Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: DOPIERO

Następne hasło: [DOPIERU] »

DOPIEROŻ (28) av i pt

av (17), pt (11).

dopieroż (23), dopiroż (5); dopieroż BibRadz (2), SienLek, MycPrz, BierEz (2), SkarŻyw (2), MWilkHist, WerGośc (2), ActReg, WyprPl, WujNT, PowodPr (5), KlonFlis, KlonWor (2); dopiroż OpecŻyw (2), PaprPan, BielSen; dopieroż : dopiroż PaprUp (1 : 1).

Pierwsze o jasne, e oraz drugie o pochylone.

Sł stp, Cn brak, Linde XVIII w.

Znaczenia

I. Przysłówek (17)
- 1. Teraz, obecnie (2)
  - a. Zaraz, natychmiast (1)
- 2. Dodatkowy wyznacznik nawiązania wprowadza wypowiedzenie wyrażające czynność następującą po innej, poprzedniej czynności lub z niej wynikającą: wtedy, potem, następnie, w następstwie tego, wskutek tego, dzięki temu (15)
II.Partykuła emfatyczna potęgująca zabarwienie uczuciowe wypowiedzenia (11)
- a. Przy równoważniku zdania (3)
- b. W związku z pytaniem retorycznym (1)

I. Przysłówek (17):

1. Teraz, obecnie (2): A dopierożbych ią począł ſie onim pytáć Bogá? [Num hodie coepi consulere pro eo Deum?] BibRadz 1.Reg 22/15.

a. Zaraz, natychmiast (1): Zapisaniem wm M M Pana dopieroz zP. Kuklinowskim mowiłem wtym, ktory zwielką chęcią zaraz odemnie [...] do Odolanowa iachał ActReg 53.

2. Dodatkowy wyznacznik nawiązania wprowadza wypowiedzenie wyrażające czynność następującą po innej, poprzedniej czynności lub z niej wynikającą: wtedy, potem, następnie, w następstwie tego, wskutek tego, dzięki temu (15):

a. W wypowiedzeniu samoistnym (3): po ześćiu rodzicow iego/ wzięli go [panowie] ná Groffoſtwo Piktáwſkie y ná Kśięſtwo Akwitáńſkie [...] Dopieroſz ná páńſtwá tákie wzięty/ drogę ſobie do wſzytkiey ſwey woley vcżynił. SkarŻyw 164; PaprUp A3v; Záleca [ksiądz] wytrykuſá onego z ſwey ſtrony. Dopieroż ſię do moſzen proſtacżkowie máią KlonWor 49.

b. W drugim lub dalszym członie wypowiedzenia złożonego współrzędnie (lub w szeregu współrzędnych składników) (8):

Połączenia: »a dopieroż« (3): Potym śieći w wodę włożył/ A dopieroſz ryb náłowił BierEz 12; OpecŻyw 133v; SienLek 75v.

»i dopieroż« (1): Boię ſie/ Polacy/ áby P. Bog ſpráwiedliwośći ſwey iáka v was ieſt/ ná wagę nie kładł/ iuż nie z ſwoią ábo krześćiáńſką/ ktorą y w dawnym Dekálogu y dopieroż w Ewángeliey/ [...] záłożył PowodPr 66.

»naprzod ... dopieroż« (2): PaprUp G2; Mali gotowe [= gotówkę] naprzod o to pytay/ Dopieroż ſię z nim przez tłumácże witay KlonFlis H2.

»naprzod ... ale dopieroż« (1): Tá brzydkość ſpuſtoſzenia ſpełniłá ſię naprzod w onym ſpuſtoſzeniu kośćiołá Hierozolimſkiego przez Rzymiány/ [...] Ale ſię dopieroż wypełni przez Antychriſtá WujNT 103.

Przysłowie: Vmiey ſie ſam ſpráwowáć/ dopiroż káżdemu/ Kogo maſz pod ſwą mocą możeſz roſkázowáć PaprPan A3.

c. W członie nadrzędnym wypowiedzenia złożonego podrzędnie (3):

α. Przy zdaniu okolicznikowym czasowym (2):

Połączenie: »gdy ... dopieroż« (2): Cierpćie mie niechać mowię/ á gdy ſie námowie dopieroż ſzydźćie [et post loqui me (marg) postquam locutus fuero (‒) subsannes]. BibRadz Iob 21/3; Co gdy odemnie vſłyſzał: dopieroſz hoynieyſzą ręką rozdáwáć pocżął SkarŻyw 103.

β. Przy oznajmieniu imiesłowowym czasowym (1):

Połączenie: »i dopieroż« (1): Y dopieroż on lud rozrzewnił ſie/ wſpomináiąc (ále iuż nie wcżás) iákie dobrá y roſkoſzy vtráćił PowodPr 75.

d. W ostatnim członie ciągu wypowiedzeń wspołrzędnych, wyrażającego kolejność, następstwo, gradację ‒ dopieroż uwydatnia koniec tego ciągu: wreszcie, na koniec, na samym końcu (1): Wſzák wiéſz czym ſie wprzód potkáć: mnieby ſie ták zdáło: Kulą poráźić/ áżby mu wełbie zágrzmiáło. W ten czás go możeſz drzewem z koniá ſtrąćić ſnádnie/ Dopiéróż głowę vtnieſz mieczem/ kiedy ſpádnie. WyprPl C3v.

II.Partykuła emfatyczna potęgująca zabarwienie uczuciowe wypowiedzenia (11): Ale zly lud żydowſki/ vchwyciwſſy go za iego ſwięté wloſy/ dopiroż go ięli ſiepatz wielmi ganiebnie/ ij odepchnęli iey milégo ſyna od niéy. OpecŻyw 111v; BielSen 10; iż kápłanom [w Starym Zakonie] zlecona byłá wſzelka zwierzchność nád ludem Bożym: [...] Dopieroſz więtſzą władzą Pan Kryſtus w nowym zakonie zoſtáwił kośćiołowi oblubienicy ſwey PowodPr 21; A gdy ſkrzynkę z pieniądzmi/ y grzędę z ſzátámi Namáca/ dopieroż go zápalą ſzátáni. KlonWor 5.

Połączenia: »to dopieroż« (1): A my ſtany Rycerſkie/ cozmy [!] theras wzgárdzeni od Pánow/ thobyſmy dopieroż ad maiorem contemptum przyść muſili MycPrz II A3v

»dopieroż więc« (1): Liſzká rzecże dobrze cżuieſz/ A widzę iż prorokuieſz. [...] Dopieroż więc kur zápoie/ Głośniey niż przod tyle dwoie BierEz S4.

»a dopieroż więcej« (1): A dopieroż gdyby ſię poſpolitym ruſzeniem ná nieprzyiaćielá puśćić/ więceyby ſię ieſzcże tá przypowieść teraz przywiedźiona ná nas śćiągáłá. PowodPr 62.

a. Przy równoważniku zdania (3):

Połączenia: »dopieroż ... dopieroż« (1): á wżdy ſię ieſzcże oná burzá [niedomagania po pijaństwie] długo nie vſtoi/ ále dopieroż febry/ dopieroż gorącżki/ ćięſzkośći y bolenie głowy. WerGośc 227.

»a dopieroż« (1): (marg) Owoce kácerſtw iákie [...] (‒) Tegoć nam nowa Ewángelia w krześćiáńſtwie nápłodźiłá: [...] A dopieroż v nas w Polſzcże PowodPr 42.

b. W związku z pytaniem retorycznym (1):

Połączenie: »coć ... dopierożci« (1): Bo coć iego zwolennicy Y inſzy też weń wierzący. Przed śmierćią y męką iego Mnimáli go być wielkiego. [...] Dopierośćiby twierdźiły Po wſzytkim świećie ſławili. MWilkHist B2v.

Cf DOPIERO, DOPIERY, DOPIERZ