ bo ſłyſzyſz iż Pan tákie ſługi błogoſłáwi ktore záwżdy znaydzie cżuiące v drzwi twoich. RejZwierc 136; Calag 553a; SkarŻyw 193; Tá ieſt mądra dźiewicá/ ktorą nálazł Pan cżuiącą/ y ſtraż trzymáiącą. LatHar 469, 65; Szczęśliwi oni ſłudzy/ ktore przyſzedſzy pan/ znaydźie cżuiące [vigilantes]. WujNT Luc 12/37.

Szereg: »pilny a czujący« (1): Iż to błogoſłáwiony á ſzcżęſliwy ſługá będzye y ieſt/ ktorego gdy przydzye Pan/ [...] naydzye go záwżdy pilnego á cżuiącego RejPos 343v.

a. Pilnujący, strzegący, trzymający straż, czujny, baczny; vigilans Vulg (8): Aniol iaſny k paſtyrzom cżuiący^m premowil [!] OpecŻyw 17; KrowObr 5, 5v.

czujący nad czym (3): OpecŻyw 16v; Anioł sławny páſterzom nád ſtádem cżuiącym/ O połnocy zwiáſtował/ Krolá niebieſkiego ArtKanc B2v; WujNT Luc 2/8.

Szereg: »czujący albo (i) strzegący« (2): BudBib 149v marg; A byli páſterze w teyże kráinie czuiący/ y ſtrzegący [vigilantes et custodientes] nocne ſtraże nád trzodą ſwoią WujNT Luc 2/8.

W przen (1):

czując przy czym (1): Niedzbam [!] ýa nicż o wymyſły Kyło by był vmýſł cziſty A Sercze wſſwey niewinnoſczi Czuyacz przi Sprawiedliwoſczi RejKup cc2v.

3. Przeżywający jakiś stan uczuciowy (2):

czujący co (1): Pożądliwa proźbá cżłowyeká w ſobie grzech cżuiącego/ áby do końcá prze ſproſność grzechu w ciemnośći zánorzon nie był LubPs ee5 marg.

czujący w czym (1): A vczyni go czuiącym w boiázni Páńſkiey [Et odorari eius (marg) faciet eum (–) in timore Domini] BibRadz Is 11/3.

4. Uświadamiający sobie coś, wiedzący [co] (1):

Wyrażenie:»na się czujący« = poczuwający się do czego (1): Mens sibi conscia recti, Człowiek dobrego ſumnienia nic na się niecuyący [!]. Mącz 373c.

Synonimy: 2. czujny, ostrożny, pieczołowity, pilny; a. strzegący.

Cf CZUĆ