[zaloguj się]
[pdf]

GARDZIEL (30) sb f i m

f Mącz (9), m (6) FalZioł (2), KochPs, KlonFlis (2), KlonWor, f a. m (15).

gardziel (28), gardzil (2), [garścieł]; gardzil Murm; gardziel : gardzil BartBydg (2 : 1).

-å- (18), -a- (1) Murm. ◊ -el Mącz (8), -él (2) KochPs, też Calep. ◊ -el-.

Fleksja
sg pl
N gårdziel gårdziele
D gårdzielowi
A gårdziel
I gårdziel(e)m
L gårdzielu, gårdzieli

sg N gårdziel (16). ◊ D gårdzielowi (1). ◊ A gårdziel (8). ◊ I gårdziel(e)m (2). ◊ L gårdzielu (1) KlonWor gårdzieli (1) Mącz. ◊ pl N gårdziele (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI ‒ XVIII w.

1. Szyja oraz jej wewnętrzne organy; gula, guttur Calag, Cn; faux Mącz; iugulus Calep (25): FalZioł V 49v; Faux, superior pars gulae mento propinqua, Gardziel/ też krztań Mącz 120b; Calag 305a; Calep 569a; Gay też tám ieſt w ktorym Są drzewá záráżone: świnie w nim zdycháią, Y gardziele im puchną. CiekPotr 42; KlonWor 24.
[Zwrot: »przerznąć garścieł«: Gdy pocżął wſtáć nieborak / rzekłeś pocżkay złodzieiu/ Przyſkocżywſziś mu przerznął/ gárśćieł/ słudzi ſię śmieią/ Nożem to właſnym ſwoim/ ktorymeś kráiał chlebá NeothAcros Cv.]
a. Przełyk; gula, stomachus Mącz, Cn; glut(t)us Cn (9): Stomachus, Właſnie yeſt/ gardźiel/ drógá álbo yelito przes które potráwá do żołądká wchodźi. Mącz 420a, 150b.
Wyrażenie: »gardziel łakomy« (1): V páná w ręku pełna czáſzá ſtoi Przykrégo moſzczu: tym złé ludźi poi/ Leiąc im drożdże/ y iad niewidomy W gardźiel łákomy. KochPs 112.
W przen (1): Tam niedáleko Oſſá w gardźiel ćiecżę [!] Wiśle/ y z nią ſię w iednę koley wlecże. KlonFlis G3.
Przen: O obżarstwie i pijaństwie (5):
Zwrot: »przez gardziel przelać, przepuścić« = przepić i przejeść [szyk zmienny] (3 : 1): Demittere in viscera censum, Máyętność ſwoyę przes gardźiel przelać/ vtráćić. Mącz 226a, 130c, 327c; Calep 10b.
Wyrażenie: »przestrony gardziel« (1): Lákoma kácżká też nieprzyiaćielem Wielkim ieſt rybom z przeſtronym gardźielem. KlonFlis B4v.
b. Krtań; gurgulio Calep, Cn; arteria aspera Mącz; bronchus Calep; curculio Cn (5): Płucza ielenie z gardzielem wdymie vwędzone/ potym ſetrzeć á z miodem pić FalZioł IV 8c; Arteria aspera, Gardziel. Krźtań z którego dech wychodźi. Mącz 17a; SienLek 35; Calep 139b, 466b.
c. Wole u ptaka; rumen Mącz, Cn; ruma Mącz; vesicula PolAnt (2): Mącz 360b; Y wezmie gardziel iego/ y pierze iego/ y porzući ie v ołtarza na wſchod (słońcá) ná mieyſce popiołu. BudBib Lev 1/16
d. Języczek; uva BartBydg, Mymer2 (2): uva, yagoda, gardzyel, etiam dr. illud carneum, quod in fine palati circa fauces est et humiditate variatur, et est vocis moderatrix BartBydg 174b; Mymer2 23.
e. Szyja (1): Noelae seu Naeolae papillae ex faucibus caprarum dependent, Brodawki álbo cicki ná gardźieli pod ſziyą kozóm wiſzące. Mącz 249a.
2. Choroba gardła (zwłaszcza objawiająca się zewnętrznym zgrubieniem); struma Murm, BartBydg, Calep (5): Murm 67; Struma, vitium gutturis, tumor vel morbus sub guttere, etc. gardzyl vel val [!] BartBydg 151b, 14b; Struma ‒ Gardziel, puchlina na garlie, item Sadzel. Calep 1011b, 1011b.

Synonimy: 1. szyja; b. krtań; d. czopek, języczek; 2. sadzel, wol.

Cf GARDŁO

HG