![[zaloguj się]](/static/img/icons/lock.png "Zaloguj się"){kind=icon}
![[SŁOWNIK POLSZCZYZNY XVI WIEKU]](/static/img/spxvi-logo.jpg){kind=logo}
| « Poprzednie hasło: [DBA] | Następne hasło: DBAJĄCY » |
![[pdf]](/static/img/icons/document-pdf-text.png "Pobierz artykuł hasłowy w formacie PDF"){kind=icon}
DBAĆ (1039) vb impf
| inf | dbać | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| indicativus | |||||||
| praes | |||||||
| sg | pl | ||||||
| 1 | dbåm | dbåmy | |||||
| 2 | dbåsz | dbåcie | |||||
| 3 | dbå | dbają | |||||
| praet | ||||
|---|---|---|---|---|
| sg | pl | |||
| 1 | m | dbåłem, -m dbåł | m pers | |
| f | -m dbała | m an | ||
| 2 | m | dbåłeś, -ś dbåł | m pers | -ście dbali |
| f | dbałaś, -ś dbała | m an | ||
| n | subst | -ście dbały | ||
| 3 | m | dbåł | m pers | -chmy dbali, -śmy dbali, dbali |
| f | dbała | m an | dbali, dbały | |
| n | subst | dbały | ||
| fut | ||||
|---|---|---|---|---|
| sg | pl | |||
| 1 | m | będę dbåł | m pers | będziemy dbać |
| 2 | m | będziesz dbåł, dbać będziesz | m pers | będziecie dbali, będziecie dbać |
| f | będziesz dbała | m an | ||
| 3 | m | będzie dbåł, dbać będzie | m pers | |
| f | będzie dbała | m an | dbać będą, będą dbać | |
| imperativus | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| sg | pl | du | |||
| 1 | dbåjmy | dbåjwa | |||
| 2 | dbåj | dbåjcie | |||
| 3 | niech dbå | ||||
| conditionalis | ||||
|---|---|---|---|---|
| sg | pl | |||
| 1 | m | bych dbåł, dbåłbych, bym dbåł | m pers | byśmy dbali, bychmy dbali |
| f | bych dbała, dbałabych | m an | ||
| 3 | m | by dbåł | m pers | by dbali |
| f | by dbała | m an | ||
| con praet | ||
|---|---|---|
| sg | ||
| 1 | m | bych był dbåł |
| 3 | m | by był dbåł |
| impersonalis | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| dbåno | ||||||
| participia | ||||||
| part praes act | dbając | |||||
| inne formy | ||||||
| impers con a. con 3 sg n passivi - by się dbało | ||||||
inf dbać (106). ◊ praes 1 sg dbåm (86). ◊ 2 sg dbåsz (48). ◊ 3 sg dbå (162). ◊ 1 pl dbåmy (55). ◊ 2 pl dbåcie (10). ◊ 3 pl dbają (176). ◊ praet 1 sg m dbåłem, -m dbåł (8). f -m dbała (1). ◊ 2 sg m dbåłeś, -ś dbåł (3). ◊ f dbałaś, -ś dbała (4). ◊ 3 sg m dbåł (85). f dbała (10). ◊pl m pers -chmy dbali (1) GrzegŚm, -śmy dbali (1) RejKup. ◊ 2 pl m pers -ście dbali (1). subst -ście dbały (1). ◊ 3 pl m pers dbali (58). m an dbali (3), dbały (1); dbali RejZwierz, dbali: dbały BierEz (2 : 1). subst dbały (6). ◊ fut 1 sg m będę dbåł (3). ◊ 2 sg m będziesz dbåł (1) HistAl, dbać będziesz (1) RejPos. f będziesz dbała (1). ◊ 3 sg m będzie dbåł (3) RejZwierz, Strum, ModrzBaz, dbać będzie (3) RejPos, CzechEp (2). f będzie dbała (2). ◊ 1 pl m pers będziemy dbać (1). ◊ 2 pl m pers będziecie dbali (1) GórnTroas będziecie dbać (1) HistAl. ◊ 3 pl m an dbać będą (1), będą dbać (1). ◊ imp 2 sg dbåj (20). ◊ 3 sg niech dbå (2). ◊ 1 pl dbåjmy (3). ◊ 2 pl dbåjcie (5). ◊ 1 du dbåjwa (1) BielŻyw 50. ◊ con 1 sg m bych dbåł, dbåłbych (5), bym dbåł (1); bych RejKup, LibLeg, RejWiz [2 r.], BibRadz; bym RejJóz.f bych dbała, dbałabych (3). ◊ 3 sg m by dbåł (13). f by dbała (2). ◊ 1 pl m pers byśmy dbali (2) Diar, ModrzBaz, bychmy dbali (1) RejKup. ◊ 3 pl m pers by dbali (7). ◊ con praet 1 sg m bych był dbåł (1). ◊ 3 sg m by był dbåł (1). ◊ impers dbåno (1). ◊ impers con a. con 3 sg n passivi by się dbało (1). ◊ part praes act dbając (125).
Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.
nie dbać czego (73), kogo (2): Więc Ezop iął ie przeklináć/ Gdyż niechcećie y Bogow dbáć: Ludzie ſercá zápiekłego BierEz H, E, F2, H, I3 (19); OpecŻyw 4, 53v, 62, 70, 118v (12); FalZioł V 14; wſzelkiego przekażenia nie dbay, á dobrey myſli bądz. BielŻyw 145; wſzakoz tey dobroci twey miły panie ludzie niedbaią, ale ſie więcey mnozą y kochaią w rzeczach czeſnych WróbŻołt B7v; RejKup p5v; HistAl C4; MurzHist P3v; Diar 55; LubPs bb5 marg, cc5; Pomorzánie y Pruſowie niedbáiąc przyſięgi wthárgnęli Krolowi do Mázowſz bez wieśći y wygnáli wiele plonu y ludzi BielKron 352, 58v, 92, 96v, 223, 308v (20); SienLek 3v, 16, 21v; HistRzym 69v, 98; RejPos 262; BielSat B3; HistLan D3; Strum R2, R3; StryjKron 652; ArtKanc D8v; BielRozm 11v; Belic tam barzo podeirzane oſobi [...] iednak v onich ſedziow mieli mieiſce wielkie/ nie dbali onei przeſtrogi Ciceronowei PaprUp I2.
(nie)dbać na co (200), na kogo (17): Niedbalas na ciſnienijé wielkié tluſſcże/ patrzątz na iego okrutné ſklocié OpecŻyw 146v, 57v, 105v, 120v; BielŻyw 90, 165; MetrKor 57/115v, 273; RejPs 155; LibMal 1545/103, 193 [3 r.], 193v, 1554/193v; RejJóz D; RejKup b8, n5v; HistAl F7, F8; MurzNT 28v, 56, 73v, Mar 12/14; KromRozm III P6v; BielKom D3; GliczKsiąż Dv, P3, P7 [2 r.]; LubPs S5v, T2, Y2v; GroicPorz 14; KrowObr 233; RejWiz 11, 38, 47; Leop Iob 39/7, Ier 29/8, Dan 6/13, Matth 22/16; RejZwierz 123v; BibRadz 2.Reg 13/14, 16, 4.Reg 3/14, I 458c marg, 4.Esdr 15/16, Matth 22/5; OrzRozm O; BielKron 5, 8, 29v [3 r.], 54v, 226 (29); Negligere minas, Nie dbáć ná grożenie. Mącz 188a, 64b, 89b, 98b, 188a; RejAp BB8v, 20, 55v, 148v; HistRzym 12v; RejPos 120, 126v, 169, 197, 215 (8); HistLan A3v, Bv, B2v, D4v; RejZwierc 44, 178; KochMon 20; WujJud 40; RejPosWstaw [413]v; BudBib Iob 37/24, Is 57/11; HistHel D2v; MycPrz I B4; WierKróc A2, A4; BudNT przedm b, d2; CzechRozm 67v, 69, 72v, 81v, 178v (7); ModrzBaz 54v, 66v, 81, 87, 88v, 89; KochOdpr B, C2v; KochPs 80, 138; SkarŻyw 76, 89, 312, 455, 480 (7); StryjKron 482; CzechEp 43 [2 r.], 219; NiemObr 179; Ale mężem być trzebá/ áni dbáć ná owé Zmyśloné ſkárgi/ bo to łzy krokodylowé. KochFr 103, 89, 115; KlonŻal D; KochPieś 77; PudłFr 74; Swiát nie dba ná boſkie rzecży ArtKanc O4v, K19, N20v, O, O3v, Q5, Q9; BielRozm 14v; PaprUp C3, H3v; GórnTroas 44, 47; GrabowSet D; KołakCath B2v; WujNT 43, 397, 504, 518, 560 (9); WysKaz 30; SarnStat 187, 260, 554, 561, 796 (11); SiebRozmyśl H3v; KmitaSpit C4; Ná to záras Hetman rzekł o zgodę pitáiąc/ Ná wielkość y zuchwálſtwo ieich ono niedbáiąc. CzahTr E; GosłCast 48, 59; SkarKazSej 693a; SapEpit A2; KlonWor **2v, 33; PudłDydo B5v.
(nie) dbać o co (281), o kogo (136): Bowiem przyiaćielſtwo pewne/ Niedba o karmie koſztowne BierEz C2; Tácy co łatwie zbieráią/ Nigdyć o Bogá niedbáią BierEz L3, C4, D2v, F4v, G, G3v (27); OpecŻyw 33v, 44, 56; FalZioł IV 29b; BielŻyw 33, 50; MiechGlab *5v; BierRozm 15, 20; WróbŻołt Q4; RejPs 45v, 106, 140v, 179; LibLeg 10/152, 11/13, 44v, 45, 45v, 165; RejRozpr A4v, Bv, B2 [2 r.], B2v, D2 (8); RejJóz H6, K4v, K4v marg; RejRozm 403; RejKup Bv, c8v, f6v, Nv, z4v (29); RejKupSekl a6; MurzHist A3v, Cv, F4v [2 r.], S2; LibMal 1551/160v; MurzNT 11, 13v, 43v, 108v; Diar 35; DiarDop 101, 113; BielKom B4, E7v; GliczKsiąż D8, E2, E7v, H2, 13 (8); LubPs K4, N5 marg, P6, S5v, T3v marg (8); SeklPieś 19v; KrowObr 7v, 21v, 71, 101v, 147; RejWiz 20v, 31, 39v, 46v, 48 (52); RejFig Cc4, Cc6; Krolicżek płácżąc zá nim wołał/ Aby mu wroćił dzyecię/ Orzeł o to niedbał. RejZwierz 120v, 23, 41, 66, 87, 101 (9); BibRadz 1.Reg 18/25, Prov 9/3, I 436a marg, Am 6/4, Act 16 arg; OrzRozm Dv; Obiecał ſie podcżáſzy przycżynić do Krolá ále ſkłámał/ rad iż ſam wyſzedł niedbał o drugie. BielKron 16v, 82, 195, 337v, 449v; Negligere gratiam alicuius, Nie dbáć o czyyę láskę. Mącz 148d, 29c, 72d [2 r.], 73b, 158c, 121d (24); OrzQuin G3, H; Prot Ev; SienLek 10, 30, 195; RejAp 10v, 11v, 14, 24, 44v (19); GórnDworz G2v, Kv, X4, Dd4v; HistRzym 10v, 84v; RejPos 49v marg, 98 marg, 109v, 130, 194 (43); BiałKat 113v; BielSat B3, B4v, D3v [2 r.], Hv, [I4]; GrzegŚm A2v; HistLan B, C3v, F3v; KuczbKat 280; RejZwierc 43, 45v, 71, 85v, 87 (24); WujJud 16, 141v, 142; RejPosWstaw [212], [412] [2 r.], [412]v; SPráwiedliwy ginie/ á niemáſz ktoby oto dbał BudBib Is 57/1, 2.Reg 13/20, 33; Strum E4; CzechRozm 7, 20v, 73, 207; PaprPan Cv; KarnNap A2, A2v; Gdy więc pcżoły zbuynośći po powietrzu gráią/ O robotę/ o vle/ o miody niedbáią. ModrzBaz 126, 4, 5, 13v, 19, 24 (15); SkarJedn 346; KochPs 77, 180; SkarŻyw 108, 126, 263, 369, 455 (10); Iuż niedba [dziad] o ſmołę náſzę Woli w Ráiu z mlekiem káſzę. MWilkHist E3; StryjKron 205; CzechEp *2v, 7v, 77, 113, 234 (13); Niedbałem nigdy o złoto/ Alem tylko prośił o to/ Aby kufel ſtał przedemną KochFr 92, 4, 92; ZapKościer 1584/49; KochDz 106; Ani ia dbam o pompę/ áni o Infuły/ Vczćiwé wychowánié/ to moie tytuły. KochMarsz 154; KochMuza 26; KochMRot A2, B3v, B4; ReszList 154; WerGośc 230, 242; BielSjem 3, 4, 13; KochPieś 5, 14; KochTarn 78; PudłFr [3], 6, 41, 61, 73, 75; Wiem [Panie] że o ofiáry niedbaſz/ iedno duſze práwey ſzukaſz ArtKanc M, H18v, K6, O4v, Q9v, S7 (8); BielRozm 4, 7, 12v, 29 [2 r.]; GórnRozm B3v, C3; KochProp 14; PaprUp C3v; Phil O3; GórnTroas 4, 73; GrabowSet Hv; OrzJan 33; Mnie nie po tákim młodym [koniu]/ ia chcę ſtátecznégo/ Coby miał z piętnaśćie lat/ niedbam o płochégo. WyprPl B3v; LatHar 76; KołakCath c3; KołakSzczęśl C3; RybGęśli B2; WujNT 349; JanNKar D2; Ci tedy co o vmárłe niedbáią [...] gwałt wielki práwu przyrodzonemu czynią. SkarKaz 382a, 43b, 421a, 422a [2 r.], 514b, 517b (9); CiekPotrŚredz )?(4, 55, 70, 86 [2 r.]; CzahTr [D]v, Iv; GosłCast 18, 21, 43; PaxLiz Dv; SkarKazSej 658a [2 r.], 676b, 677a, 687b, 697b; KlonFlis B4; SapEpit A2v; KlonWor 58; PudłDydo Bv, B3v; SzarzRyt Cv. Cf nie dbać o co dla kogo; »nie dbać ni kęsa«, »o się nie dbać«.
nie dbać o co dla kogo (2): Opuść żonę dzieći máiętność/ to ieſt/ nie dbay o tho nic dla mnie/ á náſláduy mnie RejAp 89; RejPos 160v.
nie dbać o czym (6): Niedba o przyſley przygodzie Iedno o ſwieczkach/ o wodzie. RejKup 14; RejWiz 11, 79v; BielKron 90v; Mącz 288c; RejAp AA4.
cum inf (4): Cżego ieſli nie będzieſz dbał vcżynić/ zeſlemy ná cię niezlicżną wielkoſć zbroynego rycerſtwa HistAl C4; Mącz 290b; Zápalczywy ná mężá mąż vpornie bieżał/ Zginąć niedba tylko by z nim przećiwnik leżał. StryjKron 255; SzarzRyt C3.
Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikami: o to (13), na to (6); co (15), iż (12), inne wskaźniki (6)] (33): Nie dbay o to cżegoć wiedzieć nie dano. BierEz Rv, L3v; OpecŻyw 60; ForCnR A4; RejKup 12; LubPs F4v; GroicPorz e; RejWiz 11, 47, 171v, 174v; Poki iábłká zyelone/ co ma przysć nie dbamy. RejZwierz 19, 126v; BielKron 456v; Mącz 232d; OrzQuin E; Prot B2; A przeto niemniey to gánię/ kiedy kto ták niedba/ iż dopuśći ſpáść s ſiebie ſzácie GórnDworz E8, Cc5; KuczbKat 280; RejZwierc 171; ModrzBaz 55v, 59; SkarŻyw [283]; CzechEp 136, 218; NiemObr 91; o to nie dba/ iż co náſzcżepił w niwecż ſie obroći GostGosp 98; KołakSzczęśl A3v, C2v; WujNT Mar 4/38, Luc 10/40; SarnStat 796.
Ze zdaniem celowym [w tym z zapowiednikami: o to (8), na to (1); (a)by (33)] (33): Niedbay by ſie tylko bali/ Ale by ćię miłowáli. BierEz F4v; RejPs 79; RejRozpr H4v; RejWiz 75, 106v; RejZwierz 78, 85, 86v, 142; BielKron 72v; Mącz 73b; RejAp 69v; RejPos 30v, 106v, 207; Ale iż ná miłey duſzycy áni pryſzcżow áni guzow nie znáć/ więc też nie dbamy ábychmy ią lecżyli. RejZwierc 133, 38, 157; KarnNap A2v; á ći co doſtoieńſtwá máią niedbáią o to áby byli vcżonemi ModrzBaz 135v, 42v; SkarŻyw 292 [2 r.], 454; NIedbam áby źimne ſkáły/ Po mym grániu táncowáły KochPieś 33; KołakSzczęśl A4; RybGęśli B3v; KlonKr B4; KmitaSpit B4; SkarKaz 350b; GosłCast 29, 55; Kiedybyś wżdy nie wiedział/ co zá ſtrách ná wodzie/ Nie dbáłábych/ byś wierzył/ morſkiey niepogodzie PudłDydo B2.
Ze zdaniem przyzwolonym [choć (13), chocia(j) (4), acz (3), by (3), gdy] (24): RejPs 92v; RejJóz C4v; RejKup e3, k3; Iuż niedbam chociay vmrę/ álbo ſie nie wrocę RejWiz 179, 16, 170; Mącz 423a; HistRzym 79; iedno to ſą wdzyęcżne owiecżki iego/ ktore ſłucháią głoſu iego/ á vciekáią przed głoſem naiemnicżym/ ktory nie nie dba chociayby wſzythki owiecżki iego były podrapány RejPos 346v; HistLan F3v; PaprPan K2; KochFr 16, 73; WisznTr 18, 33; Ty mię pochwal/ moiá páni/ Niedbam choć kto inſzy gáni. KochPieś 34; ArtKanc K20; BielRozm 3v; GrabowSet V3; SkarKaz 279 [3 r.]; Pomyśli on [mąż] więc ſobie/ niedbam choćbyś miałá Ielenie rogi ná łbie/ byś mię zániecháłá. ZbylPrzyg A4.
Ze zdaniem czasowym [gdy (10), kiedy (5)] (15): OpecŻyw 55v; RejRozpr Bv, G3v; RejKup k2v; MurzNT 76; RejWiz 13v, 70; RejZwierz 39v; Rzekł Misboſet/ niechay wſzytko weźmie/ ia nic nie dbam kiedy ſie wroćił pan moy ſzcżęſliwie. BielKron 73, 123v; RejZwierc 246v; Strum E4; SkarJedn 346; nie dbamy gdychmy zdrowi. ArtKanc R18v; Niedba nic gdy kto w vcho ſzepce ſkryte ſłowá KołakSzczęśl C2.
W charakterystycznych połączeniach: (nie) dbać na (o) Boga (25), ciało (4), cnotę (8), dobroć (3), duszę (3), gniew (3), łaskę (8), naukę (4), Pana (11), przyjacioły (3), przyjaźń (3), Rzeczpospolitą (3), rzeczy (13), świat (6), wołanie (3), zbawienie (7).
Kiedy kto w ſzcżęſciu pływa o drugie dba mało RejJóz K4v, K4v marg.
Nie dba iż gdzye wziąć tu wziąć/ áby iedno było. RejZwierz 142.
»(nie) chcieć (nic) dbać« = minime curare JanStat [szyk zmienny] (41): Ták pry mądrzy powiádáią/ Iż ſłowá wielką moc maią: Aleć ten chłop ſłow niechce dbáć BierEz Sv, C4, H; RejKup t2; LibMal 1554/ 193v; GliczKsiąż D8, Fv, I3, P4; Rácż przywyeść ná głowy ich ták rowne ich złośći/ Gdyż nic Pánye dbáć nyechcą twych dobrotliwośći LubPs cc5; BibRadz Zach 7/11; BielKron 196; RejAp 20, 77v, 95; iżeś thy nie chciał dbać o nędznieyſzego bliźniego twoiego/ thedy iuż odſthęp odemnie RejPos 314, 37v, 54v, 67, 126v, 159v (15); RejZwierc 126v; CzechRozm 67v, 69, 237; SkarŻyw 455, 483, 500; ná ten Swiat nie chćieyćie dbáć/ krzywdy swe BOgu porucżćie/ ArtKanc O3v; WysKaz 30; SarnStat 172, 204.
»nie tak dalece dbać« (1): Ale też niekiedy dáli śię wtem vznáć/ iż názbyt ſtan ſwoy miłuią/ á nieták dálece o Rzecżpoſpolitą dbáią ModrzBaz 24.
»nie dbać ni kęsa (a. kąska) [o co]« [szyk zmienny] (6): RejWiz 105; RejZwierz 41, 126; Opusćiwſzy Rzymiány/ nie dbałem ni kęſa/ O to co ſzczęſnym czyni/ lecz o ſztukę mięſá. Prot B2; Niech ſye wżdy ludźióm áby na fráſzki przygodzę/ Któré/ o mądré głowy nikąſká nie dbáią PudłFr [3], 6.
»na klątwę nie dbać« [szyk zmienny] (4): OrzRozm H4v, I3; A gdy Miſtrz thakież iego Konthorowie ná ty klątwy nie dbáli/ ziechali ſie ſami do Inowłocſłáwiá BielKron 374; StryjKron 587.
»mało dbać« [w tym: (by) namniej (13), mało co (4), mało prawie (3), mało barzo, daleko mniej] = parvi aestimare, parvi dicere Mącz [szyk zmienny] (102): BierEz H2v, I2v, I3v, O3, O3v; MiechGlab *5v; LibLeg 10/152; RejRozpr A4v, Bv, B2, B2v, D3; RejJóz K4v, K4v marg; RejKup b8, D, x7v, ee3v; Diar 35; GliczKsiąż P7; LubPs N5 marg; O nędzo o ſlepoto rozumu tákiego/ Ktory máło ná to dba co ieſt przyſtoynego. RejWiz 11, 20v, 72v, 79v, 134, 136 (8); RejFig Cc4v; RejZwierz 86v; BielKron 392v; Mącz 282b, 289b; Prot Ev; RejAp AA4, 10v, 14, 118; GórnDworz Kv, X4, Dd4v; RejPos 30v [2 r.], 37v, 40, 49 (12); GrzegŚm 16; HistLan A3v, B, D4v, F3v; RejZwierc Bbb2, 43, 44, 45v, 88 (9); WujJud 16, 141v, 142; RejPosWstaw [412]v; HistHel D2v; BudNT d2; ná głos obcy iuż by namniey niedbáią CzechRozm 81v, 73, 238; Bo Więc ták bywa/ iż cżego cżłowiek nierozumie o to máło dba. KarnNap A2v, A2v; á przetoż bárzo ich [szlachty] wiele ieſt ktorzi máło o to dbáią/ áby ſię obycżáymi/ náukámi/ y zacnemi vcżynkámi śláchćili ModrzBaz 42v; KochPs 77; StryjKron 652; CzechEp 421; NiemObr 91; Y moié téż choré ćiáło/ O ten żywot iuż dba máło. KochMRot B4; WerGośc 242; KochPieś 14; BACHVS choć był rogáty: wżdy CRESSA niedbáłá O to namniéy: y owſzem Bachá miłowáłá. PudłFr 75; Wſzyſcy właſnych pożytkow gdzie mogą mácáią: A o Rzecżpoſpolitą máło práwie dbáią. BielRozm 4, 7; GórnRozm B3v, C3; KochProp 9, 14; PaprUp C3v; GórnTroas 73; GrabowSet D4v; Niemcy téż/ ták ſie bárzo o wiárę vięli/ że téż máło co dbáią/ gdźieby ſie tá wiárá ośieść mogłá/ gdyby Niemiecka źiemia vpádłá OrzJan 130; LatHar 76; KmitaSpit C4; CiekPotr 55; KlonWor 58.
»nic (nie)dbać« [w tym: nic prawie (5), nic więcej (2)] = nihil curare Vulg, non obstare JanStat [szyk zmienny] (380): Vpominał owcę ieleń: Ale oná nic niedbáłá BierEz N2v, B3, Cv, D2v, Ev, F4v (21); OpecŻyw 55v, 57v, 120v, 123v, 129v; FalZioł IV 29b, V 14; będąlić dobrzy [goście] prziymąć za wdzięcżne, á ieſtlić zli nic oto nie dbaywa. BielŻyw 50, 33, 55, 90; RejPs 92v, 106, 140v, 155, 179; [Turcy] o chrzesczyani nicz niedbayą bi o sobaky LibLeg 11/44v, 11/13, 45v, 165; RejRozpr K2; RejJóz H6; RejKup b5, D, g2v, k2v, t2 (9); RejKup Sekl a6; alye pan na tho nycz nyedbayacz, przedſzią skordem donyego ſchedl. LibMal 1545/ 103, 1554/193 [3 r.], 193v [2 r.]; HistAl F8; MurzHist A3v, F4v [2 r.], P3v; MurzNT 28v, 73v, 76; Diar 55; DiarDop 101, 113; GliczKsiąż Dv, E2, Fv, H2, Q3; LubPs K3v, S5v marg, S5v, T2, T3v marg (9); GroicPorz 14; KrowObr 7v, 71, 147; RejWiz 11, 38, 44, 46v, 47v (33); Leop Iob 39/7; RejFig Bb3v; RejZwierz 39v, 41, 110, 126, 142; BibRadz 2.Reg 13/14, 16, I 436a marg, 4.Esdr 15/16, Zach 7/11; OrzRozm O; [Wanda] kogoby poięłá zá małżonká/ tego wſzytcy zá páná chcą mieć/ wſzákże niedbáłá ná tho nic. BielKron 340v, 5, 21v, 25v, 45v, 249v (24); Negligenter habere, Nic nie dbać o kogo Mącz 188b, 18c, 64b, 72d, 88c, I21d (25); OrzQuin G3, H; LeovPrzep b3v; RejAp 11v, 44v, 63, 113, 141v (15); GórnDworz Dd4v; HistRzym 12v, 31, 55v, 84v; RejPos 6v, 86, 124, 171v, 241 (51); BielSat B3 [2 r.]; GrzegŚm A2v; Y pánią mamkę s ſkory bárzo rad obłupi. Niedba nic choć go ſwemi pierſiámi żywiłá HistLan F3v, C3v; KuczbKat 280; Cżaſy náſze iáko płyną A iáko mgłá z wiátrem giną/ A my przedſię nic nie dbamy/ Práwie pustopás mieſzkamy. RejZwierc 232v, 38v, 87, 126v, 178, 215 (15); WujJud 40; RejPosWstaw [212], [412], [413]; HistHel D2v; MycPrz I B4; Bo robotnicy nic niedbáią kiedy ich zwłaſzczá nikt nie pilnuie. Strum E4, E4, F3 [2 r.], R2; WierKróc A2, A4; BudNT przedm b; cżłowiek zły w ſobie ſie kocha y w ſámym ſobie nádźieię pokłada/ o Bogá nic niedbáiąc CzechRozm 207, 20v, 31, 67v, 69, 178v (9); KarnNap A2; Bo ludźie chćiwośćią vrzędow zápaleni/ vpornie ſię ich domagáią/ nic niedbáiąc kędyby iść/ iedno dokąd. ModrzBaz 55v, 22v, 54v, 81, 88v, 99v (9); SkarJedn 346; KochOdpr C2v; KochPs 80; Niedbał nie áby go vcżeni zá vcżonego w kazániu mieli SkarŻyw 292, 76, [282], 455, 480, 483; CzechEp 7v, 77, 219, 234, 318 (8); NiemObr 179; KochFr 16, 115; KlonŻal D; BielSjem 3v, 4v; KTó ma ſwégo chlebá Ilé człeku trzebá/ Może nic niedbáć o wielkié dochody KochPieś 5; KochTarn 77; PudłFr 73; Thák nas bárzo rozbuiáło/ w grzechu, náſze márne ćiáło [...] że twey łáſki nic nie dbamy. ArtKanc D8v, H18v, K20, O, O4v, Q9 (8); BielRozm 3v, 11v, 14v; PaprUp C3; Phil O3; LatHar 198; KołakSzczęśl A4, C2, C2v; WujNT 397, 504, 518, 560, 570 (7); WysKaz 30; brónić go będźiemy/ iáko ná vrząd náſz należy/ nic ná niepoſłuſzeńſtwo twé niedbáiąc SarnStat 830, 187, 204, 796, 840, 841, 935; SkarKaz 517b; GosłCast 21, 59; SkarKazSej 669b; SapEpit A2; PudłDydo Bv, B3v, B5v.
»dbać nieco« (1): Bo wiele ich y ná poły doſkonáłych/ ktorzy w tym ſię do końcá zwyćiężyć nie mogą/ áby o ludzkie o ſobie dobrze rozumienie dbáć nieco niemieli. SkarŻyw 108.
»nie dbać ni ocz, ni nacz, ni na (o) kogo« [szyk zmienny] (9 : 1 : 5): BierEz F4; nye dbam ni ocż yuż/ Ni o ſrebro ni o złoto ni o Topázyuſz LubPs bb5; RejWiz 64; RejZwierz 43v; A kolnierzá potrząſay/ ni o kogo nie dbay/ A iżći wſzyſcy ſłużą/ ták o ſobye mnimay. RejZwierz 124; BielKron 250; Mącz 88c, 89b, 302a; drugi [dworzanin]/ máiącz bothki głádko ná nodze/ niedba ni ocż więczey GórnDworz L8; RejZwierc 30v, 251v; WujNT 481 marg, Matth 22/16, Mar 12/14.
»i za jeden pieniądz nie dbać« (1): Turczi te gadki mayą a o myr ſwamy y za yeden pyenyądz niedbaya LibLeg 11/45.
»prawie nie dbać« (4): Dziwuię śię Pánu twemu: Iż táką piecżą o mnie ma/ A o cię iuż práwie niedba. BierEz O4v; RejJóz E; LubPs hh; RejWiz 179v.
»o się nie dbać« = deesse sibi Mącz [szyk zmienny] (6): A liſzká rzecże do niego [...] Iużbych o ſie nic niedbáłá/ Bym ćię zdrowego widziáłá. BierEz Q2, G; RejJóz E; RejKup v3; Mącz 429d; PaxLiz B3v.
»na (o) słowa, słow nie dbać« [w tym: o (na) słowo boże, pańskie (6)] [szyk zmienny] (20 : 4): Oracż rzekł/ o ſłowáć niedbam BierEz M, I4, Sv; OpecŻyw 105v, 129v; RejKup b2v; To wſzyſtko vtzynił Szátan/ áby ludzie przodkiem o ſlowo Boże nic niedbáli KrowObr 71; BibRadz 2.Reg 13/14; Oni ſie tylko śmiali z iego [Noego] okrętu iż go ná gorze budował/ á ná iego ſłowa niedbáli. BielKron 4v, 112; Mącz 282b; RejAp 191v, Eev; HistHel D2v; Ná ktore ſłowá ony niedbáiąc/ pánnę S. Emerencyanę kámieńmi zábili. SkarŻyw 70; CzechEp 43, 201, 318, 347; NiemObr 61; PudłFr 73; SkarKaz 44b, 122a; CzahTr C3.
»o (na) śmierć (nic) nie dbać« [szyk zmienny] (5): Odpowiedział/ o śmierć niedbám: Gdy nieprzyiaćielá oglądam BierEz I4v, Lv; BielSpr 51; StryjKron 205; Cożże zá roſkoſz cżuią ći co świátu folguią/ iż zdrowie, ſzcżęśćie máią/ więc ná śmierć nic nie dbáią ArtKanc R19v.
»nie dbać za to [= o to]« (1): Ktorá [praca] téſz ieſli komu iaki pożytek przynieśié/ niedbám za to/ choc mi nigd dźiękować nie będźie MurzHist A4.
»nie dbać ani (by) troszki« [szyk zmienny] (2): Alec to omilne foſky Bo ſmierć niedbą a nitroſky, Oty rozliczne pieſczoty Ani o drogie kliynoty. RejKup F, dd3v.
»nie dbać na (o) upominanie, upominania« [szyk zmienny] (13 : 1): LibMal 1554/193 [2 r.]; ten rzekł k niemu/ nie goń mię bych cię nie zábił/ Ale Azáel niedbał iego vpominánia/ gonił go przedſię. BielKron 69, 196, 368, 374v, 419v; RejAp 95; HistRzym 31; RejPos 194, 262; RejZwierc 126v; Niedbał on Ian ná tákie oycowſkie vpominánie/ á więcey Iudaſzá ná łákomſtwie vśidlonego náſládował. SkarŻyw 35; SkarKaz 6b.
»(nie) dbać więcej« [szyk zmienny] (4): Wtore [...] ijż mámy dbatz więcey o ſerdecżną cżyſtotę niż o zwirzchnią OpecŻyw 56; WróbŻołt Q4; Deserit amicus amicam, Popuſzcza niedba więcey. Mącz 387d; ModrzBaz 58v.
»nie dbać zgoła« [szyk zmienny] (2): Bo ſą wtaky bląd wiedzieni A wzley ſprawie vtwierdzeni. Iż o czię zgola niedbaią RejKup b8v; ModrzBaz 19.
»nie (mniej) dbać a drzemać« (2): tedy mniey o to dba/ á práwie iáko drzemie/ á przez pálce pátrzy/ ná przygody iego. RejPos 49; Ale iáko záś tym strożom groźi/ ktorzyby niedbáli á drzemáli/ á nie przestrzegáli robotnikow tych/ wiele o tym Prorocy powiedáli. RejPos 60v.
»(wz)gardzić (a. (w)zgardzać), (albo, a) nie dbać« [szyk 3 : 1] (4): wiele Gábáonitow pomordował/ gárdząc álbo niedbáiąc ná przyſięgę BielKron 73; Mącz 89b, 188a; RejAp 63.
»(nic) nie myślić, (ani, i) (nic nie) dbać« [szyk 2 : 1] (3): Mącz 288c; RejPosWstaw [412]v; Lácnoć to obácżyć v wiela ich/ ktorzi nic niedbáią y nic niemyślą [qui soliciti nihil sunt] o rzecżách ludźi ſobie poddánych ModrzBaz 22v.
»nie (ani) pamiętać ani dbać« (2): kárać ná gárdle roſkazał. Nie pámiętáiąc áni dbáiąc ná on wyrok Boży CzechEp 43, 43.
»mało co (a. nic nie) dbać a(l)bo (ani) nie patrzeć (a. się przypatrować)« [szyk 2 : 2] (4): ták dzis máło dbáyą álbo pátrzą ná dobroć á cnotę. GliczKsiąż P7; RejPos 191v; CzechRozm 183v; Bo ſye ná zad oglądał: ná to/ co ſye dźiáło Przed nogámi/ nie patrząc/ álbo dbáiąc máło. KochProp 9.
»(nic) nie (a. mało) dbać ani (albo) na (małej) pieczy mieć; ani dbać ani żadnej pieczej mieć« (3 : 1): Bo pewnie mu [czartowi] doſtánie wnet nád tobą rzecży/ Gdy Pan o cie nic niedba áni ma ná piecży. RejWiz 135; RejPos 130, [308]v; Bo iuż o thákiego áni ludzie dbáią/ áni żadney piecży nań máią. RejZwierc 85v.
»nic nie dbać a lekce (sobie) poważać (a. ważyć)« [szyk 1 : 1] (2): Mącz 282b; [zowie Pan prawie jadowitemi jaszczurkami ty wszytki, którzy] nic nie dbáią á lekce ſobie poważaią ſwięte ſłowá iego. RejAp 192v.
»nie dbać, nie stać« (1): Niedbam, nie ſtoię, áni żądam o to namniey CiekPotr 55.
»nie (a. mało) starać się albo (a) nie (a. mało) dbać« (2): RejAp 178v; Bo pirwſzy dzień známionuie młodość náſzę bezrozumną/ w ktorej ſie máło ſtáramy á máło dbamy iż tráćimy á odſtępuiemy ták dobrotliwego Páná ſwoiego RejPos 40.
»nie umieć ani dbać« (1): Náſzy przodkowie od niedawnego cżaſu náwykli piſáć/ cżego pierwey nieumieli/ áni oto dbáli BielKron 337v.
»widzieć, (a) nie dbać« (5): RejWiz 157v, 175v, Cc5v; Iák ſie teraz zánioſło/ widzimy/ niedbamy/ Niechay będzie iáko chce/ gdy ſie dobrze mamy. BielSen 12, 3v.
»ani dbać, ani wiedzieć« [szyk 1 : 1] (2): Zimnego záſię ták maſz rozumieć/ kthory iuż ni o cżym áni wie/ áni dba/ iedno ſie ták puśćił bez wioſłá ná morze zá nędznym ſwiátem tym/ á za obłędnoſciámi iego. RejAp 43; RejPos 346.
Synonimy: pieczołować, starać się, troszczyć się.
Formacje pochodne: udbać się, zaniedbać, zaniedbać się; zaniedbawać; zaniedbywać.
Cf DBAJĄCY, DBAŁY, DBANIE, DBANY
JW