Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: 1. DOŚĆ

Następne hasło: DOŚLEPIĆ »

2. DOŚĆ (106) av

dość (97), dości [zawsze w rymie] (8), dojść (1); dości KlerPow; dość : dości RejKup (1 : 4), ArtKanc (4 : 1), GrabowSet (8 : 2); dojść WitosłLut A2.

o jasne.

Sł stp, Cn notuje, Linde XVII – XVIII w.

Znaczenia

1. Nie za mało, nie mniej niż trzeba, wystarczająco (18)
- a. Zestawienia (7)
  - »dość (u)czynić« (6)
    - α. Zadowolić, zaspokoić (3)
    - β. Wypełniać, przestrzegać (1)
    - γ. Okupić winę (2)
  - »dość udziałać« = odpokutować (1)
- b. W funkcji orzecznika z elipsą łącznika jest ‘wystarczy’ (3)
2. Nie mało, wiele, pod dostatkiem (45)
3. Bardzo, nader (43)
- A. Z przysłówkiem (26)
- B. Z przymiotnikiem (13)
  - α. Wskazuje na silniejsze natężenie emocjonałne: aż nadto, za bardzo (4)

1. Nie za mało, nie mniej niż trzeba, wystarczająco; sat, satis Cn [zawsze z czasownikiem lub elipsą czasownika] (18): Przeklętych naszych ślubow Pan Bog nie miłuie (‒) Iż wdźięczné ſą. Zwyćięſtwo dość nam vkázuie. ZawJeft 39.

dość czego (1): Dość męki gdźie fałſz zdobią A kupną wárgą práwdę iák chcą robią. RybGęśli C2.

dość za co (1): Prózno y gadaćie/ Co wżdy nowé to nowé/ zá wiotché dość maćie. WyprPl B2v.

Zwroty: »dość mieć« = poprzestawać, kontentować się; sat habere Cn (2): ActReg 88; O duſzę ſię nie ſtára/ ćielſko ma ná piecży: Dość ma/ kiedy ie kocha/ á vżywa k rzecży. KlonWor 62.

»dość mieć na tym« = poprzestawać, kontentować się; sat habere Cn [szyk zmienny] (3): a on odpowyedzyal yuſchem rzekl doſzcz mam na thym czom powyedzyal LibMal 1554/188v; PaprUp H4v; Ieſli zá grzech karzeſz/ ktorymeś obráżon/ Ia/ żem dawno ſmutkiem/ z poćiech ieſt obnażon/ Bym też nie żáłował/ ſnabyś miał dość ná tym/ Ześ ſię mnie nákarał GrabowSet C3.

a. Zestawienia (7):

»dość (u)czynić« (6):

α. Zadowolić, zaspokoić [czemu] (3): RejKup g2v; Obiecował nádziei wſzytkich dość vcżynić/ Strzedz praw w ſwoiey wolnośći/ á nic nie odmienić. StryjWjaz B4; Z inſzéy drógi poſtáram ſie bym vczyniłá Dość vmyſłowi ſwému GosłCast 50.

β. Wypełniać, przestrzegać (1):

czynić dość czemu (1): Bom ya wſwoyey czerpliwoſczi Dwadzeſcza Lath cziniacz doſſyczi Nawſſem Zakonowi temu Nieffolgwał [!] Czału ſwemu RejKup cc2.

γ. Okupić winę (2):

Zwrot: »za grzech (a. winy) dość uczynić« (2): ktory [Chrystus] zá grzech dość vcżynił/ ták iáko śię był przewinił człowiek. ArtKanc D2v, D19.

»dość udziałać« = odpokutować (1):

Zwrot: »za grzech dość udziałać« (1): twoy Syn powiedźiał/ iż śmierć wiecżną zwyciężyć miał [...] zá grzech dość vdźiałáć. ArtKanc D2v.

b. W funkcji orzecznika z elipsą łącznika jest ‘wystarczy’ (3): Dałbym wam pięć ſzelągów/ dość zá nie [za stare ostrogi] prawdźiwie WyprPl A4v.

cum inf (1): Po obiedźie idźiem ſpáć na máłą chwiłeczkę/ Wſzák przed wieczerzą dość wſtáć áby godźineczkę. PudłFr 8.

Przysłowie: Dość tám Páná gdźie myśl ſtała RybGęśli C3.

2. Nie mało, wiele, pod dostatkiem; multum Vulg; abunde, affatim, large, largiter, satis superque, tantum Cn [w tym: czego 38 r.] (45): vprzedzili wſzitky trudnoſci/ Ktorich dzis widziémy ijndzie doſci. KlerPow 9; Iuno páńſtwá doſć/ á Pállás mądroſći/ Dáłá też iey y Venus/ doſtátek pięknoſći. KlerWes A2v; Ano Zeliſlawſki zwawrzinczem ſtawſkim a Zwoycziechem kropką mielczarzem pieniądzi doſzcz liczą. LibMal 1543/12; RejKup i8v; MycPrz I C4; Dość nią kuptzono [sprawiedliwością] Cżás by przeſtano. WierKróc B2v, B; PaprPan Bv; ReszPrz 74; BielSen 10, 11, 18; A Toliś dość obiecał/ Miłośćiwy Pánie/ Więc niewiém kiedy ſkutek twym ſye ſłowóm zſtánie PudłFr 11; KTo tu chce Bogu ſłużyć żywąc w pobożnośći/ muśi nędzę vżyć y zamutkow dośći ArtKanc K, S3v; Dość przykrośći ten náſz los iuż záwiéra w ſobie: Zalu mową przyczyniáć nie przyſtoi tobie ZawJeft 39, 18; GostGosp 4; Boże miłośierny/ źrzodło wſzech lutośći/ Nád ſpráwą rąk twoich/ wſzędy łáſki dośći GrabowSet Qv, C2v, L2, N2v; Duffność ſiłam podporá/ duffność kotwia myśli/ Widźiałem dość co żyli nią/ choć śmiercią zćiśli. RybGęśli B; Y znácżnego Rycerſtwá niepoślednie koło Stáwi ſię [...] Nád to y ſtąd doyść zacnych Pánow ſię gotuie WitosłLut A2; CzahTr K; Cnoty pełno w poſtáwie/ po wiérzchu wſtydliwéy/ Poyźrzy dáléy/ dość zdrády/ y obłudy żywéy. GosłCast 30.

cum inf (1): Menstruum opus, Ein werck do man ein monat mitt tzuſchaffen hat. Robotá ſktorą yeſt zámyeſſyąc doſzć czynyć. Murm 8.

W przeciwstawieniu: »dość ... mało« (1): widząc iſz żniwá dość/ á żeńcow máło [Messis quidem multa, operarii autem pauci Vulg Luc 10/2; żniwoć iśćie wielkie WujNT]: wolał ich ná cżás odiść SkarŻyw 536.

Frazy: »jest itp. dość [czego]« = multum est Vulg; sat est Cn [szyk zmienny] (6): LibMal 1544/86; PaprPan Hh4; ActReg 81, 161; W nim [w morzu] wody/ we mnie ieſt nádźieie dośći. GrabowSet L; A było trawy dość ná onym mieyſcu [erat autem faenum multum in loco]. WujNT Ioann 6/10. Cf »będzie czasu dość«.

»będzie czasu dość« = sat temporis Cn (1): Bédźie czáſu dość: drógá nie vćiecze PudłFr 25.

Zwrot: »mie(wa)ć dośc [czego]« (8): RejKup d8v, z8; Chybáby cie pan Bog iáwnie doſlepić raczył/ iákoż thego wiele bywa zá niewdzięcznoſciámi ludzkiemi/ ktorzy niechcą nie dbáć ná ſwięte upominánie iego/ iákoż o tym dość piſmá rozlicznego mamy. RejZwierc 126v; MycPrz I C4v; PaprPan D3v, Aa; WyprPl B4; Iákoż ſię iéy ziśćiło/ iż co złé poznáłá/ Bo dość nędze/ vćiſku/ ná tym świećie miáłá SiebRozmyśl Mv.

Wyrażenia: »dość kłopotu« [szyk 1 : 1] (2): Ięli tyłu podawáć/ á Rzymiánie po nich/ Wnetże tám dość kłopotu było bárzo o nich. PaprPan Hh4, Aa.

»wszytkiego, wszego dość« (1 : 1): A choć podcżás przyćiśnie/ lecż wnet po tym dawa/ Wſzego dość/ á nie rychło ręká mu [Bogu] vſtawa. GrabowSet B2, B2.

3. Bardzo, nader (43):

A. Z przysłówkiem (26): CzechRozm 147; PErlat dość mężnie bronił co mu porucżono/ Swátigrodu áż zdrádą tám go ſtąd zwlecżono PaprPan C4; Nie ſie nie odchyláią od przodkow ſwych ſławy/ Káżdy z nich ſwoię młodość dość przyſtoynie trawi PaprPan E3; Dość fortunnie cżás długi ten kray opátrował. Nie mogli ſie s ſwą mocą ſzyrzyć zli pogánie/ Stal záwſze s ſwoią ſzáblą w gotowośći ná nie. PaprPan Ffv, E3v, K3, N3v, Q2, Q4 (17); ná pierwſzym czele/ Potkáli ſię dość mężnie y czynili ſmiele/ Y wſzyſtek gwałt ná ſobie zbroynych zátrzymáli StryjKron 527; BielSen 3; wsłowiech same^go Wdę poznanskie^go a Iazłowieckiego dosc amanter wspomina ActReg 102, 96; á drudzy niech gráią/ Bądź w lutnié wieloſtronné/ [...] W regały róznoſtróyné/ w rozmáite piſczelé/ W ſztorty/ Flety/ Kornety/ y w inſzych dość wiele OstrEpit A2; KołakSzczęśl Dv; GosłCast 50, 60.

W charakterystycznych połączeniach: dość długo (2), dobrze (2), fortunnie (3), hojnie (3), mężnie (9).

B. Z przymiotnikiem (13): MurzNT 66; OTo ći zacni ludzye w ty kſięgi ſpiſáni/ Ktorych ſpraw y dość zacnych ſwiádomiſcie ſámi. Godni áby oſoby ich były poznáne PaprPan B4, I2v, L3v, X, Aa2, Cc2; Nuż Mitrydáteſſowá żoná/ zaż nie byłá Dość mężna/ co z ſwym mężem ná woynę ieździłá? BielSjem 8; Tákże y té iedwabné ná śćiánách opóny/ Y owé dość koſztowné z kámieńmi zapóny: Wſzytko to twoie właſné PudłFr 16; Zoſtáie ſam tylko dość nie zacny motłoch turecki/ y niepotężna Azya OrzJan 39; CzahTr D4; GosłCast 74; tedyż obacżyłá/ Ze ſie Dydo nieſzcżęſna ſwą ręką zábiłá. Był tám płácż dość niemáły/ było nárzekánie PudłDydo B6.

α. Wskazuje na silniejsze natężenie emocjonałne: aż nadto, za bardzo (4): DOſyć iuż/ duſzo/ nieſtałośći było/ Dość odmian w gorſze/ dość w to co ćię lżyło/ Przemień ſię w ſkáłę/ y opokę twárdą/ W świętey pokorze/ bądź pokuſom hárdą. GrabowSet Q2v; Day mi pokoy/ iuż mię dość mowá twa vrąga. GosłCast 29; Vkaż/ przebóg/ co dobrze: dość nas złémi zową. GosłCast 44.

W charakterystycznych połączeniach: dość mężny (5), (nic)zacny (4).

Synonimy: 1. dostatecznie; 2. dużo, wiele.

Cf DOSYĆ