[zaloguj się]
[pdf]

1. DOTKNIENIE (55) sb n

-e- (54), -ę- (1).

o jasne; -e- (14) MurzHist, Mącz (9), SienLek, BiałKat, SarnStat (2), -é- (2) OpecŻyw, też Calep; końcowe e pochylone.

Fleksja
sg
N dotknienié
G dotknieniå
A dotknienié
I dotknieniem, dotknienim
L dotknieniu

sg N dotknienié (24); -é (7) -(e) (17). ◊ G dotknieniå (6). ◊ A dotknienié (7); -é (1), -(e) (6). ◊ I dotknieniem (10), dotknienim (5); -em FalZioł, MurzHist, Mącz, GórnDworz, WujJud, SkarŻyw, LatHar (3); -im KromRozm I, GroicPorz; -em : -im WujNT (1 : 3); -em (1) MurzHist; -em (1), -(e)m (9). ◊ L dotknieniu (3).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVII w. s.v. dotknąć.

1. Zbliżenie się do czego aż do zetknięcia, dotknięcie, poruszenie czego, przytknięcie, zetknięcie się fizyczne; tactus Murm, Mymer1, Mącz, Calep, Cn; attactus, contactus Mącz, Calep, Cn; contagium, tactio Mącz, Cn; attrectatus, contrectatio Calep, Cn; contages, tractatio, tractatus Cn (38): PatKaz I 10; Murm 48; Mymer1 23v; Wrzody kthore bywaią cżaſu morowego powietrza: [safirus] iednym dotknieniem vzdrawia FalZioł IV 57d; Mącz 265a, 439d [2 r.], 440a [3 r.]; WujJud 61; gdy vmárłego v nog ćiáłá świętego położyli/ ná dotknienie ſamo/ duſzá ſię weń wroćiłá. SkarŻyw 455; Calep 112a, b, 253a, 254a, 1046b; WujNT 155.

dotknienie kogo, czego (13): Bacż acżkoli Marta dufala/ ijż z dotkniéniá podolku miala bytz zdrowa OpecŻyw 45; Kto ſie omyie po dotknieniu vmárłego [Qui baptizatur a mortuo]/ á powtore ſie go záſie dotknie: co ma zá vżytek vmywánia? Leop Eccli 34/30; BiałKat 336; LatHar 212, 536; WujNT 39, 57, 98 [2 r.], 133, 135, 144, Bbbbbb3.

dotknienie czego [= czym] (4): MurzHist O3v; KrowObr 84; Dwiemá Kápłanom [...] ná zdrowiu zeſzłym/ tákże ręki ſwey dotknieniem/ pomogłá SkarŻyw 581; LatHar 648.

Wyrażenie przyimkowe: »na dotknieniu« = w dotknięciu (1): trux tactu herba, Oſtre ziele ná dotknieniu. Mącz 467b.
Szereg: »przyłożenie i dotknienie« (1) : iáko y S. Bernárd ſámym przyłożeniem y dotknieniem tey przenaświętſzey hoſtyey/ raz niewieśćie opętáney [...] zdrowie przywroćił. LatHar 648.
a. Zakaźny kontakt z chorym; contagium Mącz; contactus Calep (2): Contagium et Contagio, et Contages [...] Morbus qui ex contactu contrahitur. [...] Choroba ktora z toknienią [!] panuie, dziedziczną choroba, przimiot. Calep 253a.
Wyrażenie: »zarażające dotknienie« (1): Contagium item Zárázá/ záráżáyące dotknienie/ dziedźicząca álbo przirzucáyąca ſie chorobá od drugiego. Mącz 440a.
2. Zmysł dotyku (7): RejWiz 118v; tegoż vczućia pięćioro człowiek ma w nieporuſzonym á doſkonáłym ćiele/ iáko ieſt Widzenié/ ſłuch/ wonia/ ſmák/ y dotknienié SienLek T3v; ták też niemoże żaden vżyć cudnośći/ [...] ktorą piękność w vmyſle cżłowiecżym ożywia/ dotknieniem/ ále telko temi ſmyſły/ ktore do vznánia pięknośći należą GórnDworz Mm2; Dotknienie [Chrystusa ucierpiało] w boleśći nieznośney y niezmiernym kátowániu LatHar 679, + + + 2, 18, 386.
3. Ingerencja boska, poruszenie, wstrząśnięcie moralne (2):
Wyrażenia: »dotknienie Pańskie« (1): Błogosławiony ktory dotknieniem panſkięm má ſerce miękkié i młodociané. MurzHist I.

»dotknienie sumnienia« (1): Vćiekánie/ iáſnie dowiedźione/ pewny znák ieſt winnoſći/ zwłaſzczá tám gdy ktho ieſzcze nie obwiniony/ iedno tylko iż ieſt powieſć o nim/ zá dotknienim ſumnienia/ boiąc ſye vćieka. GroicPorz hh4.

4. Obelga, szyderstwo, zniewaga, potwarz; łajanie, nagana; compellatio Mącz; scomma Calep (3): Compellatio, Miánowánie/ Záwołánie/ Też Dotknienie. Mącz 287d; Scomma, Latine cavillum dici potest. [...] German. Ein schmützwort, ein ſtich mit duncklen worten. [...] Sztich nie krwawi dotknięnię. Calep 956a.
Wyrażenie: »dotknienie uszczypliwe« (1): áby ſye żaden tym nye obrażał/ [...] yeſli ſye komu będźye widźyáło iżeby ſye gdźye nye dokońcá vtćiwą mową álbo też dotknyenim yákim vſſczypliwym nyeco wykroczyło KromRozm I A2.
5. Nawiedzenie nieszczęściem, kara [czego] (1):
Wyrażenie: »dotknienie ręki Panskiej« (1): ze gdywidzi dotknienie ręki Panskiey, akaźn iego nad Domem swym niechce recalcitrare diuinae voluntati ActReg 108.
6. Wzmiankowanie, wymienienie, krótkie przytoczenie [czego] (4): Przetoż położy ſię tu záraz krotkie dotknienie wád niektorych LatHar 133; á tego oſobnégo kożdéy rzeczy dotknienia/ [...] tylko ná rzeczy miánowáné w oſobnym rzeczy dotknieniu/ ma bydź rozumiáné [eandem specificationem si quae generalitas sequitur ad praefatam specificationem duntaxat referenda est JanStat 103] SarnStat 52.

[dotknienie z kogo, z czego: Ato iuż maſz ſłuſzne dotknienie prawdi z Prorokow y z wywodow ſtarego zakonu. RejKat 78.]

a. Zaznaczenie, podkreślenie [czego] (1): ktorey rádźie vcżynił doſyć nienágániony práwodawcá Moyzeſz/ [...] ták do Páná/ z znácżnym dotknieniem niegodnośći ſwey/ wołáiący LatHar 327.

Synonimy: 1. przyłożenie, ruszenie; 4. obelżenie; 5. kaźń, skaranie.

Cf DOTKNĄĆ

BC