FURMAN (69) sb
furman, forman m (68), [furmana] f [w znacz. 2.], furman m a. furmana f (1) [w znacz. 2.].
furman (60), forman (9); furman MetrKor, Murm, BartBydg (2), RejRozpr (2), RejWiz (4), WyprKr, BielKron, Mącz (8), BielSat (2), ModrzBaz, Calag, BielRozm (2), ActReg, SarnStat (24), CiekPotr; forman GórnDworz, RejZwierc, Calep (2), WyprPl, KlonWor; furman : forman ComCrac (1 : 1), LibMal (7 : 2).
f- (67), ff- (2).
o pochylone; -mån, -man-.
Fleksja
|
sg |
pl |
N |
furmån |
furmani, furmanie, furmany |
G |
furmana |
furmanów, furman |
D |
furmanowi |
furmanóm |
A |
furmana |
furmany |
I |
furman(e)m |
furmany |
L |
|
furmaniech |
sg N furmån (28). ◊ G furmana (2). ◊ D furmanowi (7). ◊ A furmana (1). ◊ I furman(e)m (2). ◊ pl N furmani (10), furmanie (3), furmany (1) ActReg [w znacz. 2.]; -i : -e SarnStat (7 : 3) [-e tylko w szeregu »furmanie i woźnice«]. ◊ G furmanów (2), [furman]; -ów (1), -(o)w (1). ◊ D furmanóm (1). ◊ A furmany (6). ◊ I furmany (1). ◊ L furmaniech (5); -ech (2), -éch (2) SarnStat (2 : 2), -(e)ch (1).
Sł stp, Cn notuje, Linde XVII – XVIII w.
1.
Powożący końmi; woźnica, człowiek trudniący się przewozem towaru cudzego lub przewozem i sprzedażą swego;
vector BartBydg, Mącz, Cn; auriga Mącz, Calag, Calep; carrucarius, cisiarius, rhedarius Mącz; agitator Calep (64):
MetrKor 40/825;
BartBydg 166;
To ieſcze dokladaiącz abi formani naſſy nie mogli niemieczſkiei Kvpiey ani ſPolſkj ani do Polſki iedno fvrmani ſwoyemi Niemieczskiemi kvpczy Niemieczſczi vozicz ſwoye rzeczy a kvpie y do Polski y Spolſki będą mogli. ComCrac 12v;
RejRozpr C4v,
D;
LibMal 1544/89v,
1546/112v,
1548/140 [2 r.],
145v,
1550/152,
156 [2 r.],
1551/165;
RejWiz 13v [2 r.],
29v,
Cc5v;
WyprKr 121;
BielKron 378;
Vector, który ná nayemnym koniu álbo łodźi yedźie. Aliquando pro eo qui vehit, Furman/ woźnica /też przewoźnik. Mącz 477b;
Vellaturam faoere, Wieśniákiem/ furmánem być/ furmáńſtwem á woźbą ſie obchodźić Mącz 478b,
21a,
39c,
54d,
335a,
355a;
Tákże ktho wożnikow ná ten cżás niemiał/ ten náiął formáná/ ábo v ktorego s pánow Rad ná odwoz wyprośił koni GórnDworz S5v;
W koniech też ſzkodę wielką przes Furmány mamy/ Wiele koni popſuią wożąc cudze kramy. BielSat C3v,
C3v marg;
RejZwierc 22;
ModrzBaz 84;
Calag 211b;
BielRozm 20 [2 r.];
Calep 45a,
117a;
Chybá Fórman ſól woźić táką ſzkápę kupi. WyprPl B3;
gdźieby w Bydgoſczy tá ſól [...] nie mogłá być przedáná [...] tedy ią wolno będźie Zupnikowi Bydgoſkiemu przedáwáć furmánóm SarnStat 395;
iż káżdy furman ku Sląſku iádąc z ſolą/ powinien tám mieſzkáć przez trzy dni/ y tám tę ſól przedáwáć SarnStat 968,
263,
268,
373,
964,
969 (
18);
CiekPotr 83;
KlonWor 14.
Wyrażenie: »furman solny« = prasoł (2): vſtáwiamy: áby Furmáni ſolni/ wſzędy okróm Areſtów [...] z ſolą iecháli/ y onę [...] pſzedawáli kupuiącym SarnStat 386, 928.
Szereg: »furman i (albo) woźnica« (3): ieſliby Furmánie álbo Woźnice máiętność álbo kupią kupiecką zá naymem wioząc mieyſcá myt przeiecháli: oni tylko ſámi ná ſwych rzeczách y koniách niech będą karáni SarnStat 1100, 1074, 1113.
2. Prawdopodobnie wóz (2): Equi ad vecturam idonei, Konie godne w wóz/ godzą ſie do furmáná Mącz 477b; Pan Hetman [...] vkazował potrzeby iako są prochy, tak pod kule iako do zapału, kule Olowy, Furmanij pod Działa y inſze rzeczy, ActReg 14; [Tam drogi dobre, jedno mało furman idzie, bo im nie dopuszczają jeźdźić tym gośćińcem. LustrKrak 75.].
3. astron. Jeden z gwiazdozbiorów na północnej półkuli nieba między Perseuszem a Bliźniętami zwany też Woźnicą; tu Furman mylnie utożsamiony z Arktofilaksem, czyli Bootesem, gwiazdą zerowej wielkości w konstelacji Wolarza zwaną również Poganiaczem (pomieszanie nazw prawdopodobnie stąd, że łac. auriga znaczy i woźnicę i poganiacza) [auriga – woźnica, furman; et auriga signum coeleste Mącz 21a; agitator, erichton KlonFlis] (2): Arctophilax arctoae, sive ursae phylax i[d est] custos, qui dicitur esse Bootes hic plaustrum vehit. Der wageman. Furman. Murm 5; Boetes, boete, stella fixa in polo arctico antecedens illas stellas, quae figurant currum in coelo etc., ffvrman BartBydg 20.
4.
n-pers (1):
Zestawienie (1): [przy czym byli] Iwan z Obichowá Srzemſki/ Iánuſz Furman Mierzyrzécki/ Káſztelani SarnStat 992.
Synonimy: 1. furarz, woźnica; 2. fora, woz; 3. Erychton, Woźnica.
KK