Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: DOSTAŁOŚĆ

Następne hasło: DOSTAN »

DOSTAŁY (25) part praet act

-st- (24), -zst- (1) SkarŻyw.

o jasne; -å- (12), -a- (8); -å- BielKron, KochTarn, SkarKaz (2), SkarKazSej; -a- KochPhaen, PudłFr; -å- : -a- Mącz (1 : 5), SkarŻyw (3 : 1).

Fleksja

sg
m	N	doståły	f	N	doståła	n	N
	G			G	doståłéj		G	doståłégo
	D	doståł(e)mu		D			D
	A	doståły		A	doståłą		A
	I	doståłym		I			I

pl
N	m pers	doståli
N	subst	doståłe
G		doståłych
A	subst	doståłe

sg m N doståły (7). ◊ D doståł(e)mu (1). ◊ A doståły (1). ◊ I doståłym (1). ◊ f N doståła (2). ◊ G doståłéj (1). ◊ A doståłą (1). ◊ n G doståłégo (3); -égo (1), -(e)go (2). ◊ pl N pers doståli (1). subst doståłe (5). ◊ G doståłych (1). ◊ A subst doståłe (1).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI (jeden z tych samych przykładów) – XVII w.

Znaczenia

1. Będący w pełni rozwoju, dojrzały, dorosły (25)
- Przen (2)
- a. O owocach i zbożu (12)
- b. O płynie; ustać się (1)
- c. O abstraktach (2)
2. Ten, który coś osiągnął (1)
3. W funkcji strony biernej; osiągnięty (1)

1. Będący w pełni rozwoju, dojrzały, dorosły; maturus Mącz, Cn; coctus Mącz; permaturus, percoctus Cn (25): [niektóre zwierzęta] ieſzce nie bywaią prawie doſtałe gdy ſie rodzą, gdiz ieſzcże w nich żiwnoſć pokarmu nie doſtatecżnie ſie rozeydzie. GlabGad B4v; Mącz 459d; pobuduie [Bóg] y rozſzerzy kośćioł ten/ ná pozyſkánie wiela ludzi: ktorzy ábo ſię zmłodu Bogu oddádzą/ ábo doſtali z grzechow powſtáną. SkarŻyw 507; KochFr 23.

Szereg: »stary i doståły« (1): [Pan Jezus] obiáwił mu dzień śmierći iego: widząc go iuſz doſkonáłym/ y w młodych lećiech ſtárym y doſtałym. SkarŻyw 135.

Przen (2):

dostały w czym (1): miedzy nimi był Hiláryon/ wlećiech młody/ ále w wielkich cnotách doſkonáłośći/ doſtały SkarŻyw 452.

Wyrażenie: »dostały wiek« (1): Abowiem przyſzedſzy iuż ku doſtałemu wieku [aetate corroborata]/ niemożeſz iuż ták łácno ná drogę práwego rozumu náſtąpić ModrzBaz 14.

W przen (1):

Szereg:»zrosły i dostały« (1): prze dobre wáſze/ y zdrowie oyczyzny miłey wáſzey/ ſzánuyćie religiey Kátholickiey/ iáko żony y oblubienice kroleſtwá y oyczyzny ſwoiey/ [...] ſzánuyćie iáko ćiáłá ták zroſłego y doſtałego/ w ktorym trudno bez krwie y ſmierći nowe członki wpráwowáć. SkarKazSej 682b.

a. O owocach i zbożu (12): [owoc] ku krwi nie tak wadzi, zwłaſzcża pod miarą pożywany, iako ſą wiſnię/ trzeſnie y wſzelkie iagodi czyrwone zwłaſzcża doſtałe GlabGad I6v; wydzyałem przed ſobą z máćice winney trzy odnogi wyrość y zákwitnąć/ á potym iágody doſtałe były/ ktorem wyćiſkał w kubek krolewſki á podawáłem krolowi. BielKron 16v; Matura poma, Doſtáłe yábłká. Mącz 211c, 64d [2 r.], 211c, 220a; SienLek 7v; POd nogámi oglądaſz Bootá iáſnégo Pánnę/ która kłos trzyma zbożá doſtáłégo. KochPhaen 5; PudłFr 71.

W porównaniach (1): Ná kóniec/ pełen wieku/ y przyſtoynéy chwały/ Sam ſye práwie położył/ iáko kłos doſtały. KochTarn 78.

W charakterystycznych połączeniach: dostałe jabłka, jagody (3), kłos (2), owoc(e) (2), zboże, żyto.

W przen (1): Zebráne ſą z tego kroleſtwá one ſłodkie iágody/ mężowie oni nabożni/ mądrzy/ mężni/ y potężni cnot y poczćiwośći y oyczyzny wielcy miłośnicy [...] Nie máſz doſtałych iágod/ máło poćiechy: łákomſtwo/ hárdość/ [...] nieſtátek wſzytkich opánował: nieſprawiedliwość y nieprawdá gorę wzięłá SkarKaz )( 3.

b. O płynie; ustać się (1): Bowiem krew nie dobrze doſtała á nie dobrze ſtrawiona ciepłem, lathwie ſie w białoſć przemienia GlabGad H4v.

c. O abstraktach (2): Był zmłodośći we wſzytkich náukách/ zwłaſzcżá świętych bárzo ćwicżony: rozſądek miał zdrowy/ mądrość dozſtáłą/ ſerce od grzechu cżyſte SkarŻyw 317.

Wyrażenie: »dostała nienawiść« (1): kto z wielkiego iádu y doſtałey á rozmyślney nienawiśći /[...] wyrzecze zelżywe ſłowo ná bliźniego/ iuż go ná ſercu zábił SkarKaz 313a.

2. Ten, który coś osiągnął (1): Indeptus ‒ Doſtały Calep 527b.

3. W funkcji strony biernej; osiągnięty (1): Partus [...] Aliquando ponitur pro laboriose comparatus, acquisitus — Doſtałi Calep 756a.

Synonimy: dośpiały, doźrzały, uźrzały, uźrzeniały.

Cf 1. DOSTAĆ, 2. DOSTAĆ SIĘ, NIEDOSTAŁY