[zaloguj się]

PRZEŚLADOWCA (66) sb m

prześladowca (65), przeszladowca (1); prześladowca : przeszladowca KochPs (1:1).

Do formy prześladowca zaliczono zapisy: -ſ- (54), -ś- (11).

Wszystkie samogłoski jasne.

Fleksja
sg pl
N prześladowca prześladowcy, prześladowce
G prześladowce prześladowc(o)w, prześladowiec
D prześladowcy prześladowcóm
A prześladowcę prześladowce
I prześladowcą prześladowcåmi

sg N prześladowca (9).G prześladowce (6).D prześladowcy (1).A prześladowcę (2).I prześladowcą (12).pl N prześladowcy (3), prześladowce (3); -y WróbŻołt, BibRadz; -e WujNT; -y : -e RejPs (1:2).G prześladowc(o)w (8), prześladowiec BielKron (2).D prześladowcóm (8); -óm (1), -(o)m (7).A prześladowce (10).I prześladowcåmi (2); -åmi (1), -(a)mi (1).

stp, Cn notuje, Linde bez cytatu; poza tym XVIII w. (o wilczycy).

Ten, kto planowo i ustawicznie wyrządza zło; gnębiciel, dręczyciel (bardzo często o prześladowaniu z powodów religijnych); persecutor Vulg, PolAnt, Cn; persequens Vulg, PolAnt; exagitator, vexator Cn [w tym czyj (35): G sb i pron (17), pron poss (14), ai poss (4)] (66): Bo kto ma mocznego obrończę, nieboi ſie mgłego przeſladowce. WróbŻołt R8v; Iam to vznał iż pan bog będźie ſie mſcił krziwdy vbogiego/ á pomſci ſie nad przeſladowczami nędznych. WróbŻołt 139/13, C4, L5, kk7, ſſ6, ſſ7v; ábowiem ángiołá twego [sprzeciwnicy moi] będą mieć niewidomie przeſládowcą nád ſobą. RejPs 51, 139 [2 r.], 155v, Ff2; Powſtań [Panie] á wzruſz ono twoye ſrogye rozgnyewánye/ Ná ty moye przeſládowce y ná ich mnimánye. LubPs B6, B5v [2 r.], ee4 marg; BibRadz I 291b marg [2 r.]; A gdy [kamienowany apostoł, św. Jakub Młodszy] ieſzcże ná zyemi leżąc wznośił ręce do Bogá modląc ſie zá ſwoie przeſládowce/ kijem go dobili BielKron 145; y piſał do niego [Luter do cesarza] áby go bronił [...] od przeſládowiec BielKron 195v, 78v, 150v, 195v, 225; Iáko tego y w Páwle piękny przykład znamy/ Gdzie s przeſládowce wiernych káznodzieię mamy. RejAp [Ff5]; Iż ſzátan on zawiśćiwy á vporny przeſládowcá cżłowieká nędznego záwżdy ſie o to ſtára/ [...] iedno áby zátkał vſzy káżdemu tákowemu/ áby nic nie ſłucháły áni rozumiáły o Boſtwie Páná tego RejPos 212v, 27, 332; A pan lud ſwóy wybrány záiął/ iáko owce: Y przeprowádźił w cále: á ich przeſzládowce Byſtré morze pożárło KochPs 117, 48; Chrześćiánie ieſzcże niewiedząc o iego [św. Pawła] vpámiętániu á zá vpornego á prześládowcę go máiąc/ iáko owce przed wilkiem od niego vćiekali. SkarŻyw 535; A nie ma też ſługá Chriſtuſow byc walecżny/ (iákoby ſie przeſládowcom ſwym/ y inſzym krzyżom odśiekáiąc y odgryzáiąc.) CzechEp 23; Ktoż tu teraz ieſt przeſládowcą między námi? Kto krwie cudzey prágnący? CzechEp 98, 21 marg, 98 marg; w ten czás Pan Chriſtus z prześládowce Zydá/ vczynił nowego Apoſtołá/ Páwłá S. WujNT 392; Przeſládowcow bać ſię nie mamy. WujNT Bbbbbb2v, 419 marg, Act 9 arg, s. 712, 2.Thess 1 arg, 1.Tim 1 arg, Bbbbbb2v; Kśiązę Konradá prześládowcę ſwego [...] Pogromił KlonKr D3v; naprzod Bog tym ono Páńſtwo [tj. Rzym] pokarał/ iż ie po Konſtánciuśie Aryanie opánował Iulianus/ ktory z Aryaná sſtał ſię Pogániniem/ y wſzego Chrześćiáńſtwá oſtrym prześládowcą. PowodPr 32.

W połączeniach szeregowych (4): Leop 1.Tim 1/13; BibRadz 1.Tim 1/13; Nie tuſzę tedy áby nam tym mogł kto ocży zápluſnąć/ żeſmy mśćiwemi/ záwiſnymi/ przeſládowcami/ y krwie cudzey prágnącemi CzechEp 26; Dźiękuię temu ktory mię vmocnił Chriſtuſowi Iezuſowi Pánu náſzemu/ iż mię zá wiernego poczytał/ ná vſługowánie poſtánowiwſzy. ktorym był pierwey bluźnierzem/ y prześládowcą/ y gwałtownikiem [potwarcą Leop ] WujNT 1.Tim 1/13.

W charakterystycznych połączeniach: prześladowca chytry, mgły, niewierny, ostry, silny, stary, uporny, zawiściwy, zły; prześladowca Boży, Chrystusowy, Pana Jezusowy; prześladowca człowieka nędznego (ludzi nędznych) (2), krześcijański (krześcijanow, chrześcijaństwa, krześcijańskich ludzi) (5), Krolestwa Polskiego, narodu ludzkiego, niewinnych, trzody pańskiej, wiernych; prześladowcow bać się; bronić od prześladowiec; prześladowcę na się mieć, pogromić; za prześladowcę [kogo] mieć; modlić się za prześladowce (2); prześladowcom odgryzać się, odsiekać się, zastąpić, zastanowić się; mieć [kogo] prześladowcą nad sobą; prześladowcy potwarzają [kogo], [na kogo] powstali.

Zwrot: »wybawić, wybawiony, wybawienie od prześladowcow« [szyk zmienny] (1:1:1): LubPs Cv, Q2v; PAnie Boże moy w tobie vfam/ wybaẃże mię od wſzyſtkich przeſládowcow moich [serva me ab omnibus persequentibus me]/ y wyrwi mię. BibRadz Ps 7/2.
Wyrażenia: »prześladowca Kościoła« (3): IVlianus Ceſarz/ rzecżony Apoſtátá/ od przemienienia wiáry Krześćiáńſkiey/ [...] wielki á chytry przeſládowcá kościołá Rzymſkiego/ bo był ſektą Arryuſzową záráżon BielKron 157, 154; Wilk záſię ieſt haeretyk/ ábo ktoryżkolwiek prześládowcá kośćiołá Bożego/ to ieſt trzody Páńſkiey. WujNT 349.

»wielki prześladowca« [szyk 5:1] (6): Ten [Jagiełło jako książę litewski] był wielkim przeſládowcą z bráćią ſwą kroleſtwá Polſkiego/ poki go był Pan Bog krztem Swięthym nie oświećił. BielKron 387, 153v, 154, 155, 157, 179.

Szeregi: »prześladowca, morderz« (1): Gdyż wżdy to iáwna kto tu ieſt przeſládowcą/ morderzem/ á kto vlegáć y vtuláć ſię do cżáſu pod ſtrażą bożą muśi. CzechEp 46.

»nieprzyjaciel i prześladowca« = inimicus et persequens Vulg [szyk 2:1] (3): Iezu ktorys od nieprzijacieli y przeſladowcow nieſprawiedliwey ſmierći prziſądzon był. ſmi⟨łuj⟩ ſie nad nami. TarDuch C2v; WróbŻołt 43/17; Látá Bożego 1175/ Nárádyn wielki Krześćiánow przeſládowcá y nieprzyiaciel vmárł BielKron 179.

»okrutnik i prześladowca« (1): [Psalm 70 jest modlitwą Kościoła] áby był záchowan przy ſłowie Bożym. A áby był od okrutnikow y przeſládowczow wybáwion LubPs Q2v.

»prześladowca a rozbojnik« (1): Iákie tż eprzeſládowce [!]/ á iákie rozboyniki ná ſię maſz/ á iáko thu na tey puſzcży ſrodze ſie około ciebie vſádzili. RejPos 184v.

W przen [czego] (3):á márnie będą zátráceni przeſládowce ſpráwiedliwoſći. RejPs 50, 16v; Słuchay co Páweł s. piſze do Korinthow [Vulg 1.Cor 15/9] o ſobie/ [...] iżem nie ieſt godzień ábych był przezwan Apoſtołem/ gdyżem ieſt nikcżemnym ſtworzeniem przed Pánem ſwoim/ á byłem przeſládowcą imieniá iego. RejPos 228.

Synonimy: krzywdziciel, nienawistnik, nieprzyjaciel, przeciwnik, sprzeciwnik.

Cf PRZEŚLADNIK, PRZEŚLADOWACZ, PRZEŚLADOWNIK

MC