[zaloguj się]
[pdf]

PRZEŚLADOWNIK (45) sb m

-ſ- (37), -ś- (8).

e oraz o prawdopodobnie jasne (tak w prześladowca); a jasne.

Fleksja
sg pl
N prześladownik prześladownicy
G prześladownika prześladownik(o)w
D prześladownik(o)m
A prześladowniki
I prześladowniki(e)m prześladowniki
V prześladownicy

sg N prześladownik (5). ◊ [G prześladownika.] ◊ I prześladowniki(e)m (2). ◊ pl N prześladownicy (8). ◊ G prześladownik(o)w (8). ◊ D prześladownik(o)m (8). ◊ A prześladowniki (6). ◊ I prześladowniki (7). ◊ V prześladownicy (1).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde także XVII w.

1. Ten, kto planowo i ustawicznie wyrządza zło; gnębiciel, ciemiężca (bardzo często o prześladowaniu z powodów religijnych); persecutor Vulg, PolAnt, Cn; persequens Vulg, PolAnt; inimicus PolAnt; vexator Calep; exagitator Cn [w tym: czyj (27): pron poss (18), G sb i pron (7), ai poss (2)] (44): Mowi to Prorok do pana Ieſuſa. Pan bog na prawiczach twoich pokaził dnia gniewu ſwego krole [Ps 109/5]. (koment) Nerona, Diocleciana y inſze przeſladowniki. WróbŻołt ll8, C3v, C5; PAnie moy wezmi obronę ſwoię/ [...] á vczyń ſąd ſpráwiedliwy ſprzeſládowniki mymi. RejPs 50v, 80 marg, 85, 86 marg, 92v, 101 (11); LubPs Q; BibRadz Ps 68 arg; BielKron 78v marg; O nędzni mocarze á przeſládownicy Páná thego/ co ſie kryiecie w tych omylnych ſkáłách á w opokach mizernego ſwiátá tego RejAp 64; á nie wątpili w tym nic/ iż ſą zgotowáne pewne pociechy wiernym [...]. A thákże theż y pomſty niewiernikom á przeſládownikom ich. RejAp 155v, 97; RejPos 255v; A trwamy w niey [w wierze]/ [...] á nie damy ſie odſtráſzyć żadnemi groźbámi álbo przeſtráchy przeſládownikow RejPosWstaw [1434]; Ty wieſz Iehowo/ wſpomni mię/ y náwiedz mię/ á pomśći ſię nád przeſládowniki memi BudBib Ier 15/15, Ier 20/11; Vexator – Nagabacz, przeſliadownik. Calep 1120a; LatHar 330, 444; iż Pan Chriſtus oblubieniec iego [Kościoła] mocnieyſzy ieſt niżli prześládownicy wſzytcy. WujNT 837, 448; [DO BUNTOWNIKA, PRZEŚLADOWNIKA, PRZEWROTNIKA. Apolog 2].

W połączeniach szeregowych (3): [św. Paweł o sobie:] Ktory pierwey byłem bluznierz/ y prześládownik/ y krzywdzićiel/ ále iuż doſzedłem miłośierdzia/ iżem niewiedząc vcżynił wniewierze. BudNT 1.Tim 1/13 [aluzja do tego samego tekstu] CzechEp 49; O namiłośćiwſzy Pánie Iezu/ [...] rácż odpuśćić grzechy/ y nam/ y nieprzyiaćiołom/ nienawiſtnikom/ y prześládownikom náſzym. LatHar 29.

W charakterystycznych połączeniach: prześladownik jawny (2), pokryty, złościwy; prześladownik krolestwa [bożego], krześcijański, ludzi, Pana, Polski; prześladownikow gorącość, groźby, przestrachy, złość; mieć na się wiele prześladownikow; na prześladowniki wyciągnąć ręce; za prześladowniki prosić; nad prześladowniki (po)mścić się (3); prześladownicy wniwecz obroceni.

Zwrot: »zbawić, [wybawić] od prześladownikow« = servare ab persequentibus PolAnt (1): Panie boże moy w tobiem pokładał nadzieię moię/ zbaw mie od wſzithkich przeſladownikow mych [salvum me fac: ex omnibus persequentibus me] á wybaw mie. WróbŻołt 7/2; [BudBib Ps 7/2 (Linde)].
Wyrażenia: »prześladownik srogi« (1): Sigmunt Rot Slężak/ Polſki przeſládownik ſrogi/ Ktory w Polſcze y w Litwie czynić był zwykł trwogi/ Przywiodł Swidrigáyłowi ná pomoc lud wielki StryjKron 582.

»wielki prześladownik« (3): (nagł) Iulian Ceſarz ápoſtotá. (–) IVlian znáiąc prawdę [tj. będąc chrześcijaninem]/ y potym ią wzgárdził/ A wielkim Krześćiáńſkim przeſládownikiem był. RejZwierz 14v; RejPos 125, 283.

Szeregi: »prześladownik, morderz« (1): Oto wnet ieſzcże zá cżáſu Apoſtołow ſwiętych wzburzał ná nie rozlicżne przeſládowniki/ rozlicżne morderze/ kthorzy ie mordowáli/ bicżowáli/ w ſrogie á w rozlicżne więzienia podawáli RejAp 104.

»nieprzyjaciel i prześladownik« (3): I zebráli ſie po wſſyſtkich miáſtach/ y miáſtecżkach/ y mieſcach áby wyćiągnęli ręce ſwe ná nieprzyiaćioły y przeſládowniki ſwoie [contra inimicos et persecutores suos]. Leop Esth 9/2; CzechRozm 1v; CzechEp 17. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»prześladownik i sprzeciwnik« (1): Mnodzy (ſą) przeſládownicy moi y ſprzećiwnicy moi [persequentes me et hostes mei] BudBib Ps 118/157.

[»prześladownik a tyran«: Ze Bog im to odda iáko wſzytkim przeſládownikom á Tyrannom oddał/ kaźnią piekłá wiecżnego. GilPos 61v.]

W przen [czego] (2): Y obaczywſſy to Bog żeś ty ieſt naywyſſy vmiłownik ſpráwiedliwoſći á przeſláduieſz ty ktorzy ſą przeſládownicy ſluſſnoſći/ pomázał ćie oleiem rozmáitych wonnoſći RejPs 68; niech ſie ſwiát kołyſze y obráca iáko chce/ niech ná nim przéſládownicy [!] prawdy ſzyrzą ſie iáko chcą/ tedy thu ſłyſzymy iż Ewányelia Páńſka ieſt wiecżna RejAp 119v.
2. Ten, kto zakłóca czyjś spokój, napastuje; vexator Cn (1): iż zá námi vſtáwicżnie miał ten przeſládownik [tj. czart] chodzić á wołáć/ obiecuiąc nam dziwne bogáctwá/ dziwne roſkoſzy/ vkázuiąc złośćiwe drogi/ iákobychmy ich doſtawáć mieli/ ábychmy iedno odſtąpili od Páná ſwoiego RejPos 72.

Synonimy: 1. krzywdziciel, nienawistnik, nieprzyjaciel, przeciwnik, sprzeciwnik.

Cf PRZEŚLADNIK, PRZEŚLADOWACZ, PRZEŚLADOWCA

MC