Zwroty: »w gardle dawić, dawienie, duszenie« = glandula Mącz; synache Calep [szyk zmienny] (1 : 1 : 1): Glandula, morbus faucium, Dawienie w gárdle. Mącz 146b; przedſye [...] bańkę pod brodą poſtaẃ/ [...] áby to báńki wyćiągnęły/ co ćie w gárdle dawi SienLek 81; Calep 1041a.

»za gardło się dawić« (2): Dawſzy kordy pochowáć/ zá gárdłá ſie dawią. BielSat C2v [idem] BielRozm 19.

»za gardło jąć« = przemocą pojmać (1): Alye abyſczie go zagardlo yanly a ſkaraly. LibLeg 7/41v.

»gardło odcinać (a. przecinać)« = decollare Calep (2): Co zá miecż gárdło twoie przećinał? SkarŻyw 595; Calep 291b.

»płokać gardło« (4): Potym thą wodką płocż vſta y gardło. FalZioł II 17a, I 155d, II 16e, V 91.

»za gardło popaść« (1): Lizymachowi Pan Bog poſzcżęśćił/ iż gdy iuż lew bieżał do niego rozdrapáć go/ że zerwawſzy płaſzcż s ſiebie á zwinąwſzy wrzućił mu w páſzcż[e]kę y ná głowę/ á Potym zá gárdło go popadſzy ták ſie długo z nim łamał áż gi vdawił. RejZwierc 80v.

»powieść (a. przywieść) za gardło« = przemocą przyprowadzić; collum obstringere Mącz (2): A w ten cżás mu mowił Ieremiaſz/ nie Fázur ciebie Pan Bog názwał ále Pauor/ to ieſt boiaźń/ bo cię powiodą do Bábilonu zá gárdło/ á ty ſie będzyeſz bał. BielKron 95; Mącz 59d

»gardło, w gardło przebić« (1 : 1): Gdy tę modlitwę końcżyłá/ ieden z roſkazánia Aſpáſiuſa miecżem gárdło iey przebił. SkarŻyw 70; StryjKron 572.

»przestrzelić gardło« (1): á gdy ſie s tego chwalił á pyſznił/ przeſtrzelił mu gárdło Paris BielKron 58.

»do gardła się rzucić« (1): Gdy vpátrzy pogodę/ z oney wielkiey chući/ Drobiątku niewinnemu do gárdłá ſię rzuci KlonWor 5.

»trzymać pod gardło« (1): á zła żorawicá/ Trzyma pod gárdło noſem oſtrym Krolewicá. KmitaSpit C5v.

»za gardło, pod gardło uchwycić« [szyk zmienny] (3 : 1): Thedi za gardlo yą vchwiczywſchi na zyąmyą yą yeſth porzuczyel, potem kyem kthori prziſſobye myall oną yeſth bil wglową LibMal 1544/93v; chcąc go cáłowáć/ vchwyćił go pod gárdło y przebił go miecżem. BielKron 73; StryjKron 135; NiemObr 40.

»za gardło ująć« (1): gdy záſnął [...] zá gárdło go Sżátan viął/ y dawił ták bárzo/ iſz iuſz był bliſko śmierći. SkarŻyw 544.

»gardło urznąć (a. (po)rzezać, a. przerzynać); urznienie gardła« = iugulare Calep (6; 1) : Abowiem y mowá twoiá fáłſſywa ſnádnie okáże myſl złoſćiwą twoię/ ktora ieſt podobna ku oſtrey brzytwie/ ktora miáſto ogolenia włoz ku vrznieniu gárdłá ſie ſáma obráca. RejPs 78; Proſtoc to ieſt/ iakobyś im ſwą ręką gardła porzezał i okrutnym kátem nad nimi zoſtáł MurzHist Nv; BielKron 429; HistRzym 58; To rzekszy gardła owcom rzezał KochMon 29; Calep 569b.

»w gardło zakłoć« (2): Zeznala yſch dzyeweczką ſwoyą wlaſſną ymyenyem Heleną nozem wgardlo zaklowſchi zabila LibMal 1544/83v, 1544/83v.

»zawadzić pod gardło« (1): A gdy ſie ſkrył/ wyciągnęli go z iámy y záwádzili pod gárdło/ wlekli do rzeki Tybru pluſkáiąc nań błotem/ y wrzućili w rzekę. BielKron 146.

»gardło zranić« (1): kthóré oto wody/ gárdłá zrániwſzy wpępele piérwéy/ potym w té wole zwielkim zeſzpeceniém náraſtáią Oczko 23v.

Wyrażenia: »czopek w gardle« = angina, synanche Murm, BartBydg (3): Synanche, [...] Das zepfflin ym hals. Cżopek wgárlye Angina idem. Murm 67; BartBydg 10, 144.

»w gardle jagoda« (1): Te^go ſkorupa ſpalona zmodem goij w gardle iagodę ktorą zową cżopek/ y theż ine wrzody kthore ſie cżynią w gardle. FalZioł IV 38b.

»puchlina na gardle, spuchnienie w garle, garła« = mentagra, struma, synanche Calep [szyk 2 : 1] (1 : 1 : 1): Struma ‒ Gardziel, puchlina na garlie, item Sadzel. Calep 1011b, 653b, 1041a.

»schnienie (a. suchość) gardła« [szyk 6 : 1] (7): FalZioł ‡5d, I 78c; Prágnienie/ álbo ſchnienie gárdłá. SienLek 82v marg, 80v, 82v, S2, T.

»szata pod gardło [= bez dekoltu]« (6): Szata Podgardlo. Axamitu czarne^go. po Hispanſku vcziniona z bufikiem. WyprKr 66, 67, 68v, 70v, 71, 73.

»wrzod w gardle, na gardle« = antias, tonsilla Mącz (6 : 1): Takieſz kto ma wrzody w gardle/ thedy przyłożyć/ á podeſchną richło. FalZioł IV 36b‒c, V 81; GlabGad C8; Antias, in plurali antiades, morbus faucium, Latine, tonsillae, Wrzody w Gardle gdy yęzyczek ſpádnie á człowiek nie może dobrze połykáć. Mącz 11b; SienLek 35v; y iedney niewieśćie ſrogi wrzod ná gárdle/ dotykániem ręki ſwey zlecżyłá. SkarŻyw 581, 373.

Frazy: »[czyje] gardło (jest) na naszej łasce« czyjeś życie zależy ode mnie; vita in gratia nostra consistit JanStat (3): ktorego gwałtu gdy dowiedzie oná biała głowá onymi wieśniáki/ tedy tego gwałtowniká gárdło ná náſzey łáſce UstPraw B2, E3v; SarnStat 833.

»masz nasze (a. moje) gardło(-a)« = dysponuj naszym (moim) życiem (3): Przydzie ten cżas docżekaſz w nim ſmutku wielkiego A maſz gardło moie ynak li to będzie RejJóz K8, O8v, P5v.

Zwroty: »o gardło się nie bać« (1): Gdy wypełnię pracą ſwoię/ O gárdło śię nic nie boię. BierEz O2v.

»do gardła bić się« [szyk zmienny] (2): BielKron 257; Sam wodz [...] do gárdłá bić ſię nágotuie. KmitaSpit B3v.

»z gardłem biegać« = ratować życie ucieczką (1): muſił zgardłem z Biſkupſtwa i ſwego wſzyſtkiego biegać MurzHist E3.

»bronić, obronienie gardła« — vitam tueri Modrz; vitam defendere JanStat [szyk zmienny] (8 : 1): Gdzieby kto broniącz gardla ſwego zabiel wdrodze [...] A tam vznawſſy voyevoda zynnemi vrzędniki a czeſniki ziemſkiemi męzoboicze to zkazą czo iego vinnoſczi bęndzie naliezalo ComCrac 1543/16v; SeklKat M2; ZapWar 1550 nr 2674; czći gárdłá y ſtátkow náſzych/ przed Máyeſtatem Krolewſkiem/ brońćie OrzRozm R2v; BielSpr 76; ponieważ do obronienia gárdłá [tuendam vitam] niemáſz nic coby pomagáło w wielkiem zgromádzeniu ludźi/ pod tákiemi Stároſtámi mieſzkáć. ModrzBaz 31v, 24v; OrzJan 29; SarnStat 620.

»bronić (się) do gardła« [szyk zmienny] (5): Tego bronić y o to czynić do ſwoich gardł mamy/ chcemyli być prawdźiwemi ſynámi/ á nie bękárty Koſćiołá tego Bożego. OrzList e4; ktory káżdemu nieprzyiaćielowi ſwemu będźie ſie do gárdłá bronił BielKron [332²]v, 130, 351v; GosłCast 71.

»gardłem [czego] bronić« = bronić czegoś za cenę życia (1): tám Kápłan [...] poſłuſznym ſobie niebo otwieráiąc/ kluczmi od Páná Kryſtuſá Stanowi Kápłáńſkiemu dánymi/ gárdłem ſwym tych kluczow broniąc. OrzRozm G4v.

»za garło chwytać« = grozić życiu (1): Drogi inſzéy nie widzę/ vfáć niémáſz komu/ Iego zá gárło chwyta/ wielka zacność domu. GórnTroas 37.

»na gardło czyhać« (1): Oto ná gárdło moię táiemnie czyháią KochPs 85.

»czynić o gardło, do gardła« = pro salute confligere Mącz (2 : 2): OrzList e4; Mącz 130b; Zaden máiąc z kim cżynić o gárdło niebędźie przekłádał koniá domá vrodzonego á lękliwego nád Tureckiego ModrzBaz 114v; ále Zołnierz iego/ Cżynił z nieprzyiaćielem do gárdłá ſwoiego. KmitaSpit A4v.

»gardło dać« = ręczyć życiem (3): O ty karmie ktore iadam: Iż moie ſą gárdłá nie dam BierEz N3v, Qv; Powya yſch suknye polſkiey on nyema y chcze gardlo dacz yeſlize vnyego bądzie nalyezyona LibMal 1548/145.

»gardłem, gardło darować« = ułaskawić; vita donare Mącz; dimittere Calag; lucis usuram alicui dare Cn (4 : 1): y v nas też to ſnadź pirwey było/ że kiedy złodzieiá tráćić wiodą/ ieſli wſzetecżnicá iáwna prośi go ſobie zá mężá/ gárłem tákiego dáruią. GórnDworz R6; ModrzBaz 48; Calag 328a; Tym ktorym oni gárdłá dárowáli á náwroćić ich do Páná Bogá/ ábo nákoniec wygubić niechćieli/ dawał ie w moc y w ćięſzką niewolą ich SkarŻyw 558, 503.

»gardło da(wa)ć« = ponieść śmierć, umrzeć; mori debere, mortem oppetere, morte mulctari, capite plecti Modrz [szyk zmienny] (135): BierEz S3v; RejJóz O4v; MurzHist G2v; MurzNT 76; KromRozm II v3v; BielKom E5; Dobryć miod pcżołom bywa kiedy gi zbieráią/ A wżdy widziſz dla niego iż gárdłá dawáią. RejWiz 48, 15, 56v, 58, 131; KochZuz A3v; RejZwierz 15, 44, 47v; BibRadz Tob 2/8; y niebyło potym Krolá w Polſzce żádnego/ zá ktoregoby dla Rzeczypoſpolitey Herbort ktory gárdłá niedał OrzRozm S; Ieſli kto zábił kogo/ gárdło miał dáć káżdy tháki. BielKron 9v, 9v [2 r.], 17v, 43v, 44v [5 r.], 56v (28); Si se in vita occisum obtulerit iri, iam ab ipso Milone video, Podkał ſie s Milonem w dródze pewnie mu dáć gardło. Mącz 123c; OrzQuin Hv, R2v [2 r.], R3; LeovPrzep H4; á bezecne pijańſtwo/ do cżegożeś ty to mnie przywiodło/ iż oto márnie/ á ſromotnie gárło dáć muſzę. GórnDworz S7 [idem WerGośc 248], Y7, Aa3, Aa5v, Bb2, Kk6; RejPos 57v, 106v, 123v; BiałKat 168v; Cżytay zacż Cicero Rzymſki gárdło dał RejZwierc 38, 45, 45v, 46, 86v [2 r.], 93 [2 r.] (12); BielSpr 59v; WujJud 158v; BiałKaz Bv; PaprPan B3v, D, L2v; ModrzBaz 15v, 29, 71, 73; SkarJedn 353, d7, [d9]v [2 r.]; SkarŻyw 573, 575, 598; StryjKron 532, 772; Dałeś gárdło nieboże/ y wiśiſz ná dębie KochFr 117, 132; KochWz 138; ReszPrz 98; ReszHoz 138; WerGośc 248; GórnRozm Cv, E2v, E3 [3 r.], E3v, E4 (11); ActReg 70, 87; GórnTroas 20, 21, 24, 27, 62, 69; KochFrag 21; OrzJan 18, 31; LatHar 420; KlonKr A3v; KmitaSpit C [3 r.]; CzahTr D4, E3, E4, G2, Lv; KlonFlis C3; SapEpit B3v; Dźiwuyże ſię tu ptakom z inſzymi źwierzęty/ Ze cżęſto gárdło dáią dla márney ponęty KlonWor 27, 17, 74.

»gardło w moc dawać« = powierzać życie (1): á pokornym (ktorzyć do nog pádaią/ tobie ſwe ſtátki y gárdłá w moc dáią) cżemu nie odpuſzcżaſz? BielKron 298.

»gardły dosta(wa)ć« = zdobywać za cenę życia (4): BielKron 392v; PaprUp F; niepodawayćie wſzetecznéy Tureckiéy chćiwośći tę drogą wolność/ tę Rzeczpoſpolitą/ którą oni wam krwią ſwoią y gárdły doſtáli OrzJan 17, 17.

»na gardło [kogo] foldrować« = oskarżać żądając kary śmierci (1): CzechEp 27 cf »na gardło instygować«.

»[komu] na gardło gonić« = dybać na czyjeś życie (1): Potem gdy oni na iego ſprawie nie przeſtáwali/ ale mu na gardło gonili/ muśił ſobie proradźic [!] vcieczęnim z Biſkupſtwa MurzHist V2v.

»na gardło [kogo] instygować« = oskarżać żądając kary śmierci (1): mogli inſzych/ wedle fántázyey ſwey/ [...] pierwey z Heretykowawſzy potym prześládowáć/ wyganiáć/ ſpotwarzáć/ do Krolow y poſpolſtwá obnośić/ ná gárdło ich inſtygowáć y foldrowáć CzechEp 27.

»o gardło iść« [w tym: bezpodmiotowo (27); komu (25)] = capite deceruere Mącz; de capite a. capitis periculo agere, periclitari de vita Modrz [szyk zmienny] (30): BierEz Q4v; Gdy winnego cżłowieka/ ktoremu o gardło idzie/ przywiodą przed Sędziego/ aby go na ſmierć oſądził SeklWyzn b3; MurzHist G2v; Ale ieſli by dan był do więźienia o złoczyńſtwo/ zá ktorym by więźniowi ſzło o gárdło/ tám Sędźia przyſyęgą niemoże być wolen GroicPorz ſ2, m3v, m4, r2v, r4, ſ2 (11); BielKron 243v; Causam capitis recipere. Główną rzecz prziyąć ná ſię ku obronie/ to yeſt/ komu o gárdło ydzie. Mącz 36a, 37c; A żaden ſie thego nigdy ważyć nie ſmie/ áby thám namnieyſze fłowko álbo przekryſlić álbo przycżynić miał/ boby go wnet fáłſzerzem zwano y o gárdłoby mu ſzło. RejAp 196; GórnDworz R3v; RejZwierc 201v, 202, 251; ModrzBaz 29, [38]v, 88, 89v; SkarŻyw 503; Ale powietrze iuż o gárdło idźie/ y więtſza ſzkodá ludźi niż máiętnośći/ álbo ſtátkow. GostGosp 146; OrzJan 78; CiekPotr 82.

»gardło kłaść« ‒ zaklinać się na własne życie (1): Obatzcie/ áuo [!] ta chociaſz ſie medrſzemi nad przodki ſwe litza/ zich voti Comparuicie/ ia Gardlo przitem klade á rzeke niemaſz. PaprUp C3v.

»z gardłem się kryć« (1): á wżdyś thák ſam nád ſobą okrutny/ iż woliſz z gárdłem ſie kryć á thułáć ſie iáko błędny/ ábyś iedno záżył nędznego ſwiátá tego/ niżli ſzukáć miłoſierdzya v thák dobrotliwego Páná ſwego RejPos 106v.

»gardło (lekce)ważyć (a. odważać, a. odważyć), ważyć się gardła« = narażać życie; corpus obiectare Mącz [szyk zmienny] (23 : 1): iakoż tedy za męża ſwego radaby gardło ważyła dobra żona, tak teże zła radaby richley ſwego męża vmorzyła BielŻyw 53; RejJóz B4v, H6; Nie pływałby márynarz áni gárdłá ważył/ Ale to wſzytko cżyni by roſkoſzy záżył. RejWiz 20v, 21, 104, 193v; RejZwierz 44; BielKron 101v, 325; Mącz 162c; OrzQuin 14; Prot D2; HistRzym 8v; Nád poddánemi łáſki ſzyrokie ſtroili/ Oni też gárdłá lekce ſwe dla nich ważyli. RejZwierc 249, 86v; BudBib 1.Reg 19/5; PaprPan Hh; SkarŻyw A2v, 131, 598; KochSob 69; PudłFr 43, 59.

»gardło lekceważyć; gardła nie ważyć« = nisko cenić Życie (1 : 1): GórnDworz N6v; Coż to tedy złego zá okrutność ieſt/ iż bez ktorych ſię posługi obyść niemożemy/ tych gárdło ták lekce ważymy [eorum vita tantuli faciamus]? ModrzBaz 80.

»(ani) gardła (nie) litować (a. lutować)« [szyk zmienny] (14): BierEz S2; Ieſli śię tedy ludzie za ſwoich przyiaciół dobrą ſłáwę podczas gardła nie lituiąc/ zaſtawiaią/ coſz Więc panu a zbawiciełowi ſwęmu niezdradliwi ie^go wierni vczynią MurzNT 61; LubPs gg6v; Trzeći Zorobabel powiedzyał/ iż nie máſz nád niewiáſty [...]/ dla ktorych mężowie y gárdłá nie lituią/ bo ony krole y ludzye poſpolite chowáią y biją kiedy chcą BielKron 115v, 75, 339v, 393; RejPos A4; RejZwierc 183; PudłFr 8; ArtKanc K19, O15; PaprUp Fv; SiebRozmyśl K2v.

»myślić o gardle [czyim]« = zamierzać kogoś zabić (2): Miał Dáryus ná ſwoim dworze dwu rycerzu Beſſá y Nábárzáná/ ktorzy chcąc ſie Alexándrowi tym záchowáć/ myſlili o iego gárdle. BielKron 125v, 161.

»gardło, gardła na(d)stawi(a)ć (a. stawić, a. zastawiać); zastawowanie gardła« = vitam exponere, vitam pacisci Modrz [szyk zmienny] (7 : 2; 1): ale dáleko nędznieyſzy Ferdynánd/ gdyż więcey wierzy łotrom domowym/ niż tym ktorzy ſwe gárdłá záſtáwiáią dla niego w polu. BielKron 315, 348v; A którzy chętni byli gardł twoich náſtáwić. KochZg A4v; Mącz 289c; gdźie dobrodźieyſtwá więtſze á wſzytkiemu ludowi wdźięcżnieyſze zſtáć ſię mogą/ iedno w záſtáwowániu gárdłá/ dla źiemie w ktoreieś ſię vrodźił ModrzBaz 108v, 108v; SkarJedn 29; SkarŻyw 88; WerKaz 304; CzahTr C2.

»na gardło nasadzić się« [szyk zmienny] (2): Widżę żeſcie ſie na me/ gardło naſadzili Gdyſcie mię pirwey w ſtudnią/ okrutną wſadzili RejJóz B2; RejPos 50.

»o gardło, na gardło (na)stać (a. powstawać); o gardło stojący« = collocare a. comparare, a. locare, a. struere, a. tendere insidias, deposcere, exposcere, mortem minitari, vitae insidias a. exereitum parare, iugulum a. caput petere, sanguinem sitire Mącz [szyk zmienny] (15 : 14; 1): Dziw⟨ne⟩ rzecz⟨y z⟩ nimi broją Swym panom o gargła [!] stoją. BierRozm 15; Ayeſly tha ſzmyya czo naſtoy hoſpodarv moyemv na gardło ſzye nyewida [...] tho ponyewoly czlovyek y ſzmyercz mvſzy prziczyerpyecz LibLeg 11/168v, 11/167v; LibMal 1543/67v; GliczKsiąż C8v, Gv; RejWiz 177v; Nie będzieſz ſtał o gárło bliźniemu twemu [Non stabis contra sanguinem proximi tui] Leop Lev 19/16, 1.Mach 11/10; RejZwierz 30v; BielKron 15, 105v, 402; Mącz 222a, 279c, 295b, 314b, 379d, 397c; Prot B3v; RejAp 30; RejPos 343; CzechRozm 159; ModrzBaz 27; SkarŻyw 151, 462; CzechEp 21, 26, 92; LatHar 641.

»gardło odkupić, odkupienie gardła« = złagodzenie kary śmierci, ułaskawienie; redimere vitam JanStat (1; 1): a yawni zlodzyey zadnym obyczayem nyema bicz dopuſczon kv odkupyenyv gardla ſwego. MetrKor 40/814; SarnStat 670.

»gardłem odkupić (a. odkupować)« = ocalić coś lub kogoś za cenę życia (2): á bárzo bych go ia rad gárdłem ſwym odkupił/ bo to dzielnieyſzy y potrzebnieyſzy niżli ia. RejZwierc 93; KochProp 8.

»od gardła odpędzić« = zapewnić bezpieczeństwo; cervice propulsare JanStat (2): ábyſmy ie tedy tym łátwiéy od nas y poddánych náſzych gardł odpędźić mogli/ obiecuiemy pilné ſtáránié vczynić wſzelkim ſpoſobem vczćiwym SarnStat 110 [idem] 985.

»odpowiedzieć (a. odpowiedać) [komu] na gardło« = być sądzonym w sprawie, za którą grozi kara śmierci; vim denunciare alicui Mącz; interminari alicui mortem Modrz (2) : Mącz 499b; Cżemuż tymże obycżáiem ten niebywa karan/ ktory komu odpowieda ná gárdło/ choćiaby go też nie zábił? ModrzBaz 81.

»do gardła nie odstąpić (a. odstępować)« = nie odstąpić nawet za cenę życia [szyk zmienny] (6): SeklWyzn g4v; á wſzákże wyerni dla te^go przeſládowánia tych mocarzow ſwieckich y do gardł ſwoich prawdy odſthępowáć nye máią. LubPs cc marg; BielKron 129; RejZwierc 271; MycPrz II A2v; (y palcem nagardło vkazał) zedogardła tey zelzywosci domu swego nieodstąpi. ActReg 47.

»gardło ofiarować« (1): y zręki pogáńſkiey ziemie oney [...] krew ſwoię y gárdłá ofiáruiąc/ zá vpominánim Pápieſkim wypráwowali SkarJedn 254.

»gardło okazywać« = poświęcać życie (1): y gárdło ſwoié zá zdrowie króleſtwá wſzyſtkiégo okázuią OrzJan 112.

»gardło opatrzyć« = uratować życie; vitae consultare Modrz (1): Ktoby nieobácżnie bliżnego zábił [...] ten do ktoregokolwiek miáſtecżká ná to obránego/ niech vćiecże/ á gárdło ſwe opátrzy ModrzBaz 78v.

»na, o gardło (o)sądzić (a. osądzać); na, o gardło (o)sądzon(y)« = vitam adimere Modrz [szyk zmienny] (3 : 2; 2 : 2): Księża IchM o potciwość ani o gardło nikogoj od tego czasu sądzić nie mają ani chcą. Diar 50; GroicPorz 113v, oo4v; Pytay też Czechow iáko ſą od Ferdynándá Krolá ſwego ná gárdło ſądzeni OrzRozm L2v, L3v; RejZwierc 92v; CzechRozm 252v; ModrzBaz 28; Y maſz to [...] oſądzone zdrayce ná gárdło od kaźni odeymowáć? Phil E2v.

»gardła nie patrzyć« = nie dbać o życie (1): których námieſtników ſwoich vrząd ten być powiáda [...] niczego inégo/ áni gárdłá ná kóniec ſwégo nie pátrzyć/ iedno ſwobody á pożytku ludu im polécónégo. OrzQuin T4v.

»gardło (po)brać (a. zabrać); gardła pobrane« = mordować [szyk zmienny] (11; 1): BierRozm 12; Awſzakoſch slyſzy Krol ye^go M. pan moy zeby yem gardla byly pobrany LibLeg 7/9v, 11/153; MurzNT 111; Zydy áby báłwany chwalili przyniewalał/ ktorzy niechćieli gárdłá im brał. BielKron 265v, 209; OrzQuin P; RejZwierc 86v; MWilkHist D3v; Azaś pánienecżkam gardłá nie brał/ ázaś ich nie mordował ReszPrz 7; OrzJan 112; SkarKazSej 693a.

»gardło podjąć« = umrzeć (1): Iuż chłop dla ſkory waży ſie z Miedźwiedziem łámáć/ gárdło álbo ſzpethne rány podiąć. RejZwierc 65v.

»na gardło [kogo] poimać« = ująć w celu zabicia (1): dowiedziawſzy ſię o niey mąſz ná gárdło ią poimáć chćiał: á oná do kośćiołá vćiek⟨ł⟩á. SkarŻyw 354.

»gardło położyć (a. pokładać, a. kłaść)« = zginąć; morti exponi, mortem occumbere Modrz [szyk zmienny] (15): iż oto Krol gotow ieſt o wiárę świętą/ o kroleſtwo to/ gdzieby iedno potrzebá byłá/ położyć gárdło ſwe. BielKron 307v, 125v; RejPos 122, 241, 339 [2 r.]; CzechRozm 236v; ModrzBaz [41], 118v; To widziſz iż dla Iurisdikciey ſwey nád Biſkupem Cárogrockim Papieżowie gárdło kłádli SkarJedn 141; SkarŻyw 131; KochFr 32; PudłFr 67; ZawJeft 6; PowodPr 4.

»do gardła pomagać (a. pomoc)« = pomagać nawet za cenę życia [szyk zmienny] (2): Sprzyſięgli ſie tedy Eneás z Greki y s towárzyſzmi ſwemi w iednośći być/ y pomoc ſobie tey vgody do gardł ſwych. BielKron 59v, 243v.

»do gardła (po)mścić się« [szyk zmienny] (3): ya prziſziengam na moyą ſziwiſzną iſch bith ſzie go mſczil do gardła LibMal 1543/69; BielKron 56; GosłCast 54.

»gardłem poprawić [czego]« = oddać życie za coś (1): Y tey prawdy y náuki gárdłem y krwią ſwoią popráwili. SkarJedn 112.

»gardło (w, na (lekki) szańc) (po)sadzić« = narażać życie [szyk zmienny] (4): A ktoby mi chćiał záſzkodzić/ Muśi ná mię gárdło ſádzić. BierEz O3v; RejZwierz 110v; A temu ſie theż przypátrowáć/ iż o wielki klenot s fortuną máłą koſtką mieceſz/ boś ná ſzańc poſádził y gárdło y ſławę ſwoię RejZwierc 135, 195.

»gardła [kogo] (po)zbawić« = zabić; vita privare Modrz (22): BierEz Ov; BielŻyw 134; Zeſſnal iſſ on ſzwoim thowarziſtwem rad by był gardla poſbawyl Cunratha Bottenſteyn LibMal 1543/70; RejJóz F8, M3v; BielKom F7v; RejZwierz 15v; BielKron 28, 60, 73v, 100v, 368; RejPos 215v; PaprPan Y3, [Hh5]; ModrzBaz 78v; KochPs 80; KochFr 66; Bo źiemiá ſpráwiedliwym gniewem poruſzona/ Wzbudźiłá przećiw iemu Niedźwiadká ſrogiégo/ Który go gárdłá zbáwił iádem żędłá ſwégo. KochPhaen 22; KochSz B; CzahTr E2v; GosłCast 70.

»gardła (po)zbyć« = stracić życie, umrzeć (7): Cżemu z tąd precż nie idziemy/ Poki gardł nie pozbędziemy BierEz I3v, 02; BierRozm 16; KochZuz A 3, A3v; PudłFr 43; Y przywiedli go byli raz ći burkownicy Ná táki hak, że o włos gárłá y czci niezbył CiekPotr 13.

»gardło przepadać, przepadający« = tracić, tracący życie; capitalis Calep (1 : 1): ktora by strona: stronye Iakim slowyem albo yaką groſzbą: a bela By, przeſzwaczona Ta gardlo przepada ZapKościer 1582/30; Calep 163a.

»do gardła (nie) przesta(wa)ć« = nie wyrzec się nawet za cenę życia (2): wſhakze on na tho vpomynanye nycz nyedbayącz przedſzią ſnya myąſchkall a kthemv movill ya yey do Gardla nyeprzeſtaną LibMal 1554/193; ábyſmy przećiw nim zá wiárą dawną áż do gardł náſzych przeſtawáli. PowodPr 43.

»przykazać (a. rozkazać, a. zakazać) pod gardłem« [szyk zmienny] (12): LibLeg 10/57v; y wſzytkim przykazał pod gárdłem áby go chwalili iáko krewnego Bożego. BielKron 125v, 14, 26, 64v, 158v, 214, 227, 238; Sacrosanctum Co wyſoko/ ſrogo á cięſzko zákázano yeſt pod gárdłem Mącz 363c; OrzQuin L2v; SarnStat 1237.

»gardło (przy)nieść« = odda(wa)ć życie (3): O iáko wielkie było ſerce w miłośći Chryſtuſowey onych męcżennikow Papieżow/ ktorzy z náuką gárdło záraz ná plác nieśli SkarJedn 394; SkarŻyw 46; CzahTr F2v.

»o gardło przyprawić (się) (a. przyprawować), przyprawiony« = zabić (się); manus afferre, mortem afferre a. consciscere, vita privare a. spoliare, vitam interimere, tollere e medio Mącz [szyk zmienny] (42 : 1): A ktory bi pan snyemy nyechczial bicz, thedi go o gardlo myely prziprawicz MetrKor 61/224; ForCnR A3v; LibLeg 10/154v; RejPs 23v; LibMal 1545/103, 1551/165v, 166; MurzHist Cv; MurzNT 66; KrowObr 237v; BibRadz I 303d; BielKron 104, 140v, 202v, 319v, 323v, 326v; Medusa, Dziéwká Phorá która miáſto włoſów węże ná głowie miáłá tá, yeſt od Perſeuſa o gárdło przipráwioná. Mącz 213c, 102d 122b, 208d, 243d, 322d (10); RejAp 179v; RejPos 50, 81v, 283, 286; RejZwierc 46v; BielSpr 69v; BudBib b4, Dan 1/10; CzechRozm 170; CzechEp 11, 59; GórnRozm H2; PaprUp E3; Zacżym go Fáláris poimáć kazał/ y przed wſzytkim poſpolſtwem męcżąc pytáć/ ktorzyby go o gárdło zá rádą iego przypráwić vmyſlili. Phil K2; KlonWor **6.

»o gardło przyść« = zginąć, umrzeć [szyk zmienny ] (5): FalZioł V 108v; wimiſlyono nowe drogy trvdnoſczy czinyacz kvpczom ſkthorich wyelye o mayethnoſczy ſzwoye wyelye o gardła prziſly. LibLeg 11/182; BielKron 199v; RejPos l06v, 167v.

»o gardło przywodzić« = powodować śmierć (1): Wſzákoż mnogim złoto ſzkodzi/ Cżęſto ie o gárdło przywodzi. BierEz P4v.

»gardło [na co] sadzić« = zaklinać się na własne życie (2): Wiem miłoſciwy krolu a czoć w tym poradzę Ieſtliże ſie omyliſz gardło na to ſadzę RejJóz K7v; CzahTr G2.

»na gardło, o gardło siedzieć; na gardło siédzący« = przebywać w więzieniu pod groźbą kary śmierci [szyk zmienny] (5 : 1; 1): Acżkolwiek też cżaſem ſie przydawa ſiwizna [...] z boiazni [...]. Takież y więzniom na gardło ſiedzącim. GlabGad Bv; Alye powyedzial ze ſzie the rzeczy wroczely gdy thamze na gardlo onye ſzyedzial LibMal 1554/ 185v; Bo rozumiey gdybyś ſiedział o gárdło y o wſzytkę máiętność ſwoię/ á przyiechał iáki kroł ábo iákie kſiążę/ á pewniebyś o tym wiedział iż z onego okrutnego więzyenia miałby wybáwić ciebie: o iákożby to byłá wielką pociechá twoiá RejPos 19; RejZwierc [203]; KochPs 164; SkarŻyw 368; GostGosp 36.

»na gardle, gardłem, o gardło (s)karać; na gardle, gardłem, na gardło (po)karan(y) (a. skarany); na gardle, gardłem karanie; kaźń na gardle« = poena capiti a. capitali punire JanStat, JanPrzyw; vita privare Modrz, JanStat; trucidare Vulg; morte mulctare a. plectere, capite plectere a. sancire, subire poenam capitis, supplicio afficere Modrz; poena capitis a. capitali plectere, capite puniri, collo privari, supplicio affectum esse JanStat; capite vindicandus a. plectendus Modrz; in collo puniendus JanStat; capital, poena capitalis Modrz; poena colli JanStat [szyk zmienny] (27 : 29 : 1; 65 : 13 : 1; 15 : 1; 1): thedi thakowi slodzyey iawny. przez staroſti ma bicz na gardle karan. MetrKor 40/814; y mayą thesz [...] ſſzukacz thych kazakow szkodnykow pansthwya V. C. M. a gardlem karaczy LibLeg 9/52v, 7/33, 10/68, 68v, 98, 154v, 11/137v; ComCrac 1543/18; SeklKat I4v; KromRozm I N3; MurzNT 56; Dla tego iże zá rękoiemſtwem Mężoboycá/ iuż karánia ná gárdle vchodźi GroicPorz c4v, m4, y2, cc3, 112v; UstPraw B4v, C, D4v, E4, 14; BibRadz Lev 19/20, I 86a, 1.Mach 1/52, 60; OrzRozm L2v, L3v; Mieſzcżány też Gdańſkie kthorzy byli od nich odſthąpili ná gárdle ſkaráli. BielKron 369v, 9v, 85v, 140v, 209, 212v (12); OrzQuin Q3, Z2; GórnDworz Q2v; BielSpr 50v, 51, 51v; RejPos Wstaw [41³]v; BudBib 1.Mach 1/52; CzechRozm 96 [2 r.]; ModrzBaz 6v, 27v [3 r.], 28 [3 r.], 30, 35 (30); Nápiſzę/ powiáda/ do Krolá że ćię gárdłem karáć káże. SkarŻyw 75; StryjKron 477; CzechEp 42, 48; WerGośc 213, 256, 265; GórnRozm A3v, C, E3v, E4, F2 [2 r.] (11); ActReg 17, 18, 58, 82; GostGosp 142; Phil E4 [2 r.], F4; WujNT 233, Dddddd; A ktoby ránił/ ma bydź karan ná gárdle. SarnStat 16, 15, 16 [4 r.], 17, 29, 120 (37); Y dáley tám ſtoi/ iż pilnieyby káráć ná gardle cudzołoſtwá PowodPr 79, 21, 28, 79; SkarKaz 44b, 315b; VotSzl D4v; KlonWor 44.

»na gardło skazać, skazanie, skazany« = capite damnare, damnatus Modrz [szyk zmienny] (3 : 1 : 1): Y tákże ſie potym sſtáło/ że oni nieſláchetnicy przenieſli ią onym fáłſzywym ſwiádectwem ſwym do mężá y do vrzędu/ y poprzyſięgli ią/ ták iż ią było iuż y ná gárdło ſkazano. RejZwierc 201 v; wielkim świádectwem może być on chłopiec od Areopágitow ná gárdło ſkazány/ iż przepiorkam ocży wyłupował. ModrzBaz 13v, 13v, 96; Iáko też y owo iednánie ná Seymie po dekrećie Krolewſkiem/ y ſkazániu ná gárdło/ dobreli ieſt GórnRozm K2.

»służyć gardłem, do gardła, z gardłem« (2 : 1 : 1): Iuż więcz y każdy poddany iako gad ozywie A ſluży mu iuz y zgarłem na wſzytkim zycżliwie RejJóz [L3]v; ábowiem ná woynie Polſká Krolowi ſwemu ſłuży/ gárdły z máiętnośćiámi ſwemi dármo OrzRozm N2v; SkarŻyw 413; CzahTr I2v.

»sprzysiąc się na gardło« (1): Coniurare de aliquo interficiendo, Sprziśiąc ſie ná cziye gárdło. Mącz 178d.

»do gardła stać [przy kim, przy czym]« = animi magnitudinem afferre ad alicuius causam, ostentare a. ostendere iugulum pro capite alicuius Mącz [szyk zmienny] (7): Chcze do Gardła przi they powyeſczi stacz LibMal 1548/ 142v, 1548/144v; Mącz 122b, 177b, 358b, 445c; RybWit C2v.

»starać się o gardło [czyje]« = dybać na czyjeś życie (1): A wżdy przedſię iáko iáie ſtłuc/ ták tho tanie v niego/ thárgnąć ſie ná bliźniego ſwego/ á ſtáráć ſie o gárdło á o zátrácenie iego. RejPos 247.

»gardło (s)tracić (a. utracić, a. utracać, a. potracić), gardła (p)ostradać; gardła stracenie (a. utracenie, a. utrata)« [szyk zmienny] (30 : 2; 9): BierEz S3v; ForCnR B; A tak panowie waschi przyachawſchi tam powiedziely wten obiczay bi nam wſzitkym gardlo vtraczycz tedi mi thv niedopvſczym granycz klascz. LibLeg 11/86, 11/85; RejJóz D4v, E8v, I2v; RejKup d8v; MurzHist M3v; DiarDop 108; GroicPorz k4v, o2v; UstPraw Bv; BibRadz Gen 31/32; BielKron 214, 298v, 320v, 334; Leges sacratae, Surowo zákazáne pod vtracenim gárdłá y ymienia Mącz 363b; SienLek 18; HistRzym 8v [2 r.]; RejPos 180v; RejZwierc 38, 134v; dla ktoregoby rádſzey gárdłá poſtrádáli/ niſzby w cżym wiáry ſwey y Bożego roſkazánia vſzcżerbek [...] vcżynić mieli. CzechRozm 67v, 231, 252v; ModrzBaz 6v, 62v; á widział co zá odpłátá będzie tym/ co tu dla Bogá gárdło y zdrowie trácą SkarŻyw 598, 356; StryjKron 306; CzechEp 351; GórnRozm B2; KochWr 33; Calep 163b; OrzJan 54; Ktoby zakon Moyzeſzow wzgárdźił: bez wſzelkiego miłośierdźia zá świádectwem dwu ábo trzech gárdło tráći [moritur] WujNT Hebr 10/28; SarnStat 483, 493.

»z gárdłem strzec się« = drżeć o życie (1): Ty kradomie wſzytko bierzeſz/ Też się z gárdłem záwżdy ſtrzeżeſz. BierEz N3v.

»szermować o gardło« (1): Gladiatores, Byli przed czaſem oſobliwi ludzie w ſzermierſtwie wyćwiczeni które ſpuſzczano w ſzranki ſzermowáć o gárło v Rzimiánów. Mącz 146a.

»[czyjego] gardła szpiegować« = śledzić kogoś w celu zabicia (1): ieſt nas ſprzyſięgłych trzyſtá co táiemnie twego gárdłá ſzpieguiemy/ ábyſmy ie tobie wzyęli BielKron 106.

»szukać na gardło, gardła; szukanie na gardło« [szyk zmienny] (3 : 1; 1): RejPos 213v; przenáſládowałem Chrześćiány iáko y wy teraz/ o śmierć przypráwuiąc: á ná gárdło ich/ iáko iáki ſzalony y w poſtronnych miáſtách/ ſzukáiąc. SkarŻyw 81; ZA cżáſu Dyoklecyaná y Máxyminá Ceſarzow/ w onym wielkim przenáśládowániu Chrześćian y ſzukániu/ álbo ná gárdło/ álbo ná bryzdkie [!] dyabelſkie ofiáry [...] ſtároſtá Aquilinus/ poimał cżterdzieśći żołnierzow Chrześćian SkarŻyw 402, 391 [2 r.].

»na gardło [komu] targnąć się« (1): Obyeczowal then tho Skinder [...] stho y dwye zlotich na ye^go wyprawą nalozicz yeſlybi mv ſzyą kądi na gardlo o tho Thargnyono. LibMal 1548/142.

»od gardła uchronić« = uratować od śmierci (1): O cżym dowiedziawſzy ſię oćiec iego/ bieżał nieborak/ chcąc ſyná ſwego od gárdłá vchronic y do domu przyprowádźić. WerGośc 256.

»z gárdłem uciekać (a. uciec), umykać się, uciekający, uciekanie« [szyk zmienny] (7 : 1 : 1 : 1): Z gárdłem ſie rychley vmykay: Ciebieć by iśćie zábili/ Iednoby ćię połápili. BierEz O2v; mvſiałem zaſię zgardłem naiake przeſ piecżnieiſze [!] mieſce vciekać. SeklWyzn 4v; OrzList ev; RejPos 113, 127; WujJud 218; SkarJedn 303; Vkochaſz ſię/ kiedyć mile męká Páńſká wznowi [...] Dawidá z gárdłem vćiekáiącego LatHar 258; ábowiem dla tego y ná Páwłá S. pokuſy y choroby/ y ná Eliaſzá zgardłem vćiekánie dopuſzcżono LatHar 577; KmitaSpit C.

»wieść na gardło« = grozić karą śmierci (1): IEſliby ktho ná czyię inſtygácyą dan był [...] o iáką inną rzecz ktoraby niewiodłá ná gárdło GroicPorz ſ2.

»o gardło winować« = oskarżać w sprawie zagrożonej karą śmierci (1): Ieſliby ie o gárdło winował z vczynku iákiego ktoryby niebył przećiw Krolowi álbo poſpolitey rzeczy. GroicPorz I4v.

»z garłem wybawić się« = ocalić życie (1): A ſam ſie z gárłem wybáwi BierEz S3v.

»gardło (na mięśne jatki) wydać« = caput vovere Mącz [szyk zmienny] (3): Caput vovere pro salute patriae, [...] wydáć gárdło ſwe dla oyczizny. Mącz 508a; RejZwierc 201v; A nád to byś ſie z Dánielem Prorokiem nie zgodźił/ áni z onymi trzemá młodźieńcámi: ktorzy woleli gárdło ná mięśne iátki/ że ták rzekę/ wydáć/ niż od powinnośći ſwey ná krok ieden odſtąpić. CzechRozm 253.

»za gardło, na gardło wyd(aw)ać; na gardło, za gardło wydan(y)« = ad poenam capitis extrαdere JαnStat [szyk zmienny] (4 : 3; 1 : 1): Item kyedy by kthori czlovyek albo poddany pana szwego zabyl Thedy [...] nyema nygdzie myeſcza myecz, [...] alye ma bycz zagardlo vydan. LibLeg 6/116; Wydał go [syna] iey zá gárdło/ nád wſzytko mnimánie/ Ták było ſpráwiedliwe iego krolowánie. RejZwierz 1v, 119v; RejZwierc 43v, 55v; Też maſz y o vcżniách iego Piotrze/ Ianie/ Páwle etc. ktorzy [... ] cżęſto iuż do więźienia ná gárdło wydáni bywáli/ á wżdy ſie im nie ſtać nád wolą Bożą nie mogło. CzechRozm 230; CzechEp 47; tákowégo Pan álbo záſtępić/ álbo ná gárdło y dóbr iego wźięćié/ nam wydáć będźie powinien. SarnStat 490 [idem] 1237.

»gardło [komu] wydzierać (a. wydrzeć)« = vitam adimere Mącz (2): Mącz 500d; Bo á co [...] cżłowiekowi od cżłowieká okrutnieyſzego ſię zſtáć może/ iedno gdy [....] gárdło mu wydźiera? ModrzBaz 127.

»na garło [kogo] (wy)ręczyć« = ręczyć własnym życiem za cudze życie (3): Iudas na garło y na dzieći brata wyręczył RejJóz N7v, O4v, O5.

»wyswobodzić gardłem [kogo]» = wyswobodzić kogoś za cenę życia (1): O namileyſzy mieſzcżánie Kártágineńſcy/ áto ia dziś wyſwobodzuię gárdłem ſwoim was wſzech BielKron 75v.

»gardło wziąć« = zabić; aliquem interficere Mącz [szyk zmienny] (12): Doſyć łaski pana cznego Zeć wnet nie wziął garła twego RejJóz H7; gdy vbogi cżyńſzu nie miał dáć/ thedy mu gárdło wzyęto BielKron 121v, 402; Mącz 379d, 423a; BielSat D4v; ModrzBaz 78; SkarŻyw 151, 300; KochSz C3v; BielRozm 32; PowodPr 68.

»gardło, przy gardle zachować« [szyk zmienny] (2 : 1): gdyſmy Zydy z łáſki náſſey záledwie przy gárdlech záchowáli [vitam condonantes]/ tegoſmy też ſkuthecżnie doználi Leop 3.Mach 7/5; Niektorzy żydźi chcąc gárdłá ſwe záchowáć/ vćiekli ná wieżę nád fortę S. Anny BielKron 385, 370.

»gardłem [komu] zagrozić« = zmuszać do czegoś pod groźbą śmierci (1): Poſłał też Ceſarz poſłá ſwego Bozetá do Metym/ áby luterſtwa przeſtáli [...] gdzieby thego nieucżynili/ gárdłem im zágroźił BielKron 221v.

»gardłem zapieczętować« = oddać życie za coś (1): Iáko ſie wyerny káznodzyeia [...] nye ma odnośić od práwdy ſłowá Bożego/ by też to dobrze miał y gárdłem ſwoim zápyecżętowáć. LubPs cc marg.

»gardłem (za)płacić (a. przypłacić, a. opłacić); gardło płaci (a. płacić ma); gardłem płacony« = capite solvere Modrz [szyk zmienny] (26; 8; 1): albo gdy by nyemyal pyenyadzy thedy Gardlem ma zaplaczycz. MetrKor 34/135, 34/135, 135v; BierEz H, Lv, N3v, R2v; LibLeg 6/116v; RejJóz F8, 05; GliczKsiąż N7v; KochZuz A5; RejZwierz 11; Teſſaloni w Grecyey chwalili Bociąná iż im dawał znáć żyzny rok álbo głodny/ przeto ktoby go zábił/ gárdło v nich płáćiło. BielKron 24, 9v, 115, 261v, 288v, 300v, 457 [2 r.], 458v; OrzQuin L; RejPos 232; HistLan B3v; PaprPan Zv, Ee4, Ee4v, Ff2, Gg3v; ModrzBaz 27v; WerGośc 228; PudłFr 68; GórnRozm Hv; GórnTroas 40.

»zasiadać na gardło« = dybać na czyjeś życie (1): Miáſto rátunku ſámiſz záśiadáli Ná gárdło moie. KochPs 49.

»gardło zasłużyć (a. zasługiwać)« = znaleźć się pod groźbą kary śmierci lub powodować ją [szyk zmienny] (8): GroicPorz c4v; UstPraw I4v; BielKron 108v, 119v; RejPos 164; Dwoie pirwſze [mężobójstwo] gárdło zásługuie [Priora duo capitalia sunt] ModrzBaz 78v; Co vſłyſzawſzy rádował ſię iſz zá tym zniewolić ią mógł [...] iáko tę/ która ſię Bogom Pogáńſkim ſprzećiwiáiąc/ gárdło záſłużyłá. SkarŻyw 68; CzechEp 93.

»do gardła zastawiać się [o co]« = nie wahać się oddać życia (2): NiemObr 129; Kto práwá y wolnośći [...] w ieden Státut zebrał/ y o nie ſie przećiw niebácżnym Pánom áż do gárdłá záſtáwiał? PowodPr 20.

»garło zawiesić na nitce« = ryzykować życie (1): á wiedzieć gdzie/ y o co/ wdáć ſie w niebeſpiecżeńſthwo/ wiele ná tym należy. Bo drugi cżuiąc ſie być mężem/ będzie tákim proſtakiem/ iż gárło ſwe záwieśi ná nitce GórnDworz I6v.

»z gardłem zostać« = ocaleć (1): Zony dzyeći niewiáſty/ przed miáſto wygnáli/ Ktorzy w wielkiey roſpácży iuż z gárdły zoſtáli. RejZwierz 13v.

»przy gardle (z)ostawić« = ocalić życie [szyk zmienny] (2): BierEz R; Ieſtem ſlużebnikiem twym Krolu/ zoſtaw mię przy gárdle Leop 2.Reg 15/34.

»(z)wierzyć (a. powierzyć, a, zwierzać się) gardła« [szyk zmienny] (7): A czoż może być gorszego Swym nie wierzyć gardła swego. BierRozm 14; RejJóz I2v; RejZwierc 36v, 37 [2 r.], 65v, 243.

»gardła nie żałować; nie żal gardła« = opponere corpus, caput vovere Mącz [szyk zmienny] (7; 1): Iuż by ſnac niezal y gardła By mię ziemia iuż pozarła. RejKup h2v; Yam yeſt prawdziwy páſterz/ gárdłá ſwego nye żáłuyę przy owcach moich GliczKsiąż D3; BielKron [332²], 365; Mącz 311b, 508a; GrabPospR N2, N4v.

»gardła [czyjego] żądać« = pragnąć czyjejś śmierci; iugulum petere Modrz (1): Ty cechy miłośći Cbrześćijáńſkiey vżywaſz w ten cżás/ kiedy prágnieſz krwie bliżniego/ gdy gárdłá iego żądaſz ModrzBaz 62v.

Wyrażenia: »bezpieczen gardła, z gardłem; niebezpieczeństwo (a. niebezpieczność) gardła, o gardło; gardło beśpieczne« (1 : 1; 1 : 1; 1): Kto ma nieco korzyſtnego/ Niema gárdłá beśpiecżnego BierEz O2v; Diar 66; RejPos 247; A ći ktorzi krzywdę ćierpią/ nietylko o máiętność/ ále y o gárdło w niebezpiecżności być muſzą [non tantum de fortunis, sed de capite periclitari coguntur] ModrzBaz 96v; Asylum ‒ Vprziwileiowanię mieſcę naktorim wolen ieſten [!] albo beſpieczni z gardłem. Calep 108a.

»gardło za gardło« = anima eius pro anima illius PolAni (3): GroicPorz k4v; Ieſliby ktory mąż z ludu tego kthory ia podam w ręce wáſze vćiekł/ tedy gárdło iego będźie zá gárdło onego. BibRadz 2.Reg 10/24; GórnRozm E3.

»sprawa o gardło« = rozprawa o przestępstwo zagrożone karą śmierci (2): Ale w ſpráwách o gárdło [...] iuż Rękoymia od wſzythkiey ſpráwy bywa wolen GroicPorz r4, cc3 marg.

Szeregi: »gardło, (i, a, ale i, a(l)bo, ani) majętność (a. statek, a. imienie, a. dobra, a. pożytek); gardło z majętnością« = caput (a. vita) et fortuna, vita, commodum Modrz; collum (a. caput) et (ac) bona JanStat [szyk 39 : 10] (48; 1): BierRozm 12; Alye y mayethnoſczy ſſwoye y gardlo pod karanye naſche poddawall. LibLeg 11/159, 11/137v, 182; ComCrac 11v; RejJóz I2v; SeklKat M2; MurzHist Cv; Diar 66; DiarDop 108; GroicPorz ii4; O święta Polſko náſzá/ o wielebna wolnośći gardł y ſtátkow náſzych. OrzRozm L3v, L2v, N2v, R2v; BielKron 108v, 207, 209 [2 r.], 262, 298; Mącz 363b; RejAp 37v; GórnDworz Nβv; RejPos 19, 252v; RejZwierc 36v, 37 [2 r.], 41, 134v, 195; ModrzBaz 24v, 46, 89v, 96v, 141; SkarJedn 197; SkarŻyw 356; StryjKron 477; ActReg 58, 135; SarnStat 372, 378, 483, 493, 1080, 1237; GrabPospR N4v.

»poczciwość (a. cześć), (i, ani, albo) gardło« [szyk 11 : 10] (21): Staroſta na tym zámku po panu Sżcżęſciu pirwſze mieſtce má [...] ij drudzy przećiw iemu za mało ſobie pana wáżą/ a tzo dźiwniey/ gardło/ cżeſćz/ dobré mienié cżęſto przeń tratzą ForCnR B; MurzNT 111; Diar 50; GroicPorz o2v, x; RejWiz 193v; OrzRozm L3v, R2v; BielKron 395; w którym ſzturmie/ y w oſobliwym zwyćięſtwie/ takié męſtwo Polſkié było/ że Hetman/ gárdłem y poczćiwośćią wiele Zacnych Mężow/ od dźiury Zámkowéy [...] odgrażał. OrzQuin Rv; RejPos 50; ModrzBaz 6v; GórnRozm B2; ActReg 58, 75, 82; SarnStat 483, 493; VotSzl D4v; CiekPotr 13, 50.

»gardło, (i) wolność« = vita, libertas Modrz [szyk 3 : 3] (6): Iuż y wolność y gárdło w niewolą záprzeda RejWiz 13, 104; BielKron 243v; KochSat A4; ModrzBaz 127; OrzJan 78.

»zdrowie, (a, i) gardło« [szyk 4 : 3] (7): BielKron 306v, 334; Pro nostra salute contra soeleratissimam hostium conspirationem confligamus, Czińmy o zdrowie y o gárdła naſze przećiwko niesláchetnemu nieprziyacielskiemu ſpiknieniu. Mącz 130b; GórnDworz N6v; RejPos 122, 252v; SkarŻyw 598.

Wyrażenia przyimkowe: »do gardła« = usque ad rogum Mącz (37): To nań wiemy do náſzych gardł. BierEz A2v; Grekowie ſie ſprzyſięgli do gardł ſwoich kroleſtwo Troiáńſkie y z ludem zhorzyć BielKron 57, 156, 392v; Mącz 358b. Cf »do gardła bić się«, »bronić się do gardła«, »czynić do gardła«, »do gardła nie odstąpić«, »do gardła pomagać«, »do gardła pomścić się«, »do gardła (nie) przestać«, »służyć do gardła«, »do gardła stać«, »do gardła zastawiać się«.

»pod gardłem« = sub poena colli JanStat (34): á gdy co kędy vkradł/ miał przynieść pod gárdłem do onego ſtárſzego z duchownych BielKron 9v, 9v, 10v, 108v, 114, 147 (12); SkarJedn 197; SkarŻyw 478; ktorzy pod gárdłem áby ogień nie zgáſł ſwięty pilnowáli StryjKron 400; ZapKościer 1582/30; A gdźieby ſie w boru zápaliło/ káżdy poddány ile ich w domu pod gárdłem ma bieżeć gáśić GostGosp 12, 12; OrzJan 19; SarnStat 372, 379; PowodPr 28. Cf »przykazać pod gardłem«.

»na gardle« (110): y ſtrzegąc ſie ich káżdey godziny nieprzeſpiecżni ſą/ wnocy ná gárdlech y ná ſthátkach ſwoich/ gdy ie w źiemi cżnią. BielKron 262, 140. Cf »na gardle (s)karać«.