1. Rozważny, mający się na baczności, przezorny, baczny; ostrożny, uważny, czujny; cautus Miech, Mącz, Modrz, Calep, Cn; catus, percautus Calep, Cn; callidus, prudens PolAnt; providus, vigilans Mącz; conspicuus, pervigil, prospicuus, vigil Calep; consideratus, peracutus, praecavens Cn (90): gdy tam to będzieſz cżytał, bacżże to dobrze aby był oſtrożny [quam caute legas necesse est], bo on tham więczey piſał niż było trzeba. MiechGlab 19; Przeto tu Sędźia bárzo ma być oſtrożny/ áby przes tákie rękoiemſtwá źli ludźie karánia nie vchodźili. GroicPorz r4, mm3; BibRadz I 21a, Prov 14/18; Bacżąc Skánderbeg zdradę ich tym był oſtrożnieyſzy BielKron 242v, 333v; Parum cauti providique, Nie bárzo oſtrożni/ áni opatrzni. Mącz 495b, [169]b, 496a; Doyrzy ſwych Miaſt y Zamków iáko Pan oſtrożny/ Zá tym nieprzyiaćiołom twoim będźieſz groźny. Prot D3v, D2v; Ktemu też ma być oſtrożnieyſzą/ doglądáiąc tego byſtrem okiem/ áby o niey zle nie mowiono GórnDworz V8, Mm; ná głębſze ſie morze znowu puſzcżaſz/ to tu ieſzcże będzie oſtrożnieyſzey pilnośći około ſiebie potrzebá RejZwierc 126v; RZymiánie onych cżáſow/ będąc ludźmi oſtrożnymi/ ſpráwnymi/ ſtáráiąc ſie pilnie o Rzecżpoſpolitą/ zwłáſzcżá w rzecżách Rycerſkich/ dawáli ná ćwicżenie młode ludźi thym Miſtrzom/ ktorzy tę ſpráwę vmieli BielSpr 1, 39, 42v, 43v; WierKróc B2; CzechRozm 223v; Ieſt bowiem Bog on nayſpráwiedliwſzy á nayoſtrożnieyſzy ſędzia [iudex aequissimus et occulatissimus]/ ktory wſzelkie kłamſtwo karze ModrzBaz 94; Strách ludźi ogárnie/ Pátrząc/ iako márnie Giną niepobożni: Y będą oſtrożni. KochPs 91; Gadánie z białą płćią oſtrożne iſz twarzy ich nigdy niewidział. SkarŻyw 292 marg, 238, 384; MWilkHist B4; A Stephan Woiewodá Wołoſki máiąc na Albrichtowo przedſięwzięcie ku czemuby ſię ſciągáło pilne oko/ [...] począł tym więcey być oſtrożnieyſzym StryjKron 672; CzechEp 163; NiemObr 100, 128; ActReg 103; Caveo – Strzęgę ſzie, oſtrozni iestem. Calep 173b; Pervigil – Czuini, oſtrozni. Calep 794b, 29a, 173a, 174a, 775b, [865]a, 1123a; Abym ſię wyſtrzegáć mogł/ tobie brzydkich rzecży/ A/ coć miło/ to day mieć/ ná oſtrożney piecży. GrabowSet P2v; PAnu y Oycu/ iáko mam wiecżnemu Dźiękowáć/ żeć mnie zlećił oſtrożnemu/ Anyele święty/ ſtrożowi: chcąc wiecżnie Bym w twey opiece/ żył wſzędy beſpiecżnie? GrabowSet X3v, P3v; KochAp 5; Gdźie oni Monárchowie/ gdźie Mocarze możni/ Gdźie Krolowie/ Kxiążętá/ Mędrcowie oſtrożni KołakCath C2v; Szcżęśliwy ktorego cudze przypadki oſtrożnym cżynią. WysKaz 47; Ieſliś oſtrożny ptak/ boy ſię śieći y w ſzczyrym polu. SkarKaz 7b; CiekPotr )?(2v; CzahTr I2; KlonFlis H3v.

ostrożny około czego (3): GórnDworz O3; y zá tymi ſzedł/ ktorzy oſtrożnieyſzy około ſwego zbáwieniá będąc/ záwżdy ſię z ſtolicą Piotrá S. y z ſwym nawyżſzym Páſterzem iednocżyli SkarJedn 351; SkarŻyw 292.

ostrożny przeciw komu, przeciw czemu (2): Pándion on krolewic co był doſyć możny/ Przećiw nieprzyiacielom ná wſzyſtkim oſtrożny. PaprPan Zv; CzechRozm A8.

ostrożny na co (1): Apoſtoł iuſz nie ludu poſpolitemu: ktory łácniey w ijch [heretyków] śidłách vwięznąć może: ále ſamemu Biſkupowi krory [!] ná tákie rzecży oſtroznieyſzy był/ to roſkázuie SkarŻyw 59.

ostrożny w czym (16): KłosAlg F3; BielKom E8v; GliczKsiąż D5v; GroicPorz c4v; BielKron 334v; A przeto Dworzánin/ niechay będzye w tym czo pocżnie oſtrożny: w mowie/ y w vcżynku roſtropny GórnDworz I5, E2v; WujJud 139v; Nie będźie ſie ſmiał [nieprzyjaciel koronny] kuſić bacząć [!] tu takiego/ Páná we wſzyſtkich ſprawach dobrże oſtrożnego MycPrz I [C]2v; WierKróc A3v; bo byłá pánná wielkiey ćierpliwośći/ wielkiego posłuſzeńſtwá/ wmowie oſtrożna/ w milcżeniu pilna/ a wuſtáwicżney modlitwie nabożna. SkarŻyw 589, 141, 230, 292; LatHar 375; SarnStat 613.

W połączeniach szeregowych (2): Dáłá białymgłowam Náturá/ iż niemáią tey śiły/ tey ſurowośći w ſobie/ ktorą męſzcżyzni: więc cżuiąc to do ſiebie/ muſzą być boiázliwſze/ oſtrożnieyſze/ dozornieyſze niż my. GórnDworz X6v; Gdyż Rzymianie będąc oſtrożni/ pilni/ ćwicżeni/ ná thy iego wymyſlne máchiny/ wiedźieli wſzyſtki fortele BielSpr 62.

W przeciwstawieniu: »ostrożny ... śmiały« (1): Aleć záprawdę w káżdey ſpráwie/ iż Hetman/ więcey ma być oſtrożny niżli śmiáły [cautum magis, quam audacem]/ wiele Pánow pokazáło. ModrzBaz 115v.

W porównaniu (1): Bądźćież tedy oſtrożnemi iáko węzowie [Estote ergo prudentes sicut serpentes] BibRadz Matth 10/16.

W charakterystycznych połączeniach: barzo ostrożny (3), dobrze (2); tym (więcej) ostrożniejszy (4).

2. Mądry, roztropnym zawierający przestrogę (8): Tákże też to/ gdy kto komu dawa poććiwą rádę/ piękne vpominánie/ oſtrożną przeſtrogę RejZwierc 99v; Poſpolite záchowánia Obycżáiow Spraw Rycyrſkich oſtrożnych/ krotko wypiſáne. BielSpr 35v; MYſl oſtrożną w tym máiąc żeby przyſzłe ſzkody/ Roſądzał ſobie káżdy przypádłe przygody. MycPrz I A2; W tem prawie ná mężoboyce vcżynionem/ niemáſz nic ták oſtrożnego [Nihil est... adeo cautum]/ coby ſię nie przećiwiło rozumowi/ práwu Bożemu y ludzkiemu. ModrzBaz 81; SkarŻyw 14; choćiaż wrzkomo mądrze y ſłowy oſtrożnymi/ piſąc [!] ták fol. 33. CzechEp 181; SarnStat 495; SkarKazSej 700a; [nic nie dbáiąc ná ták oſtrożne piſmá Apoſtolſkie/ wprowádził do Sekty Krześćian Rzymſkich GilPos 54].

W charakterystycznym połączeniu: nic ostrożnego (2).

3. [W funkcji rzeczownika: »ostrożne« = czynsz płacony od domów: Item census domorum oppidi, quod vulgo dicunt osthrozne omnes insimul componunt marcam unam InwBiskWłocł 1534/23; item ostrożnego omnes insimul componunt fertonem InwBiskWłocł 1534/25.]