Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: GORSZYĆ

Następne hasło: [GORT] »

GORSZYĆ SIĘ (70) vb impf

się (48), sie (22).

-o- (9), -ó-(1); -o- : -ó- Mącz (1 : 1).

Fleksja

indicativus
inf	gorszyć się
praes
	sg	pl
1	gorszę się
2		gorszycie się
3	gorszy się	gorszą się

praet
	sg		pl
2	m	gorszyłeś się	m pers
3	m	gorszył się	m pers	gorszyli się
3	n	gorszyło się	subst

fut
	sg
3	m	gorszyć się będzie

imperativus
	sg	pl
2	gorsz się	gorszcie się
3	niechaj się gorszy

conditionalis
	sg		pl
2	m	być się gorszył	m pers	byście się gorszyli
3	m	by się gorszył	m pers
3	f	by się gorszyła	m an

con praet
	pl
3	m pers	by się byli gorszyli

inf gorszyć się (8). ◊ praes 1 sg gorszę się (2). ◊ 3 sg gorszy się (11). ◊ 2 pl gorszycie się (2). ◊ 3 pl gorszą się (12). ◊ praet 2 sg m gorszyłeś się (1). ◊ 3 sg m gorszył się (2). n gorszyło się (1). ◊ 3 pl m pers gorszyli się (13). ◊ fut 3 sg m gorszyć się będzie (1). ◊ imp 2 sg gorsz się (2). ◊ 3 sg niechaj się gorszy (1). ◊ 2 pl gorszcie się (1). ◊ con 2 sg m być się gorszył (1). ◊ 3 sg m by się gorszył (4). f by się gorszyła (1). ◊ 2 pl m pers byście się gorszyli (2). ◊ con praet 3 pl m pers by się byli gorszyli (1). ◊ part praes act gorsząc się (4).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI (jeden z tych samych przykładów) i XVIII w.

Znaczenia

1. Stawać się gorszym, ulegać ujemnym przemianom (21)
- a. Ulegać demoralizującym wpływom, naśladować złe przykłady (20)
  - α. Załamywać się, zniechęcać się, upadać, ulegać słabości (11)
- b. Podupadać materialnie, ubożeć (1)
2. Mając przekonanie o własnej wyższości moralnej oburzać się, obrażać się, czuć się zawiedzionym, dotkniętym, uważać, że coś jest sprzeczne z przyjętymi normami (49)

1. Stawać się gorszym, ulegać ujemnym przemianom (21):

a. Ulegać demoralizującym wpływom, naśladować złe przykłady; malignari Mącz; tangi exemplo alicuius, facere aliquid alicuius exemplo, auctoritate et exemplo alicuius (malo) facere aliquid Cn (20): BielKom F7; Mącz 205d; to dla tego/ áby zły wćiągał ſie w robotę/ á dobry pátrząc ná złego robotniká/ áby ſie nie gorſzył. GostGosp 162.

gorszyć się z kogo, z czego (3): Mowyć ſlowa nieſrumięzliwe/ albo pyeſny ſpiewać ſktorich ſię gorſą yny.SeklKat X2v; Naydzye tákowych dzis kápłanow doſić/ s kthorych ſie lud poſpolity gorſſy GliczKsiąż O6v; WujJud 198.

gorszyć się czym (3): WujJud 196v; A gdzieſz tych białych głow krnąbrność/ ktore/ iedney okráſy z głowy/ ktorą ſię bliżni gorſzy y do złego pobutkę bierze/ ziąć niechcą? SkarŻyw 16; Acz y wſzyścy wierni duchownie tákie cudá czynią: dyabły/ to ieſt grzechy z ſiebie y z innych ludzi wyrzucáiąc: [...] nie gorſząc ſię ſłowy y przykłády złemi WujNT 186.

Szereg: »obrażać się albo gorszyć« (1): Dobra rzecż ieſt mięſá nie ieść/ áni pić winá/ áni tego cżym ſie brát twoy obraża álbo gorſzy. WujJud 196v.

α. Załamywać się, zniechęcać się, upadać, ulegać słabości; scandalizari PolAnt, Vulg (11): Aby śię potem kto niegorſzył i zatem poſelſtwá abo nieporzućił abo śię przyiąc ſtracháł MurzNT 43v, 43v marg; CzechEp 22; á gdy przyidźie vtrapienie y prześládowánie dla ſłowá/ wnet ſię gorſzy. WujNT Matth 13/21, Mar 4/17, Ioann 16/1.

gorszyć się na co (1): Bo gdy ini vcżniowie ná ony ſłowá/ ktore Pan mowił [...] gorſzyli ſię y wiárę tráćili/ y od Páná odſtępowáli: Piotr nigdy. SkarŻyw 598.

gorszyć się czym (3): acż ie przyiáćiele [...] ſzálonemi zwáli: iednák tym ſię niegorſząc/ mocnie żywot on cżyſty y vbogi prowadzili SkarŻyw 580, 598; ále nie gorſz ſię tym/ á pomni/ iż toż ćiáło wielką chwałę/ wietſzą niżli ſłońce piękność y iáſność/ y wdźięczność wſzytki wonie przechodzącą mieć będźie. SkarKaz 205a.

Szereg: »smucić się i gorszyć« (1): Niedziwuyćieſz ſie tedy/ áni ſie teſz ſtego ſmuććie/ y niegorſzćie gdy was będzie ſwiat przeſládował KrowObr 154v.

b. Podupadać materialnie, ubożeć [w czym] (1): Ale im go więcey prośił/ Tym ſie więcey w mieniu gorſzył. BierEz I.

2. Mając przekonanie o własnej wyższości moralnej oburzać się, obrażać się, czuć się zawiedzionym, dotkniętym, uważać, że coś jest sprzeczne z przyjętymi normami; scandalizare PolAnt, Vulg (49): KrowObr C4v; SkarŻyw 538; CzechEp 62; Przetoż żaden Kátholik niechay ſię nie gorſzy/ gdy kácerſtwá płużą áż do czáſu. WujNT 417; Bo ſię gorſzyli niewierni/ gdy widzieli/ iż Chrześćijánie chćieli żyć z cudzych máiętnośći. WujNT 719, 333, Dddddd; SkarKaz 3a, 83a, 160b.

gorszyć się z kogo, z czego (26): S tego naukę wziątz mámy/ ijż niemamy nitz dbátz/ gdy kto gorſſy ſie z naſſych dobrych vcżynkow. OpecŻyw 55v, 55v; MurzNT 48v, Mar 6/3; KromRozm III L3, M6, M7; Bonitas ac simplicitas mea tibi malo fuit, Górſziłes ſie z moyey dobroći. Mącz 26b; RejPos 10; BiałKat 313v; muſić ſie świát gorſzyć z Bożey mądrośći/ ktorą on tobie ma zá głupſtwo. CzechRozm 60, 2v, 112; SkarJedn 196, 238; SkarŻyw 99, 107; Izali ten nie ieſt ćieślą? y gorſzyli ſię z niego. LatHar 556; WujNT Matth 13/57, Mar 6/3, s. 147 [3 r.], Yyyyy4v; Lecż mym zdániem miałby tákowy więtſzą przycżynę gorſzyć ſię z ták wielkich innych bez miáry zbytkow WysKaz 44. Cf Ze zdaniem przyczynowym.

gorszyć się czym (11): GórnDworz Cc; y ćiáłá mégo/ którym ſye teraz gorſzyćie/ tego mdłégo oczymá ćieleſnymi widźiéć nie będźiećie. BiałKat 313v; SkarJedn 247; SkarŻyw 59, 271; NiemObr 151; y nie gorſząc ſię zwierzchowną podłośćią/ z wyſokiey wiáry vpádli ná źiemię SkarKaz 160b, 160b [2 r.].

gorszyć się na czym (2): CzechEp 285; ábowiem żyćie prawdźiwych Chriſtyánow/ thák opiſáne ieſt/ iż świát záwſze ſię ná nim gorſzyć będźie NiemObr 10.

gorszyć się w kim, w czym (3): MurzNT Mar 6/3; Y gorſſyli ſie w nim Leop Mar 6/3. Cf Ze zdaniem przyczynowym.

Ze zdaniem przyczynowym [w tym z zapowiednikami: z tego (1), w tym (1); iż] (2): KrowObr Cv; Vcżniowie nie co ludzkiego ćierzpieli/ y gorſzyli ſię wtym/ iſz Piotrá nád inne wſzytkie przełożył SkarJedn 69.

Szeregi: »nie hydzić się ani gorszyć« (1): iżby małżonká ſwego obłędy pokrywáiącz/ iemi ſie nie hydziłá/ áni gorſzyłá GórnDworz Cc.

»gorszyć się i obrażać« (1): tylko to nie náſzá winá/ gdy ſię świát ſpráwámi dobrymi/ onych nie rozumieiąc/ áni vważáiąc gorſzy/ y obraża. NiemObr 151.

Synonim: I.a. kazić się.

Formacje współrdzenne: pogorszyć się, wzgorszyć się, zgorszyć się; pogarszać się, zgarszać się.

Cf GORSZĄCY SIĘ, GORSZENIE

ZCh