[zaloguj się]
[pdf]

DYJAMENT (35) sb m

dyjament (33), dyjamant (2) PatKaz III, BartBydg.

dia- (25), dya- (9), dija- (1).

a jasne; teksty nie oznaczają é (Cn e pochylone).

Fleksja
sg pl
N dyjament dyjamenty
G dyjamentu, dyjamenta dyjament(o)w
A dyjament dyjamenty
I dyjament(e)m dyjamenty
L dyjamencie
V dyjamencie

sg N dyjament (8). ◊ G dyjamentu (3) RejZwierc (2), GrabowSet, dyjamenta (1) Calep. ◊ A dyjament (2). ◊ I dyjament(e)m (1). ◊ L dyjamencie (5). ◊ V dyjamencie (1). ◊ pl N dyjamenty (5). ◊ G dyjament(o)w (5). ◊ A dyjamenty (2). ◊ I dyjamenty (2).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVII – XVIII w.

Cenny kamień szlachetny, najtwardszy ze wszystkich minerałów; adamas, anachites Calep, Cn; diamas BartBydg (35): BartBydg 41b; A rzekſzy to przynioſłá mu koronę złotą/ kámienim bárzo koſztownym okraſzoną y z Diámentow HistAl M; Iedno ſzcżyra ſláchetność á oná cna cnotá/ Która y Dyámenty y błyſzcżące złotá/ Gdyby byłá ná wadze bárzo s kloby mija RejWiz 7; WyprKr 16v; BielKron 122v; GórnDworz Ee5; NA pálcu maſz diáment/ w ſercu twárdy krzemięń/ Pierſcięń mi/ Hánno/ dáieſz: iuż y ſerce przemięń. KochFr 70; Adamantinus ‒ Z diament a [!] vrobiony. Calep 21b, 21b, 66b.

W połączeniach szeregowych (3): Ano ſie łſną Száfiry/ Rubiny/ Szmárági/ Dyámenty rozlicżne á koſztowney wagi. RejWiz 25v, 11v; Trzeczia para Manill. z Rubini. i. s Diamenti. i s perlami wielkiemi Orianſkiemi WyprKr 15.

W porównaniu (1): Chryſtus páſterz/ á głowá rybołow cżłowiek wzgárdzony/ przeciw wſzytkiemu świátu mocnieyſię ſtáwił niżli iáki Dyáment. SkarJedn 22.

Wyrażenia: »dyjament drogi« (2): Ná ſzyi Alzbánt tákże z Dyámentow drogich ZbylPrzyg A2.

»dyjament ostry« (1): Drugi Pasz zloti z rozmaitem ſmalczem, w nim Diamétow oſtrich dziewiecz WyprKr 17v.

»diament na trzy granie rzezany« (3): Dziewiąti Alſpant, w nim Diament na trzi granie na kſtalt pontu rzezani WyprKr 7, 5v, 7.

»twardy jako dyjament« (1): Adamantinus ‒ [...] Twardi iako diament. Calep 21b.

»dyjament raut (rzezany)« = diament o szlifie rautu – z jednej strony płaski, z drugiej wielopłaszczyznowy [szyk 3 : 1] (4): Bieretek Axamitni czerwoni, na ktorem feretow triangulowich wielkich 4. W kaſdim z nich weyſrzodku Rauch [!] Diament. WyprKr 18; Diámentow Rauch rzezanich 4. WyprKr 21, 5v, 7.

Szereg: »żelazo i dyjament« (1): [Maryja nazwana gwiazdą morską] yſz yako tą gwyazda ma mocz kſobye przyczyągacz zelazo y dyamant tak marya kſobye przyuodzy dzywne grzeſzne albo ſobye roſpaczayącze abo ſobye wgrzechach tesknącze [!] PatKaz III 126v.
W przen (5): á miłoſierdźie iego káżdemu ſtworzeniu ieſt znáiome/ kthory dyámentem rozdźielił świátłośc od ćiemnoſci [et lurnen eius, et tenebras divisit adamante] BibRadz Eccli 16/14.
Zwrot: »w dyjamencie ryć, wykowany« [szyk zmienny] (2 : 1): KochFr 74; miłość w Dyámencie ryie: Swé ſławné obietnice y pod ſerce kryie. KochPam 84; Kto ma być Królem: iuż dekrét gotowy Przed Bogiem leży: nie piórem piſány/ Lecz w diámenćie twárdym wykowány. KochPieś 40.
Wyrażenie: »twardy dyjament« (3): Serdecznégo żalu tu nieruſzę/ Bo ten w twárdym diámenćie ryto/ Aby wiecznie trwał KochFr 74; [Mężczyzná] tho więcz dla thego cżyni áby zamku tego gdzie pocżciwośc mieſzka dobył/ te ták twárde Diámenty ſkruſzył/ á zágrzał ow źimny lod/ ktorym cnotliwe białegłowy obłożone ſercá máią. GórnDworz Bb5; KochPieś 40.
Przen (5):
a) Coś bardzo cennego, tu o kochanej osobie (1):
Wyrażenie: »dyjament drogi« (1): [Lizyda do Democillusa] Bądź pozdrowion Koralu/ Diámenćie drogi/ Tobieć ieſt záwſze gotow/ Dwor moy wſzák nie zdrogi. PaxLiz D3v.
b) Materiał bardzo twardy, trwały, niezniszczalny (4) : Boć pan [tu: król] nie z Diámentu każdy vmrzeć muśi/ Gdyż o nawiętſze ſtany ſroga ſie ſmierć kuśi. RejZwierc 249v; Lod z Dyámentu ſtoṕ/ y zátwárdźiáły Z záſtárzáłych nałogow/ Co ták ſerce ziął/ żem o ćię niedbáły GrabowSet G.
Wyrażenie: »szczery dyjament« = zbroja stalowa (1): Tu w ſczérym diámenćie Mars ogromny ſtoi Z mieczem ná obie ręce: tu w ogniſtéy zbroi Wulkanus KochMuz 26.
Szereg: »nie z dyjamentu ni z żelaza« (1): Boć pan [tu: król] nie z Dijámentu żadny ni z żelázá/ W káżdym iáko w cżłowieku też ſmiertelná ſkázá. RejZwierc 249.

Cf ADAMANTYN, ADAMAS

HJ