[zaloguj się]
[pdf]

DRZWI (767) sb pl t

drzwi (763), drwi (4); drzwi: drwi ZapWar (17:3); RejKup (9:1).

Fleksja
pl
N drzwi
G drzwi
D drzwiåm
A drzwi
I drzwiami
L drzwiach
inne du L dubium - drzewiu

N drzwi (88). ◊ G drzwi (233). ◊ D drzwiåm (13), drzwi(o)m (2); -(o)m SkarŻyw; -åm : -(o)m BibRadz (3 : 1); -åm (12), -(a)m (1). ◊ A drzwi (240). ◊ I drzwiami (137); -ami (127), -åmi (3), -(a)mi (7). ◊ L drzwiach (53); -ach (24), -åch (16), -(a)ch (13); -ach GroicPorz (2), GrzepGeom, RejPos, KuczbKat, BierEz (2), SkarŻyw (3), MWilkHist, ReszPrz, WujNT (2), KlonWor (2); -åch BielKom, RejWiz, RejZwierc, BudBib (4); -ach :-åch Leop (4 : 1), BibRadz (3 : 1), BielKron (1 : 7). ◊ dubium du L drzewiu (1) ZapWar 1521 nr 2272.

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI (jeden z tych samych przykładów) – XIX w.

Obracające się na zawiasach ruchome zamknięcie otworu wejściowego do budowli lub jakiegoś wnętrza; często sam otwór zamykany inaczej, np. zasłaniany kotarą lub zakładany kamieniem; ianua Murm, Mymer1, BartBydg, Mącz, Calag, Calep, Cn; valvae Murm, Mymer1, BartBydg, Mącz, Calep, Cn; fores Murm, Mącz, Calag, Calep, Cn; posticum Murm, Mymer1, BartBydg, Cn; ostium Murm, Mącz, Calep, Cn; porta Calep, Cn; hostium, limen, valva Mącz; apertura in pariete, fenestrae, ianua (cancellata, fenestrata, reticulata), lumen, bipatens porta, posticula, pseudothyrum, vacuum ostium, bifores valvae Cn (767): y nyewszyąlem drzwy throych sz zawyeschamy y cztherech law ZapWar 1513 nr 2161, 1503 nr 1947, 1523 nr 2288; BierEz B4, D3v [2 r.], E2v, M3v, Q [2 r.] (9); w dom tam wnidz chciala/ ale żádnym obycżáiem niemogla/ bo byly zamkniony drzwi v Annáſſa. OpecŻyw 111, 113v, 164v, [170]v; Murm 131; Mymer1 30v; HistJóz B4, C, D; BartBydg 70b; TarDuch B5v, C7v, C8; FalZioł IV 56a; RejRozpr 12; LibMal 1543/12 [2 r.], 1544/84, 1545/102v, 1547/124v [2 r.], 1552/167v, 1554/194v; RejJóz C3v, F3v; RejKup c4v, c6v, e5 [2 r.], p6, p7; Sciány w bronach y drzwi onego páłacu s Słoniowych koſći były HistAl Hv, Lv, Nv; MurzNT Mar 15/46, Luc 13/25; KromRozm II xv; KromRozm III F6v; Diar 95; BielKom B6; GroicPorz h3, n3v, p2v, mm3v; KrowObr 100v [2 r.], 163v; RejWiz 15, 17, 54, 54v, 107 (10); Tedy ſie ogoli Názáreus/ [...] przededrzwiámi [!] Przybytku przymierza [ante ostium tabernaculi] Leop Num 6/18; Wnidźże á zámkni o ſobie drzwi [claude ostium tuum] Leop 4.Reg 4/4, Lev 8/4, 14/11, Num 11/10, 16/27, Iudic 9/51 (38); KochZuz A2v, A3, A4; RejFig Aa4, Aa8v, Eev [2 r.]; A ná tych drzwiách zdrzewá oliwnego [Et duo fores (marg) duo ostia (‒) e lignis oleae]/ wyrzezawſzy Cherubiny y pálmy/ y kwiáty/ powlokł ie złotem BibRadz 3.Reg 6/32, I 4 marg, Gen 7/16, 18/1, 19/6, 3.Reg 6/8 (55); gdy chćieli do Krolá wnidź/ wrothny ich niepuśćił/ á gdy prętko zá nimi záwierał/ vſkrzynął iednemu pálec drzwiámi BielKron 397v, 30 [2 r.], 33v, 38, 456v, 458 (36); ſtrzegą drzwi dłużnici. KochSat B; KwiatKsiąż D3v; Ostium taciturnissimum, Bárzo ćiche drzwi/ nie skripią [!] nic. Mącz 438b; Valva, Wrotá/ drzwi/ bramá o dwu skrzidłách/ pierzeye álbo wierzeye weſpołek ſie ſchodzące. Mącz 475a, 68b, 92c [2 r.], 133d, 163c, 182c (29); OrzQuin M3v; Prot C2v; y tám [w sklepie] kazał go [...] zámknąć kilkiem kłotek ſtraż v drzwi przyſtháwiwſzy. GórnDworz S6v, C6, O5 [5 r.], O5v [2 r.], Pv; GrzepGeom A3v; á gdy prziydzieſz do drzwi ogrodnich v wiąż [!] nić v forty HistRzym 103v, 37v, 38, 52v, 85v [2 r.]; RejPos 27, 82v, 115, 163, 295 (9); BiałKat 301; HistLan C2v [3 r.]; we drzwiách onego Ráiu był poſtánowion Cherubin KuczbKat 375, 370; áno dłużnicy v drzwi záglądáią/ á on ſie krije RejZwierc 59v, 24, 65, 136, 194, 194v (14); WujJud 86v; (Były) też dwoie wrotá v páłacu y v świętynie [!]. Y dwoie wrotá v drzwi [duo ostia erant ostiis portae] BudBib Ez 41/24, Iudic 19/22, 26, 2.Reg 13/17, 18, I 431v marg (42); BudNT Luc 11/7, Act 12/6; CzechRozm 266; KarnNap B3v; Calag 478b; y poſtáwił v drzwi mego domu pſa wielkiego ná łáncuchu SkarŻyw 436; á krwią iego [baranka] podwoie drzwi ſwoich mázáli SkarŻyw 480, 120, 252, 285, 399, 496 (35); MWilkHist D4v [2 r.], E3 [2 r.], E3v, G3v (10); StryjKron 607; ZapKościer 1582/40v; CzechEp 344; KochFr 105; KlonŻal D4v; KochSz C2; ReszPrz 110; WerGośc 219, 247; Muſzę trwáć v drzwi miłéy podpárſzy ſye śćiány. PudłFr 50, 73; PaprUp H2v; GórnTroas 31; ActReg 142; Calep 165a, 429a, 497b, [742]a, 795a, 824a, 1032a; GostGosp 146; GrabowSet Q4, R4; KochFrag 41; LatHar 702, 715; y przywáliwſzy do drzwi grobu kámień wielki [Et advolvit saxum magnum ad ostium monumenti]/ odſzedł. WujNT Matth 27/60; Przyſzedł Ieſus drzwiámi zámknionemi [ianuis clausis] WujNT Ioann 20/26, przedm 40, Mar 1/33, 2/2, 15/46, 16/3 (37); SarnStat 255, 264; ZapMaz II G 97/90; KmitaSpit C3v; SkarKaz 8a, 204a [6 r.], 204b, 205a, 610a (12); GosłCast 60; SkarKazSej 697b; V dworu też záś wytrwaſz mieśiąc Ruſki/ Niżli przybiją ná drzwi reieſtr Pruſki. KlonFlis H3v; Więc kámieniem okrutnym/ on duży niecnotá/ Záwalał drzwi do iámy KlonWor 22, 2, 22, 24, 34, 37, 42 [2 r.] (11).

W porównaniu (1): (tyt) Kaſsiopea. (‒) Iákim kſztałtem drzwi ſtoią kluczem przepędzoné/ Ták té gwiazdy zdádzą ſye tám być rozſádzoné. KochPhaen 8.

W charakterystycznych połączeniach: drzwi skrzy(p)ną (skrzypią) (3); drzwi strzec; do drzwi dopuścić; u drzwi czekać (2), czujący, sta(ną)ć (4), trwać; ze drzwi wyniść; drzwi obwarować, otworzyć (otwierać, otwarte, otwierające się) (47), przeniknąć, rozpuścić, zakłaść, założyć (5), zamknąć (zamykać, zamknione, pozamykane) (78), zaprawić, zaprzeć (zaparte) (4), zawrzeć (zawierać, zawarte, zawrzone) (15); przede drzwi wyniść; przez drzwi wniść (wchodzić, weszcie) (7), wprowadzić; we drzwi tłuc (2), wchodzący, wrywać się (2); drzwiami iść (przyść) (4), skrzypać, wniść (wchodzić, weszcie) (6); za drzwiami słuchać (słyszeć) (2), sta(ną)ć (3).

Przysłowie: Ktho nie ma co dáć/ muśi v drzwi ſtáć. BierEz Sv.

Ledwie wlas ze drzwi az psi (iako mowią) wkrupy ActReg 130.

Frazy: peryfr. bibl. »progi (a. stopnie) drzwi niech pociera noga twoja« = odwiedzaj często (2): Gdy vyrzyſz mądrego/ wſtaway ráno do niego/ á progi drzwi iego niech poćiera nogá twoiá [gradus ostiorum illium exterat pes tuus Vulg Eccli 6/36]. SkarKaz 42b, 580a.

»drzwi otworem, otworzysto, otworzone stoją; drzwi otworem stojące, otwarte a. otworzone« [w tym: komu (3), dla kogo (1); do kogo (1)] (1 : 1 : 1; 1 : 2): Patentes fores, Drzwi otworem ſtoyące. Mącz 283c, 283b; GórnDworz B6v; RejZwierc 65; tym záwżdy do Ceſárzá drzwi otworzone ſą BielSpr 50v; ZawJeft 26.

Zwroty: »doby(wa)ć drzwi« [szyk zmienny] (5): BielKron 147, 458, 458v; A ták gdy ono mnoſtwo chćiáło pod nim wziąć zamecżek/ y dobywáć drzwi gwałtem w bronách [et aulicam ianuam aggredientibus] BudBib 2.Mach 14/41; SkarŻyw 559.

»(za)kołatać we, u drzwi; kołat we drzwi« [szyk zmienny] (15 : 2; 2): BierEz Sv; MurzNT Luc 13/25; RejWiz 12; Leop Act 12/13; BibRadz Luc 13/25, Act 12/13; BielKron 388v; Fores quicquid est futurum feriam, Niechay vroście ztąd co chce ya yednák zákołácę we drzwi Mącz 340d, 121c, 287a [2 r.], 339b; HistRzym 79; WujNT Luc 13/25, Act 12/13; czego chceſz, przécz we drzwi. Kołáceſz? CiekPotr 67, 67, 84; ZbylPrzyg B2v.

»u drzwi legać« = spać, nocować pod drzwiami (1): Ten obyczaj mowienia od tych ieſt wźięt/ ktorzy v drzwi legáią BibRadz I 3 marg.

»leżeć (a. legać), położyć się u drzwi, przede, za drzwiami« = być w nędzy, żebrać [szyk zmienny] (5 : 1; 3 : 2 : 1): ktory żebrák imięnięm łazárz/ ktory leżáł v drzwi iego [qui eiectus erat (marg) iacebat (‒) ad ianuam eius]/ Będąc wrzodowatym MurzNT Luc 16/20; Leop Prov 14/19; HistRzym 37v; RejPos 162; Polozeł [!] ſię zebrakiem [!] v drzwi oyca ſwego. SkarŻyw 135 marg, 135.

»być pilen jako pies drzwi« (1): Kiedyby męſzcżyzná zámiłowawſzy/ nie był pilen iáko ieden pies drzwi tych/ ktore polubił GórnDworz Bb3v.

»drzwi (ot-, z-)siec, porąbać« [szyk zmienny] (5 : 2): othszyekl drwy vszyeny y pothvoye szyekl zavorą slamal y drzvy vyszthky [!] sszyekl ZapWar 1505 nr 1994, 1503 nr 1925, 1926, 1927, 1508 nr 2947; GórnRozm H.

»siadać (a. sieść, a. siedzieć), być u drzwi« = żebrać, być w nędzy [szyk zmienny] (5 : 1): BierEz E2; Leop Act 3/10; SkarŻyw 97, 135, 304; Y poznawáli go/ iż on był ktory dla iáłmużny śiadał v drzwi Nadobnych kośćielnych [qui ad eleemosynam sedebat ad speciosam portam templi] WujNT Act 3/10.

»za troistemi drzwiámi siedzieć« (1): W Twárdéy kámiennéy wieży/ y zá troiſtémi Drzwiámi śiedząc Dánáé nieprzełomionémi KochPieś 36.

»sieść u drzwi« = na niskim miejscu (1): gdyby był iáki krol ábo iákie kſiążę wezwano do iákiego domu poważnego/ á miałby ſie ćiſnąć á ſieść v drzwi ábo ná nizſzym mieyſcu. RejPos 227v.

»stać, nastać się u drzwi, przed(e), za drzwiami; stojący przede drzwiami, u drzwi; stanie u drzwi« = czekać [szyk zmienny] (14 : 13 : 6; 2; 1): BierEz B3v [2 r.], Sv; OpecŻyw 111; RejKup E, i6; KrowObr 220v, 240v; Poydzye tám gdzye tym władną v drzwi ſie náſtawſzy/ Vzyębnąwſzy muśi precż ocży zápłákawſzy. RejWiz 122; BibRadz Ioann 18/16; Mącz 323a, 417a; RejFig Aa2v; RejAp 11v, 12, 44, 45v [2 r.], 184v; GórnDworz R5; HistRzym 60; RejZwierc 65, 189; BudBib Iudic 4/20; KarnNap B3; SkarŻyw 118, 165; PudłFr 66; LatHar 729; WujNT Ioann 28/16, Iac 5/9, s. 846, Apoc 3/20; SiebRozmyśl M2; SkarKaz 347b; GosłCast 68.

»u drzwi, przede drzwiami stać; stojący przede drzwiami« = pilnować [szyk zmienny] (4 : 1; 2): BierEz E2; RejWiz 78; BibRadz Act 5/23; RejPos 78v; RejZwierc 193; Zećieſmy ćięmnicę náleźli zámknioną ze wſzytką pilnośćią/ y ſtroże ſtoiące przede drzwiámi [et custodes stantes ante ianuas] WujNT Act 5/23; WysKaz 33.

»drzwi wybić (a. otbić)« [szyk zmienny] (13): ZapWar 1532 nr 2469, 1542 nr 2559, 1547 nr 2502; RejKup e4; Non est flagitium adolescentulum potare, non est neque fores efringere. Nie yeſt ſromotá młodźieńcowi bieśiádowáć/ Nie yeſt y drzwi wybić. Mącz 249d, 135d [2 r.], 163c; RejPos 225v; Więtſza winá w Státućie/ gdy kto drzwi wybije/ Niż gdy ieden drugiego/ vmyſlnie zábije. BielSat E [idem BielRozm]; RejZwierc 55v; Calag 132a; BielRozm 32.

»(wy)łam(ow)ać; wyłamane drzwi« (3; 1): Vſlyſzawſzy to ludzie miáſtá onego/ náthychmiaſt wyłamáli drzwi do páłacu krolewskiego HistAl L6; BibRadz Gen 19/9; Mącz 413d; KlonWor 24.

»ze, przede drzwi wypychać (a. wypchnąć)« (2 : 1); Mącz 469c; Nieſpokoynego ze drzwi wypycháią. Gdy ſpokoynego zacni náwiedzáią RejZwierc 227v; Elimino ‒ Zedrzwi wipicham. Calep 356a.

»wystawić drzwi« (1): Wyſtáwić drzwi. Frangere fores. Calag 132a.

»wytrącić drzwi« (1): Convellere repagula atque effringere fores, Wyrwáć zápory y wytrąćić drzwi. Mącz 478c.

Wyrażenia: »drzwi dwoiste; o dwu drzwiach« = drzwi dwuskrzydłowe, podwójne (1 : 1): Vczynił też v mieyſcá modlitwy drzwi dwoiſte [fecit fores] z oliwnego drzewá BibRadz 3.Reg 6/31; Biforis quod habet duas ianuas ‒ O dwu drzwiach. Calep 131a.

»drzwi kościelne« [szyk 16 : 7] (23): Valvae. Koſcyelne drzwy. Murm 129 [idem (2)] Mymer1 8; BartBydg 165 [2 r.]; KromRozm I A4v; KrowObr 100v; Leop 2.Esdr 6/10, Act 3/2, 10; BibRadz I 353v; BielKron 37, 39, 62, 180v, 298; WujJud 50v; Drábánći z Hálábarty Koſcielnych drzwi ſtrzegli. StryjWjaz C2; SkarŻyw 97, 113, 249; WujNT Act 3/2, 10, s. 429.

»drzwi miejsckie, brony miasta« (1 : 1): y przyſzedł ku drzwiam mieyſckim [et venit ad ostium civitatis] BudBib 3.Reg 17/10, Ios 8/29.

»drzwi Pańskie« (1): Otwórzćie mi drzwi páńſkié: niech dam dźięki ſwemu Dobrodźieiowi wielkiemu. To ſą ony żywégo bogá wdźięczné progi/ Tu cnotliwym wolné drogi. KochPs 178.

»drzwi w poły się otwierające« = dwuskrzydłowe (1): Valvae ‒ Drzwi wpoli ſie othwie raiące. Calep 1101b.

»drzwi u sieni, do sieni, sienne« [szyk 13 : 1] (11 : 2 : 1): anym mu vczynyl pyączy Carbow na pothuoyach drzvy vsyemy [!] yego ZapWar 1521 nr 2271, 1503 nr 1925, 1926, 1927, 1504 nr 1994, 1521 nr 2270 (10); Potym Opony do Sieni/ Słupy iey z Podſtáwki ich/ y Oponę miáſto drzwi v Sieni [portae atrii] BibRadz Ex 35/17; Ktemu ieſzcze y opony od Sieni/ y Zaſłonę ktora bywa we drzwiách v Sieni [portae atrii] BibRadz Num 4/26, Ex 38/31; KlonWor 42.

»drzwi skryte« (1): Y otworzywſzy drzwi ſkryte [occultam portam] gdzie wchádzali ná kościoł BibRadz 2.Mach 1/16.

»zadn(i)e drzwi« (3): Posticum, ostium in posteriori aedium parte, Zádnye drzwy. Murm 131; Mymer1 31; BartBydg 120b.

Zestawienie: »Drzwi Nadobne, Ozdobne« = spectosa porta (w Świątyni Jerozolimskiej) [szyk 1 : 1] (1 : 1): że tho on był co ná iáłmużnie ſiadał v Ozdobnych drzwi kośćielnych Leop Act 3/10; WujNT Act 3/10.
Szeregi: »drzwi i okna« [szyk 3 : 1] (4): otworzywſzy okna y drzwi FalZioł V 62, ktv; HistAl Hv; SienLek 2v.

»nie drzwi ale (ani) okno (abo jaka dziura)« (2): iż Chriſtus nie wſzedł drzwiámi/ ále oknem/ ábo iáką dziurą. WujNT 386; y nie wychodźiłbych z mieſzkánia mego drzwiámi áni oknem: álebych śćiánę przekopał w rzeczy vćiekáiąc. SkarKazSej 706a.

»podwoje i (albo) drzwi« [szyk 6 : 3] (9): anym vczynyl wpothwoyach y vedrzewyu wszyennych trzechnasczye karbow gwalthem ZapWar 1521 nr 2272, 1521 nr 2270, 1523 nr 2155, 1549 nr 2663, 1550 nr 2674; Nápiſſeſz ie ná podwoiách y ná drzwiách domu twego [super postes et ianuas] Leop Deut 11/20, Deut 6/9, Is 57/8; RejAp 67v.

W przen (109): Stantes erant pedes noſtri in atrijs tuis Ieruſalem. Iuż ſtały nogi naſze we drzwiach twoich o Ieruſalem. Nogi, to ieſt żądza ſerdecżna, we drzwiach, tho ieſth iużeſmy w onym niebieſkim pałaczu żądzą y myſlą. WróbŻołt 121/2; RejKup o7v; Kto záwárł drzwiámi Morze [Quis conclusit ostiis mare]/ gdy ſie wyriwáło iákoby z żywota wychadzáiąc? Leop Iob 38/8; RejZwierc 135v; BudBib Iob 38/8; piſmá [...] ſą drzwiámi przez ktore do Bogá wchodźimy CzechEp 135; KochFr 33; PowodPr 10; Lácno náleść mądrość tym/ ktorzy ią miłuią: oná vprzedza tych ktorzy iey prágną/ y oná ſię im pierwey vkázuie. Y kto ráno wſtawa/ náyduie ią v drzwi ſwoich. SkarKazSej 664a.

W porównaniach (8): FalZioł [*8]v; na czym wszytek porządek dobry w RP należy, powiedzieli, że to są zawiasy, na ktorych RP nie inaczej jako drzwi wisi DiarDop 109; KrowObr 35; Iáko ſię drzwi obrácáią ná hakoch/ tak leniwiec ná łożku ſwoim. BibRadz Prov 26/14; ábowiem ty pięté żyły/ tylko przy ſtáwiéch ſą/ nie inácéy iákoby zawiáſy/ ná kthorych drzwi álbo okiennice á wieká chodzą SienLek 142v; że w onym żywoćie do ktorego przez śmierć iáko przeze drzwi wchodźimy KarnNap Ev; WujNT 540. Cf »drzwi Morza Pontskiego«.

Przysłowie: Cżemużeś ták záſlepił ocży ſwoie/ iż nie widziſz tych Lázárzow leżących przed drzwiámi twemi? RejPos 163; ieſliże nie leżyſz iáko on Lázarz będącz pełen rozlicżnych grzechow/ nie inácżey iáko wrzodow á bołeśći [!] przed oblicżnoſcią Páná ſwego á przededrzwiámi [!] iego. RejPos 164v, 162v [2 r.], 164v [2 r.], 185v [2 r.], 192 [ogółem 9 r.].
Zwroty: »(być) we drzwiach, u drzwi, przed drzwiami« = nadchodzić (o czymś złym), zagrażać bezpośrednio (3 : 1 : 1): MurzNT Mar 13/29, s. 156; In cervicibus bellum, pro in vicino. Tudzieſz zá páſem/ przed drzwiami. Mącz 50b; tákże y wy gdy obaczyćie iż ſię to dźiać będźie/ znayćieſz żeć iuż blizko ieſt we drzwiách [quod in proxime sit in ostiis] WujNT Mar 13/29, Matth 24/33.

»(za)kołatać we, u, do, na drzwi; kołacący do drzwi« = dać znać, szukać pomocy (8 : 2 : 1 : 1; 1): RejAp 45v marg, Ee3v; kiedy ku they ſpráwie zákołácą we drzwi RejPos [340], 196, 259v, 298v, [340] marg, 345 [2 r.], 346; A też thám pewnie nigdy fortuná we drzwi nie zákołáce RejZwierc 135v; Ocż prośić będźiećie/ mnie Pośrzedniká máiąc/ w Imię moie weźmiećie. Kołácmyſz ná drzwi iego/ poki nam chce odewrzeć/ przeſtawſzy wſzego złego ArtKanc M14; LatHar 253.

»u drzwi leżeć« = być niepokojonym, potrącanym, nie mieć spokoju (1): Tákże káżdy złośnik iákoby v drzwi leżał/ Bo nie długi pokoy iego/ przed złośćiámi ktore oćiązáią ſumnienie iego. BibRadz I 3 marg.

»tuż za drzwiámi leżeć« = pilnować drzwi, czatować (1): Ale ieſli źle czynić będzieſz/ tedy grzech tuż zá drzwiámi leży [ad ostium peccatum cubat]/ y wola iego poddána tobie będzie/ á będzieſz miał zwierzchnośc nád nim. BibRadz Gen 4/7.

»drzwi otworzyć (a. otwierać); drzwi otworzone (a. otwarte)« [w tym: komu (15), ku komu (1), przed kim (3)] [szyk zmienny] (14; 1; 13): KrowObr 171v, 179v; OrzQuin Xv [2 r.]; RejAp 38 [2 r.], 39 [4 r.], 46v; iákoby to byłá náuká Epikurow ktoraby ludźiom drzwi do wſzyſtkiego złego otwieráłá. GrzegŚm [A2]v; To drzwi otworzy káżdemu do cżego go iedno iegos ſproſna myſl wiedzie. RejZwierc 70; WujJud 30v; Oto dałem przed tobą drzwi otworzone [ecce dedi coram te ostium apertum] BudNT Apoc 3/8 [przekład tego samego tekstu RejAp 38]; SkarŻyw 39; ReszPrz 62; WisznTr 7; ArtKanc M14; WujNT 1.Cor 16/9, 2.Cor 2/12, Apoc 3/8, 4/1; SkarKaz 347b. Cf »otworzyć drzwi mowy«, »otworzyć drzwi serca«, »otworzyć drzwi wiary«, »drzwi żywota otworzyć«.

»otworzyć drzwi mowy« (1): áby nam Bog otworzył drzwi mowy [ostium sermonis] ku opowiedániu táiemnice Chriſtuſowey WujNT Col 4/3.

»otworzyć drzwi serca« (1): Pothym wrotny/ to ieſt wola twa/ ktora ieſt wolna/ ma otworzyć drzwi ſercá twego/ á ma ćie wieſć ku pierwey niewinnośći HistRzym 47v.

»[komu] otworzyć drzwi wiary« (1): á iż Pogánom otworzył drzwi wiáry [et quia aperuisset gentibus ostium fidei]. WujNT Act 14/26.

»drzwi żywota otworzyć« (1): O nieſzcżęſna godźino coś mnie w świát wydáłá/ Cżemuś nie rádniey z mátki do grobu podáłá? Cżemuś drzwi żywotá ná świát otworzyłá GrabowSet B.

»ku drzwiom się przybliżyć« = nadejść (o czymś złym), zagrażać bezpośrednio (1): to potym ſprobuieſz/ Gdy w oycżznę [!] idący gorſzy cżás pocżuieſz. A day Boże by ſie me ſłowá odmieniły/ Aleć ſie iuż ty ku drzwiam bárzo przybliżyły. WisznTr 7.

»stać u drzwi sumnienia« (1): iż cżárt on od wiekow nieprzyiaciel twoy/ ſtoi iáko mocny zbroinik vſtáwicżnie v drzwi ſumnienia twoiego. RejPos 79v.

»(do) drzwi trafić, zgadnąć« = znaleźć dobre rozwiązanie, dać sobie z czymś radę (2 : 1): Kiedy na nie co przypádnie/ Ledwe drugi do drzwi zgádnie RejZwierc 231; że gdy iuż práwie około nas gore wkoło/ mácáiąc drzwi tráfić niemożemy. PowodPr 77. Cf »ku drzwiam dobrej rady trafić«.

»ku drzwiam dobrej rady trafić« (1): ták iż ku drzwiam dobréy rády tráfić/ ná żadnym Seymie/ żadną miárą nie możemy. OrzQuin E3v.

»wchodzić (a. iść) (prawdziwemi) drzwiami, przeze drzwi, (nie) drzwiami a nie (ale) dziurą wleźć (a. włazić)« = osiągnąć co, dojść do władzy w sposób uczciwy, legalnie [szyk zmienny] (12 : 1; 10 : 3): Leop ZZ3v; Gdyż nam Pan roſkazał iednoż tego duchá mieć zá prawdziwego/ ktory ſzáfuie prawdziwemi ſłowy iego. A ten iedno wchodzi tymi prawdziwemi drzwiami do owcżarniey iego RejPos 346v, 347v; ná doſtoynośći nie wchodzą drzwiámi/ ále inędy iáko wlázowie. SkarJedn 338, 49, [d9]; Kto nie wchodźi drzwiámi do owczárnie [qui non intrat per ostium in ovile ovium]/ ále wchodźi inędy ten ieſt złodźiey y zboycá. WujNT Ioann 10/1, 10/2, s. 348, Aaaaaa3v. Cf Szereg.

»drzwi zamykać, zawierać; drzwi zawarte, zamknione« [w tym: komu (3), przed kim (3), ku czemu (1)] = nie dawać dostępu, nie udzielać pomocy [szyk zmienny] (4 : 3; 4 : 3): Abowiem żadnemu ku łáſce Bożey nie ſą drzwi záwárte KuczbKat 360; RejZwierc 55, 227v; WujJud 86v; záwieráią drzwi ſzcżodrobliwośći Páńſkiey ſwoią niewiárą WujJudConf 261; niegodźień ieſt pomocy ludzkiey/ [...] kto zámyka vſzy przed proſzącym: á drzwi przed potrzebnemi [qui claudit aures precantibus, fores egentibus]. ModrzBaz 68v; Excludo ‒ wipichąm, drzwi przed drugim zamikąm. Calep 384a.

Wyrażenia: »drzwi ciemne« (1): Záżći ſą otworzone wrotá ſmierći? á drzwi ćiemne widziałliś? [et ostia tenebrosa vidisti?] Leop Iob 38/17.

»drzwi Morza Pontskiego« (1): v Konſtántinopolim morze ſćieſniło ſie wielkimi ćiáſnośćiámi kthore ſą by drzwi morzá Pontſkiego/ przes kthore Pontus idzie w Propontidem BielKron 273v.

»drzwi mowy« (1): WujNT Col 4/3 cf »otworzyć drzwi mowy«.

»drzwi do nieba, (do) krolestwa niebieskiego« (4 : 2): Ták teſz dla zaſlug Lázárzá/ [...] áby nam ći otworzyli drzwi do niebá. KrowObr 171v, 167v, 175v, 192v, 193; Drzwi kroleſtwá niebiego [!]/ przez grzech nam zamknione bywáią WujJud 86v.

»drzwi piekielne mocy« (1): Iezu ktorys do piekła ſtępuiący y drżwi moczne y piekielne moczy połamał. TarDuch C7.

»drzwi dobrej rady« (1): OrzQuin E3v cf »do drzwi dobrej rady trafić«.

»drzwi serca, serdeczne« (1 : 1): gdy [pochlebstwo] od drzwi ſerdecżnych záraz odepchnione nie będzie SkarŻyw 212. Cf »otworzyć drzwi serca«.

»drzwi sumnienia« (1): RejPos 79v cf »stoć u drzwi sumnienia«.

»drzwi wiary« (1): WujNT Act 14/26 cf »otworzyć drzwi wiary«.

»drzwi żywota« (1): GrabowSet B cf »drzwi żywota otworzyć«.

Szeregi: »od drzwi do drzwi« (1): Ostiatim adverbium, Od drzwi do drzwi/ od domu do domu. Mącz 271b.

»(nie) drzwiami ale (a nie) dziurą« =(nie)legalnie (ale podstępem) (3): iż nie drzwiámi/ ále dziurámi do kośćiołá Swiętego wlezli? KrowObr 38v; A toć ſą znáki páſterzá prawdziwego/ [...] ktory drzwiami á nie dzyurą właźi do ſtádá Páńſkiego RejPos 346v; A thákie iuż piſmo wilki drapieżnemi zowie/ ktorzy nie drzwiámi ále przez dách á dziurámi do tey ſwiętey owcżárniej Páńſkiey włáżą RejZwierc 40v.

Przen (12):
a) bibl. O Chrystusie jako tym, który umożliwia wejście do nieba (11): KrowObr 192v [2 r.]; BibRadz Ioann 10/7, 9; Iamći ieſt drzwiámi [Ego sum ostium]. Przez mię ieſli kto wnidźie/ zbáwion będźie WujNT Ioann 10/9, s. 346, Ioann 10/7, s. 348; SkarKaz Oooovb.
Zwrot: »do drzwi trafić« (1): Duch ś. odźwierny/ bez iego nátchnienia nikt do drzwi/ to ieſt do Chryſtuſá/ nie tráfi SkarKaz Oooob.
Szereg: »drzwi a droga« (1): gdyż ſie on ſam tymi drzwiámi á tą wierną drogą názywáć racży. RejPos 346v.
b) Otwór, wejście (1): iż vſta ſą drzwi żołądkowe ktorimi tam ſtrawa wchodzi. GlabGad Cv.
a. Jako odpowiednik hebrajskiego wyrazu „delet” znaczącego m. in. ‘drzwi’ a także ‘wieko skrzyni’ (1): Ofiárownik wziął ſkrzynię iednę/ y przebił dziurę w wieku iey (marg) wła. we drzwiach iey. (–) [et perforavit foramen in ostio eius]. BudBib 4.Reg 12/9.

Synonimy: brona, forta, pierzeje, uliczka, wierzeje, wrota.

Cf [DWIERZA], DŹWIERZE

ZZie