[zaloguj się]
[pdf]

DIABELSKI (338) ai

diabelski (10), dyjabelski (2), diabolski a. dyjabolski (1), diabelski a. dyjabelski (325); diabelski LubPs, RejPos, ArtKanc (7); diabelski : diabelski a. dyjabelski SeklPieś (1 : 2); diabolski a. dyjabolski SkarŻyw 520. [formy dia- i dyja- ustalono na podstawie sylabizmu wiersza].

dya- (210), dija- (81), dia- (38), diia- (3), diya- (2), dyia- (2), dja- (2).

-å- (306), -a- (8); -a- MurzNT; -å- : -a- OpecŻyw (2 : 1), KrowObr (117 : 3), HistRzym (15 : 2), RejPos (7 : 1); e jasne.

Fleksja
sg
mNdiåbelski fNdiåbelskå nNdiåbelski(e)
Gdiåbelski(e)go Gdiåbelski(e)j, diåbelskié Gdiåbelskiégo
Ddiåbelskięmu Ddiåbelskiéj D
Adiåbelski, diåbelski(e)go Adiåbelską Adiåbelskié
Idiåbelskim Idiåbelską Idiåbelskim
Ldiåbelskim Ldiåbelskiéj Ldiåbelskim
Vdiåbelski V V
pl
N m pers diåbelscy
subst diåbelski(e)
G diåbelskich
D diåbelskim
A m pers diåbelski(e)
subst diåbelski(e)
I m diåbelskimi
f diåbelskimi, diåbelski(e)mi
n diåbelskimi
L diåbelskich

sg m N diåbelski (24). ◊ G diåbelski(e)go (10). ◊ D diåbelskięmu (1). ◊ A diåbelski (4), diåbelski(e)go (3). ◊ I diåbelskim (8). ◊ L diåbelskim (3). ◊ V diåbelski (3). ◊ f N diåbelskå (34); -å (33), -(a) (1). ◊ G diåbelski(e)j (33), diåbelskié (1) OpecŻyw. ◊ D diåbelskiéj (5); -éj (1), -(e)j (4). ◊ A diåbelską (19). ◊ I diåbelską (17). ◊ L diåbelskiéj (7); -éj (1), -(e)j (6). ◊ n N diåbelski(e) (11). ◊ G diåbelskiégo (17); -égo (1), -(e)go (16). ◊ A diåbelskié (15); -é (1), -(e) (14). ◊ I diåbelskim (6). ◊ L diåbelskim (2). ◊ pl N m pers diåbelscy (8). subst diåbelski(e) (19). ◊ G diåbelskich (35). ◊ D diåbelskim (8). ◊ A m pers diåbelski(e) (3). subst diåbelski(e) (28). ◊ I m diåbelskimi (5). f diåbelskimi (3) KrowObr (2), SkarŻyw, diåbelski(e)mi (1) RejPos. n diåbelskimi (1). ◊ L diåbelskich (4).

Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVI (jeden z tych samych przykładów) ‒ XVIII w.

1. Odnoszący się do diabła, pochodzący od diabła, szatański, czartowski; daemoniacus, diabolicus Mącz (324): OpecŻyw 146v; PatKaz III 98; FalZioł IV 52a, 57d; WróbŻołt kk7; á nácżął cżárowáć przez diabelskie zmamienie/ áby teyże nocy krolowa Olimpia bogá Hamona s ſobą leżącego widziáłá HistAl A4, A4v, M4; LubPs V; SeklPieś 31; Izali Sol odganiá chytrośći Dyabelſkie? KrowObr 74, 67v [2 r.], 68 [2 r.], 70v marg, 74, 84 (14); RejWiz 158; Ale z nienawiſći Diabelſkiey [diaboli] przyſzlá śmierć ná świát BibRadz Sap 2/24, II 141 marg; BielKron 23, 180v; Daemoniacus, Diyabelski/ Szátánski. Mącz 77b, 84b; OrzQuin P2v; HistRzym 6, 28, [39]v, 47, 89 (8); RejPos Bv, 276v; RejPosWiecz2 93v [2 r.]; Zazdrość dyabelſki grzech. RejZwierc 57 marg, 57, Bbb3; RejPosRozpr b4; BudBib Sap 2/24; BudNT 1.Ioann 3/8; CzechRozm 25; SkarJedn 334, 337; Mnich ieden [...] vmyślił go wnocy zabić/ y nágotowawſzy oſtry puynał/ znim legł/ chcąc o pułnocy ná onę dyabelſką robotę wſtáć. SkarŻyw 574, 261, 262, 278, 308 [2 r.] (9); StryjKron 155, 350, 351; przywiedźie do ſkutku to cżego pożąda/ zá ſpráwą y pomocą dyabelſką CzechEp [403], 38, 292, 372; ReszPrz 60, 63; WerKaz 281; ArtKanc A16v, E14; GrabowSet L2v; LatHar 251, 585, 624; WujNT 253, 415, 606, 1.Tim 3/6, s. 790 [2 r.] (10); SarnStat 1115; SkarKazSej 658a.

W przeciwstawieniach: »boży ... diabelski« (3): A kto nieieſt ſlugá Boży/ á tzyiże ma być inſzy/ iedno Dijabelſki. KrowObr 18; Leop 1.Ioann 3/10; WujNT 1.Ioann 3/10.

»ludzki ... diabelski« (1): Vpáść ludzka rzecz ieſt/ ále y powſtáć ludzka: A vpáść á nie powſtáć Dyabelſka SkarŻyw 168.

»ludzki ... chrześcijański ... diabelski« (1): Bo ludzka rzecż ieſt zgrzeſzyć: Chrześćijáńſka/ grzechu przeſtáć: Dyabelſka/ w grzechu leżeć. LatHar 137.

W charakterystycznych połączeniach: diabelska (-i, -e) chytrość (16), dzieło (3), grzech (3), nienawiść (3), obłuda, okrucieństwo (2), pomoc (2), potępienie, pycha (4), sprawa (5), uczynek (4), wiara (2), zazdrość, zdrada (6), złość (2).

Przysłowie: Ocium est pulvinar diaboli, proverbialiter, Prożnowánie yeſt węzgłowie diabelskie/ to yeſt/ gdźie prożnowánie pánuye/ tám też bez pochiby diabeł pánuye. Mącz 331b.
Wyrażenia: »ciemnica diabelska« (3): że duſzá w grzechách leży y owſzem w ćiemnicy dyabelſkiey HistRzym 120, 6 [2 r.].

»doktor diabelski« (2): [Krystus niepobożnych zowie] towárzyſze złodzieiow/ Doktorowie Dijabelſcy/ Prorokowie fáłſzywi KrowObr C3, 242v.

»(Belzebub) książę diabelskie« = princeps daemoniorum Vulg (5): OpecŻyw 118v; Leop Luc 11/15; iż moczą Beelzebubá kſiążęciá dyabelſkyego wymiátuie dyabły. RejPos 76v; WujNT Matth 9/34, s. 39.

»mądrość diabelska« = sapientia diabolica Vulg [szyk 5 : 1] (6): Leop Iac 3/15; Lecż Iákub ś. zowie ią [filozofię] źiemſką duſzną y Dyabelſką mądrośćią CzechEp 232; WujNT Iac 3/15, Zzzzz 4v; SkarKazSej 658, 661a.

»miasto diabelskie« (2): Bábilonia ieſt miáſto dyabelſkie/ to ieſt wſzytek zbor niewiernych á niezbożnych ludzi WujNT 872, 877.

»mistrz diabelski« (1): Azaſz go [fałecznego pasterza] Páweł s. nie zowie miſtrzem dyabelſkim? RejPos 346v.

»moc diabelska« [szyk 23 : 8] (31): od nás oddálil [Pan Bóg] wſſe diabelkié [!] mocy panowanijé. OpecŻyw 17; To pienie ieſt o zmartwychwſtaniu pana Ieſuſa/ y o zginieniu moci diabelskiey WróbŻołt V6, Z4, Z5v, aa2v, aa4, ee3 (10); SeklPieś 18v; Iezus Kryſtus ſyn/ Iádámá pierwſzego tzłowieká z Dijabelſkiey mocy wyrwał KrowObr 67v, 3v, 45v, 69, 144v [3 r.], 155v, Ttv; HistRzym 6, 69v, 120; SkarŻyw 358, 519; StryjKron 350; ArtKanc D2v, D19, F9v, P7v.

»nauka diabelska« [szyk 3 : 1] (4): A obieranie y roznoſć wpokarmiech/ cżaſiech/ y wedniach zowie S. Paweł navką dyabelſką. SeklWyzn f2; KrowObr 142v; WujNT 730, Aaaaaa2.

»niewola diabelska« [szyk 3 : 1] (4): iżes miał rodzay ludzki wywieſc z niewoley dyabelskiey przez ſwiętego ſyna twego pana Ieſuſa. WróbŻołt aa4v; OrzQuin P3, S; SkarŻyw 261.

»diabelski niewolnik« [szyk 1 : 1] (2): SkarŻyw 172; O niewolniku dyabelſki/ czuy o niewoley ſwoiey/ á wychodź z mocy ſzátáńſkiey SkarKazSej 692b.

»pokusa (a. pokuszenie) diabelska (-ie)« [szyk 9 : 3] (12): tys mie [...] naprzeciw dijabelſkiey pokuſie zaſzcżycił/ żiwot wiecżny obieczuiącz TarDuch D5; WróbŻołt N8v, nn4v; iákoby kxiądz w Ornat obletzony y przybrány/ miał ſobie przes to od Dijabelſkiego pokuſzenia/ zaſlużyć obronę. KrowObr 106, 106 [2 r.]; HistRzym 47, 115; SkarŻyw 56, 167, 471; StryjKron 351.

»sługa diabelski« (2): KrowObr 18; Abowiem wſzytkie ſpoſoby ſpráwiedliwośći/ ktore máią ſłudzy Boży w prawdźie/ mogą też mieć y ſłudzy diabelſcy w podobieńſtwie. CzechEp 38.

»syn diabelski« = grzesznik; filius diaboli Vulg (3): Potym znáć ſyny boże/ y ſyny diabelſkie. Kożdy ktory nie ieſt ſpráwiedliwy/ nie ieſt z Bogá/ y ten kożdy ktory nie miłuie brátá ſwego. Leop 1.Ioann 3/10; WujNT 1.Ioann 3/10, Yyyyy2v.

Szeregi: »czary i diabelska posługa« (2): Zydowie cżáry ſwemi/ y dyabelſką posługą/ ogień zcżárowáli/ iſz ſię nicżegoſz iąć w cegielniey niechćiał. SkarŻyw 457, 600.

»ziemski, bydlęcy, (i) diabelski« (3): Boć thákowá mądrość nie z ſtępuie z wierzchu od oycá ſwiátłośći/ áleć ieſt źiemſka/ bydlęca/ diabelſka [terrena, animalis, diabolica]. Leop Iac 3/15; SkarKazSej 658a, 661a.

»ziemski, cielesny, diabelski« (2): nie ieſtći tá mądrość z gory sſtępuiąca: ále ieſt źiemſka/ ćieleſna/ dyabelſka [terrena, animalis, diabolica]. WujNT Iac 3/15, Zzzzz4v.

W przen (31): czim by ſwego dyabelſkiego ſtatutu [= prawa o mężobójstwie]/ okrutni/ haniebny zabiacze/ chcieli bronić SeklKat I4; iſz śię zawſze diabelskięmu iadowi/ obłudności/ wſzyſtko źle zdá/ co wierni ſłudzy pańſcy czynią MurzNT 38v; Toć ieſt korzeń wſſego złego/ ſſczepienia diabelſkiego/ grzech tęnto zły pierworodny SeklPieś 31v; łuk Dyabelſki bywa wyćiągan przećiw duſzy twey HistRzym 57, 57; ábyś ſie nie sſtał vcżeſnikiem ſtołu dyabelſkiego RejPosWiecz2 96; y przećiw náiázdóm dyabelſkim/ y przećiw ſtráchowi śmierći mocą ſwoią Boſką go vmocni. BiałKat 383v; Dyabelſkimi zaſtrzáły ſerce iego trapili. SkarŻyw 166; Y vwierzyłá cżártu oná niewiáſtá: zrániona pychą/ iádu dyabelſkiego SkarŻyw 261; Chryſtus [...] ſzeroką gębę dyabelſką zátkał SkarŻyw 399, 414; ReszPrz 38 marg; gdyż to ieſt pewny połow dyabelſki/ do opilſtwá káżdego cżłowieká naprzod przywodźić WerGośc 228, 270; LatHar 293; WujNT Eph 6/11; Dyabelſka wolność ieſt/ bez práwá/ bez vrzędu żyć: ná zwierzchność niedbáć SkarKazSej 693a, 692b marg.
Wyrażenie: »sidło diabelskie« = laqueus diaboli PolAnt, Vulg [szyk 9 : 3] (12): wirwy a potargay ſydla dyabelſkye BierRaj 16; KrowObr 3v, 33, 143v; BudNT 2.Tim 2/26; W poznániu śideł Dyabelſkich wielkim był miſtrzem S. Antoni. SkarŻyw 57 marg, 36, 460; GrabowSet P2; WujNT 1.Tim 3/7, 6/9, 2.Tim 2/26.
Szereg: »cielesny i diabelski« (1): Z ktorego opićia y obżárćia fię tey pogáńſkiey ćieleſney y Dyabelſkiey Filozofiey/ gdy ſię ludźie z ſobą ſwárzyć/ [...] pocżęli CzechEp 232.
Przen: Niepojęty; niezwykły (1):
Wyrażenie: »diabelskie szczęście« (1): tho tu áni vrody/ áni głádkośći/ áni rozumu/ áni obycżáiow/ áni godnośći niemáſz nic nád ludzie/ á przedſię diabelſkie ſzcżęſcie ma/ iż go wſzythki białegłowy miłuią. GórnDworz Cc8.
a. obelż. W polemikach religijnych (120): Yuż nas dáley ludzkimi vſtáwámi/ y Ancykryſtowemi á dyabelſkimi zabobony zá nos nyewodźćye KromRozm I B2; Ołtarze Zwony/ Kielichy/ Portátyły y inſze Dyabelſkie zabobony krzćićie y guſlićie. KrowObr 86v; Inſzych wáſzych Dijabelſkich wymyſlow niewſpominam/ iáko puńtzoſzek/ iáko Sándálowych trzewikow iáko krzyżykow złotych KrowObr 131; dziatki dáiećie/ ná tákowe bluznierſtwá/ y poſlugi Dijabelſkie [o córkach przeznaczonych na mniszki] KrowObr 149; A gdyſz tedy ten Mſzał Dyabelſki wáſz to iáwnie vkázuie/ iż ſię przyćie Páná Iezu Kryſtá Syná Bozgo [!] KrowObr 193; á ieſliby ſie teſz kthory kxiądz po ſlubie ożenił/ y iego [Grzegorza] Dijabelſkie przykazánie przeſtąpił KrowObr 234v, C3v [2 r.], 1v, 27v, 61, 74 (33); RejPos 85v; WujJud 33, 37v; WujJudConf 154; SkarJedn 337; SkarŻyw 372; gdy ią [naukę Chrystusową] y wſzytko ſłowo Boże ſłodycżą y rzeſzotem dyabelſkim śmiał názwáć. CzechEp 359; ReszPrz 65; PowodPr 33.

W przeciwstawieniach: »boży ... diabelski« [szyk 2 : 1] (3): ſlugi prawdziwe P. Kryſtuſowe od ſlug Antykryſtuſowych: Syny Boże od Synow Dijabelſkich. KrowObr 47, 44, 66.

»Pana Krystusow ... diabelski« (1): KrowObr 10v. Cf »zbor diabelski«.

W charakterystycznych połączeniach: diabelska (-i, -e) chytrość (2), dzieło, igrzysko, msza, mszał (6), nauczyciel, posługa, postanowienie, przykazanie, pycha (3), rozterk, sprawa, uczynek, upor (3), ustawa (2), wiara, wykręt (3), wymysł (4), zdrada, zabobon (5).

Zwrot: »być w krolestwie diabelskim« (2): I ktorzy kolwiek ſą náprzećiwko tym Artykułom/ ſą ieſztze w kroleſtwie Dijabelſkim/ od Anthykryſtá ſyná zátrátzonego/ związáni KrowObr B4v, 180v.
Wyrażenia: »bożnica diabelska« (1): wywrácáiący drogi páńſkie dobre/ nieprzyiaćiele krzyżá páná Kryſtuſowego/ Boznicá Diiabelſka KrowObr C3.

»diabelskie czary« (2): KrowObr 68v; Trynitarze wſzyſcy/[...] bluźnią y háńbią Troycę świętą/ zowiąc ią (áż y ſtrách piſáć) Dyabelſkimi cżárámi ReszPrz 90.

»kościoł diabelski« (2): gdy kośćioł Dijabelſki y Anthykryſtá Rzymſkiego/ prorocy fáłſzywi náżywáią [!]/kośćiołem ſwięthym krześćijáńſkim KrowObr C4, C4.

»krolestwo diabelskie« (3): Iż kośćioł Rzymſki ieſt kroleſtwem Dyabelſkim. ReszPrz 39. Cf Zwrot.

»nauka (mniska) diabelska« [szyk 37 : 6] (43): áby otzy ſwoie otworzyli/ y wthy wáſze vſtáwy ſmrodliwe/ nietzyſte/ y náuki Dijabelſkie weyrzeli/ y obrzydzili ie ſobie KrowObr 203v, A2v [2 r.], 40v, 81v, 96, 103 (35); BibRadz II 141 marg; Iż náſtáną ludzye z náukámi diabelſkiemi/ ktorzy ſobie bedą zákázowáć małżeńſtwá/ y zákázowáć pokármow RejPos 345v, 185v; WujJud 198 marg, L12; WujJudConf 198; ReszList 154; ArtKanc E7.

»sługa diabelski« [szyk 5 : 2] (7): A iż papyeż yeſt zwodźcá/ báłwan/ ſlugá dyabelſki KromRozm I G4; KrowObr 121; OrzList d3; Boże by nam Kátholikom tákie mieyſce dáli/ iáko tym Dyabelſkim ſługom Heretykom. SkarJedn 382, 320; SkarŻyw 372, 373.

»syn diabelski« = filius diaboli Vulg [szyk 15 : 1] (16): O Synu Dyábelſki/ niepryiaćielu [!] wſzelkiey ſprawiedliwośći/ tzemu nieprzeſtánieſz przewrácáć drog Páńſkych práwych? KrowObr 58v; Ci ſą [wierni]/ ktorzy z niewiáſtámi/ tho ieſt/ z niewiernymi/ y Syny Dijabelſkimi/ y náukámi ich fałſzywymi nie ſą pomázáni KrowObr 229, 1, 44, 47, 66, 206 [2 r.] (11); RejPos 189v; wywodził/ iſz Chryſtus ieſt práwy Bog/ á Máchomet dyabelſki ſyn/ y zwodzcá. SkarŻyw 544, 59; WujNT 342, Act 13/10.

»zbor diabelski« (1): Tám nie ieſt kośćioł Páná Kryſtuſow/ ále ieſt zebránie złoſliwych/ y zbor Dijabelſki KrowObr 10v.

Szeregi: »fałszywy i diabelski« (2): iakoby niebożątká/ wáſzey fáłſzywey y Dyabełſkiey náuki nieobatzyli. KrowObr 55, 157.

»heretycki a diabelski« (1): gdyż wſzytkę ſpráwiedliwość ná ſámey wierze/ á k temu nie ná prawdziwey/ ále ná haeretyckiey/ á dyabelſkiey wierze záſadzáią? WujNT 806.

W przen (1): Nálazł ſwey myſli ſłużących wiele y wrádzie ſwey y miedzy kápłany/ Ianá nieiákiego dyabelſkie nacżynie SkarŻyw 299.
2. Pogański (14): y ołtarze dyabelſkie pſuiąc/ ołtarze ſtáwił Chryſtuſowi SkarŻyw 385; á oni ſię názad do báłwochwálſtwá vdáli: z pogáńſtwem onym/ cżáry/ guſłá wieſzdżby/ y ine dyabelſkie ſpráwy cżyniąc. SkarŻyw 517, 46, 74 [2 r.], 402, 490.

W charakterystycznych połączeniach: diabelska (-i) ofiara (2), ołtarz, sprawa, zabobon.

Wyrażenia: »mieszkanie diabelskie« (3): SkarJedn 86; ieden báłwochwálſki pogáńſki kosćioł [!] mieſzkánie dyabelſkie obálił y zburzył SkarŻyw 273, 502.

»sługa diabelska« (1): wſtydz ſię/ iżeś do pogániná przyrownáná ieſt: y lepſza będzie ſługá dyabelſka niſzli moia? SkarŻyw [197].

»służba diabelska« [szyk 2 : 1] (3): ktory [sędzia] ná on cżás/ ábo ná śmierć/ ábo ná ſłuſzbę dyabelſką Chrześćian ſzukał. SkarŻyw 341; cżemuſz on dyabolſką słuſzbą wymiátáiąc: przyſzedł ze Mſzą SkarŻyw 520, 207.

Synonimy: 1. czartowski, szatański; 2. pogański.

Cf DIABLI, DIABŁOW

LZ