[zaloguj się]
[pdf]

DOBROWOLNIE (550) av

dobrowolnie (548), dobrowolno (2); dobrowolnie : dobrowolno MiechGlab (2 : 2; 77 [2 r.]).

Wszystkie samogłoski jasne.

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w. s. v. dobrowolny.

1. Z własnej woli, bez przymusu, spontanicznie; chętnie; łaskawie; sponte Mącz, Calep, Cn; spontanee, ultro, voluntarie Mącz, Cn; lubenter Calep; absolute, voluntario Cn (502): PAnie Iezu Kryſte/ ienżes na mękę przyſſedl dobrowolnie. Przydzi téż [...] w ſerce moie. OpecŻyw 72v, 16, 22v, 71, 130v, 138v (11); BartBydg 48; TarDuch Cv [2 r.], D8v; Pana ſwego broni y dobrowolnie dla niego vmiera [pies] FalZioł IV 6b; BielŻyw 46; radzili Sęndomirzanom aby ſie poddali á hołd dobrowolnie poſtąpili MiechGlab 33; WróbŻołt mm8v; iż ptacy iáko proch ſpowietrza lećieli/ á pádáli dobrowolnie przed namioty ich. RejPs 115v, 29v, 84v, 95v, 96v, 101v (14); ComCrac 20v; Ktory [chleb] nam ſnadz nie ták ſzkodzi Bo dobrowolnie przychodzi RejRozpr D, B3v; ConPiotr 30v, 34v; LibMal 1544/88; RejJóz E6; LibLeg 11/154; ktory zaklad strony prziięly dobrowolnye ZapWar 1550 nr 2665, 1548 nr 2668, 1549 nr 2662, 1550 nr 2676, 1551 nr 2684; RejKup d2, r2, y8v, cc2; Dla tego wam mocnie przykázuiemy ábyſcie dobrowolnie wyſzli z wáſzych łodzi HistAl D8, B5v, F8v, G4v, I7, L8; KromRozm I Iv; nic takowego włożono na nas być nie ma ani może, nacz byśmy dobrowolnie nie zezwalali. Diar 88, 34, 67, 78, 88; Pelikan gdy kreẃ dzyeći piły. Dobrowolnie ſie zábił á dzieći ożywił BielKom C4, E6; LubPs N6, V3, Z3, Z4, bb4, gg6; [Powód] powinien ieſt pozwánemu dobrowolnie ziáwić o co go pozwał GroicPorz ſ2, p4, ſv, t2, cc4 [2 r.], 113v (12); KrowObr 31, 49v, 108, 239v; RejWiz 40, 66v, 71v, 101, 169v; páśćie [...] trzodę Bożą [...] nie z przymuſſenia/ ále z dobrey woli/ według Bogá/ áni dla nieuććiwego zyſku/ ále dobrowolnie [neque turpis lucri gratia, sed voluntarie] Leop 1.Petr 5/2, Ex 36/2, Ios 11/19, 3.Esdr 2/7, Iudith 12/10, Is 36 arg, Hebr 10/26; UstPraw Av; RejZwierz 13; Boć źiemiá dobrowolnie owoc podawa [spontanea enim terra fructum fert] BibRadz Mar 4/28, Deut 23/23, 1.Reg 11/3, 1.Esdr 2/68, 3/5, Luc 13/26 (12); OrzRozm Ov; Felix Papież ktory był w Gálliey wybran/ dobrowolnie w ręce iego ſpuśćił mu [Mikołajowi] przez poſłá ſwoy ſtolec BielKron 189; W tey źiemi rzadko bywá deſzcż/ przeto cokolwiek ſie tám vrodzi żywnośći to z rzek wilkość ma/ nie z ſámych dobrowolnie (iáko w Egipćie) ále z przypráwą ludzi BielKron 267, 75v, 123v, 124, 330v, 351 (76); GrzegRóżn G4; KwiatKsiąż Bv, D3, L3v, P2; Arbiter, Sędziá álbó/ yednacz ná ktorego ſie obie ſtronie dobrowolnie zdawáyą. Mącz 14a; In voluntarium exilium concessit, Dobrowolnie ſzedł na wywołánie/ Wygnánie. Mącz 45b, 177d, 184c, 305d, 410c [2 r.], 506c; OrzQuin Q3, Q4, Z3; Co zá ludźie ſą ktorży dobrowolnie giną? Prot B2v; SarnUzn F4v; SienLek 186v; Ale rowną Pan y tym zapłátę zoſtáwić racżył ktorzy tu dobrowolnie vmartwiáią á vdręcżáią ciáłá ſwoie RejAp 61, 9v, 16, 90, 124; GórnDworz Ff6v; Aleś ty ſobie dobrowolnie dał ocży wyiąć HistRzym 114v, 119; A tegoż to báránká ten dobrotliwy Ociec nam iuż w oſtátecżnych dnioch/ [...] dobrowolnie dárowáć racżył RejPos 158v; [Ociec nasz niebieski] Dobrowolnie á bez wſzech godnośći náſzych zmiłowáć ſie nád námi racżył RejPos 171v; piſma poſwiadcżáią/ iż dobrowolnie á bez wſzech zaſług náſzych on nas miłuie RejPos 234, 56, 246, 248v, 249v, 257 (91); y tym pan Bóg nágrodzić raczył pracą żydóm/ któréy óni dobrowolnie nágrádzáć niechcieli. BiałKat 63v, 63v, 171; Ale tho ieſt práwie wolny/ ktory s cnoty á s ſtátecznego rozmyſłu ſwego dobrowolnie umie dobrym być RejZwierc 13; á iżby też dobrowolnie á niedbále/ [...] nie zápominał gruſzki ſwoiey w popiele. RejZwierc 11v, 21, 38, 52, 65, 100v (32); BielSpr 48, 56v; WujJud 27, 94v, 191v; WujJudConf 36v, 67v; RejPosWstaw [213]v; RejPosRozpr c3v; BudBib 1.Mach 5/25; WierKróc Bv; CzechRozm 119, 174v, 227v, 260v; PaprPan H4; KarnNap D4v; ModrzBaz 31, 43v, 115v; SkarJedn 267, 309; Bogacze źiemſcy zá ſtół iego śiędą/ Y dobrowolnie hołdowáć mu będą. KochPs 32; ktory [lud izraelski] nie poimány/ ále dobrowolnie był przyzwány do Egiptu SkarŻyw 490, 32, 75, 81, 166, 262, 306, 402; Iſz oni dobrowolnie puſczaią bieniaſzewi brathu ſwemu [...] dwu kmiećiu ZapKościer 1580/13, 1579/3v, 1580/10, 13v, 14, 1582/27 (9); a Witen Eraigolczyk [...] był podnieſiony/ y dobrowolnie wybrány na Wielkie Xięſtwo Litewſkie StryjKron 385, 100, 150, 295, 360, 507 (15); CzechEp 49, 89, [395]; KochPhaen 5; ReszHoz 137; ReszList 158, 174; y podleyſzym ſię dobrowolnie cżyniſz niż woł twoy WerGośc 241, 227; KochPieś 36; Krzyż w ſmutkách dobrowolnie nośił ArtKanc C17, E3v, P3; GórnRozm B2; A cna Kryſtyná/ gárdłem/ cześć ſwą odkupuie Dobrowolnie KochProp 8; yeſli ſie dobrowolnie ſami nieobatzitzie pomoze nam Pan Bog PaprUp Kv, Fv; ZawJeft 39; ActReg 19; Calep 229b, 614a, 1001a; Phil I2; KochPij Cv; że dobrowolnie/ z życzliwośći/ z cnoty żadna rzecz nie zda ſie wam bydź trudna OrzJan 46, 13, 126, 132; Nieczyń krzywdy nikomu/ nie bierz nic ſwowolnie/ Ráczéy vproś/ dać káżdy rychléy dobrowolnie. WyprPl C3; LatHar 150, 151, 217, 248, 273 (11): przyſzli do brany żelázney [...] ktora ſię im dobrowolnie otworzyłá [quae ultro aperta est eis]. WujNT Act 12/10, s. 9, Rom 8/20, 1.Cor 9/17, s. 631, Iac 1/18 (14); WysKaz 22, 23; Ale y od woyny wolni ſą, chybáby ná to ſámi ná Séymie dobrowolnie zwolili. SarnStat 67, 131, 590, 701, 1190, 1287 (25); SiebRozmyśl D3, E3; PowodPr 83; SkarKaz 122b; VotSzl Dv; GosłCast 73; owſzem choćia tráćim/ dobrowolnie giniem KlonWor 55.

W charakterystycznych połączeniach: dobrowolnie chcieć, da(wa)ć (19), da(wa)ć się (11) darować (3), dopuścić (dopuszczać) (3), (do-, po-, przy-, ze-)zwolić (-zwalać) (14), grzeszyć (2), nagradzać (2), ob(o)wiązać się (2), odpuścić (odpuszczać) (9), odstępować, ofiarować (10), ofiarować się (6), (po)da(wa)ć (14), (pod)da(wa)ć się (38), postąpić, poślubić [ = obiecać] (3), poświęcić się, przyjąć (7), przyjść (iść) (19), przystać, (s)puścić (spuszczać) (10), (ś-, u-)ci(e)rpieć (9), (u)czynić (11), umrzeć (umierać) (3), ustąpić (2), utracić (2), wda(wa)ć się (10), wydać się (6), (wz)gardzić (2), wziąć (2), zabić się (2), zapłacić, zjawić; dobrowolnie (po)da(wa)ny (6), podawający się, zwolony.

Zwrot: »dobrowolnie (wy-, ze-)zna(wa)ć, (przy)znać się« [szyk zmienny] (31 : 5): Ian Wyerzchowſky dobrowolnye tho przed vrządem yeſth wiznall LibMal 1545/102v; Thamze ſtoyacz oblicznye Anna przerzeczona yeſth zeznala dobrowolnye yſz [...] LibMal 1549/150v, 1545/99, 1546/121v, 1548/146v, 1550/156v, 1551/161 (22); ZapWar 1548 nr 2668; Gdźie theż ſą iáwne dowody przećiw złoczyńcy/ álbo ſye ſam dobrowolnie zna/ álbo znáć krom męki obiecuie/ tám męki nie trzebá GroicPorz hh2, hh2v [3 r.]; Mącz 193b; SarnUzn G6; CzechRozm 234v; ZapKościer 1582/26v, 1589/87v [2 r.]; CzechEp 73; SarnStat 1253; PudłDydo A3v.
Szeregi: »dobrowolnie a z chuci (a. chęci)« (2): RejPosWstaw [414]; nietylko dobrym Królem álbo Pánem chćieliśmy ſie okázáć/ ále téż powinnośći náſzéy nietylko ſzczodrobliwie ále téż dobrowolnie y z chęćią wielką [non minus liberaliter quam libenter JanStatPrzyw 41] dosyć czynić SarnStat 941.

»dobrowolnie a darem« (1): Vkázuie że wſzytki rzeczy dobrowolnie á dárem ſą im podáne BibRadz I 103c marg.

»darmo a dobrowolnie« [szyk 3 : 2] (5): A Pan ná máluczkie ſłowá iego [...] mu to dármo á dobrowolnie odpuſzcżáć raczy. RejPos 247v; Iż dobrowolnie á dármo á bez wſzey przycżyny wzgárdzili mnie v ſiebie RejPos 335v, 146v, 171v, 333v.

»po dobry woli abo dobrowolnie; dobrowolnie z dobrą wolą« (1; 1): yeſthliby ktho [...] dzyewką wziąl. po dobri woly abo dobrowolnye [tedy za nią wychodnego ma być dano według starego zwyczaja] MetrKor 40/821; Mącz 506b.

»dobrowolnie, (a) z łaski« [szyk 2 : 2] (4): Diar 139; Gdyż on ták dobrowolnie á z łáſki ſwoiey vmiłował wierne ſwoie RejPos 304v, 248v marg, 310v.

»i dobrowolnie i na mąkach (a. przez męki)« (4): Valenti zborkow Nadoll przezwany y dobrowolnye y na mąkach wiznall yſch we wrzeſzny Marczyna kmyeczia Schoczyczy zamordowall LibMal 1543/72v, 1543/72v, 73v, 77v.

»dobrowolnie a (i) z miłości« (2): iż krzeſciyáńſki człowyek nye z przymuſſenya/ ále dobrowolnye á z miłoſci wedle przykazánya bożego ſye ſpráwuye KromRozm II m2; WujNT 722.

»(nie) dobrowolnie, (ale, i) poniewolnie« (3): iż ſye lepiey káżdemu dobrowolnie niż poniewolnie vſpráwiedliwić GroicPorz dd3v; WerKaz 305; LatHar 211.

»nie poniewolnie (a. nie za niewolą) ale dobrowolnie« = non coacte sed spontanee Vulg (5): á co dla nas [Chrystus] cżynił y ćirpyał nye zá nyewolą yáką/ ále dobrowolnye KromRozm II d3; Paśćie trzodę Bożą opátruiąc ią/ nie poniewolnie/ ále dobrowolnie SkarŻyw 238 [Vulg; przekład tego samego tekstu (3)]; CzechEp [384]; NiemObr 43; WujNT 1.Petr 5/2.

»dobrowolnie i ochotnie« (2): Prośiemy was/ [...] błogosławieni męcżennicy/ ktorzyśćie dla Páná zbáwićiela náſzego/ y prze zámiłowánie iego/ dobrowolnie/ y ochotnie męki podięli SkarŻyw 120.

»dobrowolnie a bez wszego przymuszenia, nie z przymuszenia ale dobrowolnie« (1 : 1): KromRozm II m2; O ſrogi miecżu iákoż [...] nie poſiecieſz tych kthorzy dobrowolnie á bez wszego przymuſzenia [...] przą ſie iáwnie Páná tego RejAp 25v.

»dobrowolnie nie z wyćiſku« (1): tedy ſámi Duchowni/ dobrowolnie nie z wyćiſku/ mogą iáką pomoc złożyć PowodPr 60.

2. Wolno, swobodnie, bez przeszkód (48): ktory zwas ma kortzak ten będzie moim niewolnikiem/ á wy dobrowolnie idzcye do oycá waſſego HistJóz D3; Roie też pcżoł nie tilko w hulach, w pcżelnikach: ale też w drzewach wydupniałych [...] y po ziemi dobrowolno plaſthry miodowe cżynią MiechGlab 77, 77; doſwolylyſmi wyelkiego xyeſtwa Lytewſkiego y Corvni polſkiey Cvpczom. dobrowolnie przicz, y dobrowolnie odicz LibLeg 10/96v, 10/96v [2 r.], 11/154, 162v; HistAl H8; ZapWar 1550 nr 2665; Lecz kogo dobrowolnie/ táka nędzá głodze/ A nie wierzę by wiedział/ iuż ten y o bodze. RejZwierz 140v; wſkazał do Senatu Rzymſkiego/ áby mu dáli gleyt dobrowolnie przyiecháć BielKron 105, 126; Mącz 191d; Abo ieſliby też kto potkał dzyewecżkę dobrowolnie chodzącą po polu/ á wziąłby ią gwałtem [...] niechay będzie śmiercią vmorzon. RejPos 343; RejZwierc 55v; SkarŻyw 273.
Zwrot: »(prze-, wy-)puścić (a. (od)puszczać), (prze-, wy-)puszczon(y) dobrowolnie« [szyk zmienny] (24 : 4): abi ony poddany waschi ktorzi bily wniewolia wzyeczy bili dobrowolnie wipvsczeny LibLeg 10/91; lyſthv zadnego nyemyal od waſchey Kro. mczi. A miſzmi go dobrowolnye przepuſczyly LibLeg 11/155v, 10/57v [3 r.], 59v, 91 [2 r.], 97v; RejPs 155; á pocáłowáwſzy go puſćiłá go w drogę dobrowolnie. HistAl M; ZapWar 1550 nr 2665; BielKron 95v, 106v, 129, 243v, 300v (11); Viam facere, Otworzić drógę/ puśćić dobrowolnie yecháć y przyecháć Mącz 492a; HistRzym 119; RejZwierc 85v; BielSpr 67; Niemcy aby byli pusczeni zwłascza Gregarij milites dobrowolnie. ActReg 58.
Szeregi: »przespiecznie i dobrowolnie« (1): Then ma chodzycz [..,] przeſpyecznye y dobrowolnye przesz wſzelkyego hamowanya. MetrKor 34/134.

»dobrowolnie i spokojnie« (1): zadnich trvdnoſczy [...] niebedziem ym wirzadzacz. ale dobrowolnie y ſpokoynie ych mami odpvſczacz LibLeg 10/97v.

»dobrowolnie, bez (przez) (za)hamowania« (3): áby on dobrowolnie wypuſćił ná ſwobodę on lud boży bez wſſego záhámowánia iego. RejPs 155; MetrKor 34/134; abi chodzyly [...] podolyanye pozyemy Hoſpodara mego dobrowolnye przeſz zadnego hamowanya LibLeg 11/162v.

Synonimy: 1. chętnie, łaskawie; 2. swobodnie, wolno.

LW