Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: [EKSCELLENCIK]

Następne hasło: EKSCEPTA »

EKSCEPCYJA (31) sb f

Zawsze ex-; -ti- (18), -cy- (7), -tii- (2).

Oba e jasne, a pochylone.

Fleksja

	sg	pl
N	ekscepcyjå	ekscepcyje
G	ekscepcyjéj	ekscepcyj
A	ekscepcyją	ekscepcyj(e)
L		ekscepcyjach
inne	sg N (lat.) - exceptio; pl N (lat.) - exceptiones

sg N ekscepcyjå (6). ◊ G ekscepcyjéj (2). ◊ A ekscepcyją (3). ◊ pl N ekscepcyje (8) [w tym: -ę (3), -ae (1),]. ◊ G ekscepcyj (5). ◊ A ekscepcyj(e) (1). ◊ L ekscepcyjach (2). ◊ (lat.) sg N exceptio (2). ◊ pl N exceptiones (2).

Sł stp, Cn brak, Linde XVIII w.

Znaczenia

1. Wyjątek, warunek, ograniczenie, zastrzeżenie (5)
2. praw. Zarzut formalny, którym strona pozwana w toku procesu starała się udaremnić żądanie strony powodowej lub sprawę zawiesić na pewien czas (24)
3. praw. Przepisy prawa mazowieckiego, które utrzymały moc prawną, mimo rozciągnięcia na Mazowsze przez Batorego w r. 1576 zasad koronnego prawa ziemskiego, tzw. ekscepta mazowiecke (2)

1. Wyjątek, warunek, ograniczenie, zastrzeżenie [exceptio ‒ wyjęcie Mącz 35d, Calep; wymówienie sobie czego, warowanie ‒ exceptio Cn] (5): Lecż wy Excepcye ſwoie przydawaćię/ á ſobie ſąd nád Conciliámi zoſtáwiacie. WujJud 157v; Cieplicámi iéy [francy] rátowáć możem wſzákóż nie zſtym vfániém/ áby Iſtność choroby tám tędy wyniść miáłá/ gdyż ták głęboko záśiádłá/ że iéy zwiérzchówné rzeczy (Mercuryuſzowi záwżdy exceptią dawſzy) trudno dośiąc máią Oczko [40].

ekscepcyja od czego (1): nie czynieliśmy żadnych gloz ani żadnych excepcyj od niego [recesu piotrkowskiego], DiarDop 119.

ekscepcyja przeciw czemu (1): Przećiwko temu Státutowi exceptia. SarnStat 298 [idem] 123.

2. praw. Zarzut formalny, którym strona pozwana w toku procesu starała się udaremnić żądanie strony powodowej lub sprawę zawiesić na pewien czas; exceptio JanStat [odwłoka prawna, odłożenie sprawy ‒ exceptio dilatoria Cn; uchrona prawna dla nienależytego Sądu exceptio translativa est cum non is agit quern oportet, aut non ea lege, crimine, quo oportet Cn; wybijanie się z prawa, Sądu – exceptio; wyjęcie w prawie, w ustawach, w umowach ‒ exceptio in lege Cn] (24): O Wybićiu rozmáitym/ kthorym ſye pozwány ſtánąwſzy do Práwá może od ſpráwy Sądowey wyiąć/ iáko Laćinnicy zową/ Exceptiones. (marg) odpor/ wyięćie/ odmowá. (‒) EXCEPTIO to ſye Polſkim ięzykiem rozumie/ odpor álbo przyczyná iáka ſłuſzna/ prze ktorey zádánie álbo wthoczenie przećiw Perſonie/ może ſye kto wybic od ſpráwy Sądowey. A przynależy Excepcya ſtronie pozwáney/ iáko replica to ieſt odpor ná Excepcya ſtronie powodney. GroicPorz s4v; EXcepcya ieſt dwoiáka/ Iedná, kthora odwłacza tylko ſpráwę ná inny ſłuſzny czás wedle Práwá/ [...] Tę Laćinnicy zową dilatoriam exceptionem, Druga ieſt ktora gási y niſzczy ſpráwę [...] Tę Láćinnicy zową peremptoriam exceptionem. GroicPorz t, s4v, oov; NA przypowiáftowym roku nie ſłużą Exceptię, okromia żeby przewód práwá był nieſłuſzny. SarnStat 544; gdy trzy látá wynidą temu/ który zechce czynic o winę zá głowę/ iuż mu przekáźi Pręſcriptia/ y Exceptia pręſcriptiiéy. SarnStat 611; SVMMOWNE ZEBRANIE WSZYTKICH EXCEPTIY. Exceptiones aliae sunt: Ex parte Iudicis. Ex parte Actoris. Ex parte Rei. Ex parte Procuratoris. Ex parte temporis co téż pręſcriptią zową. Ex parte fori, co Ewocátią zową. Ex parte inhibitionis. SarnStat 1288, 58, 768, 1171, 1172, 1279 (11); Stára pieśń Exceptie/ gwary/ dilácie: Noua emergentia: y áppellácie. Tymi dłużnik nárabia/ poko mu ich ſtawa KlonWor 73, 74.

ekscepcyja przeciw komu (1): PRzećiw powodowi ty ſą Excepcye/ przes kthorych zádánie/ odporna ſtroná może mu nie odpowiádáć/ áni ſye s nim w rzecz wdáć. GroicPorz t.

ekscepcyja w czym (1): Aktor/ gdy czás vpátrzy/ może go przed Nas [...] przypozwáć: którému niedopuſczamy żadnych exceptiy w tym/ iż nie w ſwym Powiećie bywa mácan SarnStat 906.

Szeregi: »ekscepcyja albo odwiedzienie stron od sądu« (1): EXCEPTIO. ALBO ODWIEDZIENIE STRON OD SĄDV. SarnStat 802.

»ekscepcyja albo wyjęcie od prawa« (1): A Kto ſie bierze ná iáką Exceptią/ álbo wyięćie od práwá: [...] á nie dowiedźie: tedy tym co chćiał wygráć/ tymże tráći. SarnStat 764.

3. praw. Przepisy prawa mazowieckiego, które utrzymały moc prawną, mimo rozciągnięcia na Mazowsze przez Batorego w r. 1576 zasad koronnego prawa ziemskiego, tzw. ekscepta mazowiecke (2): Ktore to Exceptie/ ták iáko wysſzey opiſáne ſą: My przerzeczony Król/ zá vśiłowániém Rycérſtwá Mázowieckiégo przez Poſły ku nam ziázdu Wárſzáwſkiégo poſłáné wydáćieſmy im roſkazáli. SarnStat 1178.

Zestawienie: »ekscepcyje wojewodztwa mazowieckiego« (1): OBiáſniáiąc y dekláruiąc Conſtitucią w Exceptiách Woiewództwá Mázoweckiégo/ w Toruniu na Séymie około Kmieći vczynioną: Vſtáwiamy SarnStat 1154.

Synonimy: 1. wyjęcie, wymowienie, warowanie; 2. odmowa, odpor, wybicie, wyjęcie.

Cf EKSCEPTA