Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: [FIGUROMOWNY]

Następne hasło: FIGUROWAĆ SIĘ »

FIGUROWAĆ (63) vb impf

o oraz a jasne.

Fleksja

indicativus
inf	figurować
praes
	sg	pl
3	figuruje	figurują

praet
	sg
3	m	figurowåł
	f	figurowała
	n	figurowało

fut
	sg
3	m	będzie figurowåł

inf figurować (5). ◊ praes 3 sg figuruje (11). ◊ 3 pl figurują (4). ◊ praet 3 sg m figurowåł (16). f figurowała (2). n figurowało (4). ◊ 3 pl m pers figurowali (8) f subst figurowały (4). ◊ fut 3 sg m będzie figurowåł (1). ◊ part praes act figurując (8).

Sł stp brak, Cn s.v. melodyjnie śpiewać w innym znaczeniu, Linde XVI i XVIII w.

Znaczenia

1. Formować, kształtować (1)
2. Przedstawiać rysunkiem, obrazem, symbolem, wyobrażać (4)
3. W tekstach biblijnych i do nich nawiązujących: pod figurami przedstawiać, wyobrażać, zapowiadać; symbolicznie omawiać (57)
- a. Stanowić symbol, typ, zapowiedź; symbolizować, zapowiadać (40)
- b. Stosować symbol, przenośnię dla przedstawienia, wyóbrażenia, zapowiedzenia; symbolicznie przedstawiać, zapowiadać (17)
4. Stwierdzać podobienstwo, analogię między postaciami (1)

1. Formować, kształtować [co] (1): Tá źiemiá [...] ma ſrebrne gory/ kámienie náyduią w źiemi z rozmáitemi figurámi/ ktore ſámá náturá figuruie / źwierząt/ ptakow dziwnych wyobráżenia. BielKron 290.

2. Przedstawiać rysunkiem, obrazem, symbolem, wyobrażać [kogo] (4): ZLego ſługę málárze/ ták figurowáli/ Pyſk świni/ Wilcże vſzy/ do łbá mu przydáli. Psi ogon/ á miáſto rąk/ dwie Niedzwiedze łápye RejZwierz 118, 113; A bądź iáko on Kryſztofor czo go ſthárzy ludzie málowáli/ chociay go nigdy nie było/ tylko thym figuruiąc dobrego ſthałego/ á cnotliwego cżłowieká RejZwierc 177.

figurować czym (1): Tákżeć káżdego zdraycę/ tym Lwem figuruią/ Ktorzy niewinne ludzi/ ćicho podſkubuią. RejZwierz 118v.

3. W tekstach biblijnych i do nich nawiązujących: pod figurami przedstawiać, wyobrażać, zapowiadać; symbolicznie omawiać (57):

a. Stanowić symbol, typ, zapowiedź; symbolizować, zapowiadać [w tym: kogo (17), co (22)] (40): Ołtarz w zakonie ſtárym [...] nie nam inego nie figurował iedno Páná náſzego Iezuſá Kriſtuſá RejAp 60v; ono cżworo źwirząth/ [...] figurowáło cżterzy ſtany ludzkie ná ziemi. RejAp 131v, 67v, 143; tho wſzytko co ſie działo ná ten cżás nád nimi/ figurowáło tego Krolá á tego Zbáwicielá náſzego/ kthory ſie zyáwić miał RejPos 2; Dawid co figurował. RejPos 2v marg; Ty dwá wroblá właſnie nam figuruią dwá zakony náſze/ ſtáry y nowy RejPos 47; dziś gdy bierzemy ten znák z wody tego cżyſcienia náſzego/ tedy wodá nie ma inſzey mocy / iedno iż cżyni znák ná onym cżłowieku [...] A figuruie onę ſwiętą kreẃ/ ktora wypłynęłá s ſwiętego ciáłá iego/ ná ocżyſcienie káżdego wiernego iego. RejPos 153v; Coż to zá łodká? [...] coż to máią być zá rybitwi? Pewnieć nie inego nie figurowáłá tá łodká [...] iedno Koſcioł iego [Chrystusa] ſwięty/ á zebránie powołánych iego RejPos 176v, 2v [2 r.], 47, 76, 102v, 104, 215, 348v; właſnie Chryſtuſá figurował báránek wielkonocny BiałKat 296; CzechRozm 192 [2 r.], 192v, x4; O dziwna ofiáro za żywe y vmárłe/ ktoraś onę krzyżową y kośćielną dziśieyſzą práwą figurowáłá SkarŻyw 492; CzechEp [381]; LatHar 250; A Eliaſz (ktory ieſzcze był nie vmárł) figuruie święte/ ktore P. Chriſtus záſtánie ieſzcze żywe/ kiedy Przyidzie w chwale. WujNT 159; Ten ſyn márnotrátny figuruie y náwrocenie pogánow/ y káżdego człowieka grzeſznego. WujNT 259, 849.

figurować komu (11): RejAp 60v, 109; kthory pan práwie nam figurował Páná á zbáwicielá y odkupicielá náſzego RejPos 246, 2v, 47 [2 r.], 102v, 104, 215, 250v; LatHar 250.

figurować na co (1): RejAp 109 cf »figurować i obiecować«.

figurować czym (2): ktorą [bestyję] też Antyoch on okrutnik złośćią ſwą figurował CzechEp [380], 320.

figurować w czym (2): Gdyż y to co mowiſz/ że go [Chrystusa] w tym figurowáli Krolowie przed ktorymi ſie kłániano y onych wzywano/ że też tákże y Iezuſowi Pánu cżynić miano: tedy ſie iuż to wſzyſtko zá dni ćiałá iego wypełniło CzechRozm 192v; CzechEp 193.

Ze zdaniem dopełnieniowym (1):[Chrystusowe] wſkrzeſzenia vmárłych/ figuruią że on ieft ktory duſze náſze ożywia y wzbudza z śmierći grzechow. WujNT 143.

Szeregi: »figurować i obiecować« (1): wſzytki ony ofiáry krwáwe to ſwiátu figurowáły i obiecowáły pewnie ná to zábicie tego Báránká niewinnego iuż oſądzonego RejAp 109.

»figurować a okazować« (1): iż y Moiżeſz/ y Dawid/ y ini wſzyſcy krolowie y wodzowie/ ktorzy z niewoley wywodzili á wybawiáli/ [...] przodki náſze/ iáwnie nam figurowáli á okázowáli/ zyáwienie á przyſcie tego Krolá RejPos 2v.

»znaczyć i figurować« (1): Co wſzyſtko weſpołek z kápłáńſtwem znácżyło y figurowáło Páná Kryſtuſá naywyżſzego Kápłaná/ y po przyſzćiu iego á wypełnieniu wſzytkiego zárázem vſtáło. WujJudConf 147.

»znamionować a figurować« (1): Ktory kámień właſnie nam známionował á figurował tego Páná náſzego RejPos 250v.

b. Stosować symbol, przenośnię dla przedstawienia, wyóbrażenia, zapowiedzenia; symbolicznie przedstawiać, zapowiadać [w tym: kogo (6), co (11)] (17): Tedy figuruiąc to Pan/ záwżdy roſkázował ſobie báránki ofiárowáć ná vbłagánie grzechow ná on cżás ludzkich docżeſnych RejAp 52, BB3v, BB6v; poki ręce wniebo wzgorę/ iákoby ná krzyżu (figuruiąc Chryſtuſa vkrzyżowánego) trzymał/ poty Iozue miecżem wygrawał SkarŻyw 484; twierdzi/ iż ſtáry Teſtáment o tym ieſzcże pod zaſłoną mowi. Bo gdyć by iuż tám w ſkutku [Chrystus] był/ y co cżynił y mowił/ nie byłaćby to zaſłoná/ ále rzecż ſkutecżna: ktoreyby iuż też będącey ſkutecżnie/ nie trzebá było zaſłoną znácżyć: ániby iey trzebá figurowáć: áni/ iż ma być obiecowáć CzechEp 221, 221 marg.

figurowáć komu (3): Pan przez Duchá ſwiętego figuruie nam Smoká onego ſtárego wężá ſprzećiwniká náſzego RejAp BB3v; RejPos 102v, 107.

figurowáć przez co (1): Thá ofiárá znáczy ofiárę Páná Iezuſá Kryſtuſá/ kthorego figuruie przez ſámicę dla náſzey krewkośći BibRadz I 88v marg.

figurowáć kim (1): Tu Apoſtoł przeſtrzega Koſcioł Páńſki/ iáko ma ſtale ſtać w tych przeſtráchoch ſwiátá ktori figuruie niewiáſtą ſłońcem oblecżoną RejAp CC2v.

figurowáć pod kim, pod czym (3): Tu pod tym przezwiſkiem żydowſkim figuruie Pan ty ktorzy ſie ſtárożytnych ſpraw á vſtaw iego ſwięthych y Prorockich y Apoſtolſkich dzierżeli RejAp 22; Thu iuż Apoſtoł [...] będzie roſpráwował [...] o zginieniu y beſtiey y páná iey/ ktorą máło niżey będzie figurował pod oſobą niewiáſty vbraney. RejAp 138, BB3.

figurowáć w kim, w czym (4): RejPos 247v, 355; to ieſt ofiárá/ ktorą kápłan nawyżſzy przed Zakonem Moyzeſzowym y w winie figurował LatHar 75; nie roſkazał Pan opuśćić ſtolice Moyzeſzowey/ w ktorey iednák ſwoię figurował WujNT 97.

Ze zdaniem dopełnieniowym [z zapowiednikiem: to; iż] (2): roſkazał im ofiárowáć ſobie kreẃ bydlęcą/ ptaſzą/ á źwirzęcą: figuruiąc to im/ iż docżeśna pomſtá mogłá im być vbłagána temi docżeśnemi ofiárámi/ á thą docżeśną krwią. RejPos 102v, 107.

4. Stwierdzać podobienstwo, analogię między postaciami [kogo komu] (1): KOdrus oſtátecżny krol Atteńſki (ktorego też Auguſtyn s. figuruie Pánu Kryftuſowi) był zá cżáſu Sámuelá Proroká BielKron 75.

Formacje współrdzenne: prefigurować, przefigurować, wyfigurować.

Synonimy: 1. formować, kształtować.

Cf FIGUROWANIE, FIGUROWANY