[zaloguj się]
[pdf]

ADWERSARZ (58) sb m

-w- : -u- : -v- (28 : 23 : 7); najczęstszy i najbardziej spolszczony zapis: ádwerſarz.

Nagłosowe a jasne (10 r. nie kreskowane); drugie we wszystkich pozycjach pochylone (w tym raz błędne znakowanie); e jasne.

Fleksja
sg pl
N adwersårz adwersårze, adwersåry
G adwersårza adwersårz(o)w
D adwersårzowi adwersårzóm
A adwersårza adwersårze
I adwersårzem, adwersårzęm
L adwersårzu

sg N adwersårz (6). ◊ G adwersårza (4). ◊ D adwersårzowi (4). ◊ A adwersårza (4). ◊ I adwersårzem (7); GroicPorz, Leop, UstPraw, CzechRozm, PaprPan, GórnRozm, SkarKaz; adwersårzęm (1) MurzNT. L adwersårzu (1). ◊ pl N adwersårze (16) GroicPorz, SarnUzn (2), PaprPan, WujNT, WysKaz (4), PowodPr (7), adwersåry (1) ActReg. ◊ G adwersårz(o)w (6). ◊ D adwersårzóm (7); -óm (1), -(o)m (6). ◊ A adwersårze (1).

Sł stp brak, Cn notuje s.v. uprzedzanie, Linde XVI – XVII w.

Przeciwnik, nieprzyjaciel, rywal; hostilis Calep; [adversarius – przeciwnik Mym1, Mym2, Calep; przeciwnik, metaph. nieprzyjaciel, odpowiednik Mącz 3d; przeciwnik – adversarius Cn] (58): wiedząc też pewnie iż mamy doſyć ádwerſarzow co nam w tym przekażáią RejZwierc 114v; kiedyby máiętność moię brał/ bił y policżkował/ miałbym wſzytko to ćierpieć/ a o to z ádwerſarzem mym nic nie cżynić? CzechRozm 227v; Nie nowiná Sienieńſkim rozum ták y męſtwo/ Nád káżdym adwerſarzem miewáli zwycięſtwo PaprPan Q3v, Aav, [Hh5]v; Tákże y Iob mowi do ſwych áduerſarzow/ Iuż mię z dźieśięć rázow záwftydawaćie. CzechEp 372; Ze Adversary przywiedli Koronę et publice et privatim do wielkiey szkody ActReg 3v, 64, 72, 109, 139; Hoſtilis ‒ Nieprziiazny, aduerſarz, Calep 490b; tedy znácznie zá pomocą Bożą oyczyznie służymy. Co [...] y teraz zá pánowánia Krolá lego M. Páná náſzego/ przećiwko zazdroſnym ádwerſarzom iego/ znácznie ſię pokazáło. VotSzl C3v
a. praw. Przeciwnik w przewodzie sądowym; adverarius Mącz, Cn (23): Bądź dobréi woléi z Aduerſárzęm twoięm prętko/ pokiś z nięm wdrodze/ by ćię lepák tento Aduerſárz twói niepodáł ſędźięmu MurzNT Matth 5/25 [idem Leop Matth 5/25]; ieſli by mu byłá rzecz vżytheczna/ poczynáć Práwem przećiw ſwemu Aduerſarzowi álbo nie. GroicPorz f2, f, p2v, tv, y2v; Leop Matth 5/25; Do pániey álbo do pánny pozwáney w goſpodzye będącey ma Sędzya poſłáć widzá ſwego z iey ádwerſarzem UstPraw H2v; Práwem też málo wygraſz/ Aduerſarz twoy duży/ Hoynie każe nálewáć/ káżdy mu rad ſłuży. Prot Bv; CzechRozm 246v; Wiem iednego ktory wygrał ná adverſarzu ſwym śiedm tyśięcy złotych GórnRozm I2, F2 [2 r.], I2, L [2 r.]; á gdy náydą że przez práwá od potężnieyſzego ádwerſarzá trapion ieſt/ wnet go wyzwolą ReszHoz 122; SarnStat 779, 1297.
Zwrot: »(przy)pozwać adwersarza« (2): A ku tym sądom aby kożdy przypozwał adwersarza swego Diar 92; tedy mi rádźił/ ábym ołowem ná ćiele rány śine ſobie poczynił/ [...] á tákież też o nie pozywał/ ádwerſarzá ſwegͦ. OrzRozm E2.
Szereg: »adwersarz a przeciwnik«: Zgádzay ſiez Adwerſarzem á przećiwnikiem ſwoim prętko pokiś ſnim ieſzcże w drodze Leop Matth 5/25.
b. Przeciwnik w dyskusji i polemice religijnej; innowierca (22): Bo iż adwerſarze nápiſáli y w druk dáli/ iż gdzyekolwiek ſtoi to ſłowo Bog/ tám ſie rozumieć ma o ſámym Oyczu SarnUzn E2v, D3, E7v; Czego nam wiele dowodźić nie potrzebá: gdyż nam to y ſámi ádwerſarze rádźi nie rádźi przyznawáią. WujNT 10; A tego wykłádu Adwerſarze/ niech mnie nie przypiſuią/ bo nie ieſt moy/ ále Doktorow świętych WysKaz 34, 20, 32, 33, 34, 35; Religiey kátolickiey iáko ſię aduerſarze dopytáwáć máią. PowodPr 46 marg; á Kátolicy záś byli ták oźiębłymi/ iż adwerſarze rozumieli/ że Papieſtwo [...] w rychle vpáść miáło. PowodPr 55, 23, 24 [3 r.], 45 [2 r.], 46, 47; Auguſtyn ś. ſwym ádwerſarzom ták odpowiádał SkarKaz 352a; Rádá zbáwienna ieſt [...] áby ſię żaden Kátholik z żadnym ádwerſarzem/ zwłaſzczá około Troyce ś. w rzecz nie wdawał. SkarKaz 277b.

Synonimy: nieprzyjaciel, odpowiednik, prześladowca, prześladownik; a. przeciwnik, sprzeciwnik.

TG