[zaloguj się]
[pdf]

GRZEBIEŃ (35) sb m

Pierwsze e jasne; -eń (6), -éń (1); -eń :-éń KochFr (1 : 1). ◊ -en-.

Fleksja
sg pl
N grzebień
G grzebienia
A grzebień grzebieni(e)
I grzebieni(e)m grzebieńmi
L grzebieniu
inne dubium - grzebieni

sg N grzebień (14). ◊ G grzebienia (3). ◊ A grzebień (10). ◊ I grzebieni(e)m (3). ◊ L grzebieniu (1). ◊ pl A grzebieni(e) (2). ◊ I grzebieńmi (1). ◊ Dubium grzebieni (1).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI – XIX w.

1. Płytka rogowa, kościana lub metalowa z wyciętymi zębami; pecten Murm, Mymer1, Mącz, Calep, Cn (16): Murm 147; Mymer1 36v; Pectinatim adverbium ad pectinis similitudinem factum, Ná xtałt grzebieniá. Mącz 285d, 285c; Calep 765b, [766]a.
a. Przedmiot służący do czesania lub upinania włosów (9): ZapMaz II Ł 1/58; ale ieſtli ieſt bolenie w lewey ſtronie/ tedy z lewego rogu ma być grzebień vcżyniony/ y lewa ſthrona głowy ma być cżoſana. FalZioł V 75v, V 75v; RejRozpr G3; Szcżeſz łeb chociay páznokty/ nie maſzli grzebieniá. RejZwierz 139v; Mącz 458a; SienLek 11v; Ná grzebién. NOwy to fortél/ á máło ſłychány/ Ná śrébrną brodę grzebień ołowiány. KochFr 12.

W charakterystycznych połączeniach: grzebień ołowiany, słoniowy.

b. Narzędzie tortur (1): y grzebieńmi ſrogiemi ćiáło ich tárgáć/ y po nim iáko brozdy cżynić/ okrutnik roſkazał. SkarŻyw 63.
2. Mięsisty, barwny wyrostek znajdujący się w części głowowej u niektórych ptaków (15):
a. Tworzący karbowaną ozdobę na głowie ptaka; crista Murm, Mymer1, BartBydg, Mącz, Calep, Cn; cristula gallinae, iuba gallinaceorum Cn (14): Murm 82; Mymer1 25; BartBydg 37; FalZioł IV 40a; Smokowie też mieli ná głowiech ſwych grzebienie HistAl H6, L2v; Celsa cristis avis, Pták s wyſokiem grzebieniem álbo czubkiem. Mącz 46d, 69a; á cżęſto ſie w wierze ſwey/ iáko kur Indyiſki w grzebieniu ſwym odmieniáią. CzechRozm 172; Calep [271]a; Zdybie cżáſem Cietrzewiá z cżerwonym ćiemieniem/ W złotogłow vbránego/ z ſzárłatnym grzebieniem. KlonWor 35.
Zwrot: »grzebień podnieść« = pysznić się, nadymać się (1): Erigere cristas, Grzebień podnieść/ To yeſt Pyſznym á nádętym być. Mącz 350c.
Wyrażenie: »grzebień kurowy« [szyk 1 : 1] (2): ale liſt prawie s ſamego kocżłania wychodzi/ drobny á karbowany iakoby kurowy grzebień FalZioł I 49b; SienLek 152.
b. Tworzący podgardle; palea Mącz, Cn (1): Palea [...], Podgárdłek/ brodá/ álbo grzebień podſzeyny v kur. Mącz 273b.
3. Wachlarzowato ułożona błona, płetwa u ryb (1): Thorpus ieſt riba iako ſqatina ktora miaſto grzebienia ma chrzęſlkę FalZioł IV 40b.
4. Spojenie łonowe utworzone z wypukłości łonowej kości biodrowych (3): á tak tą oliwą namaży dymiona y grzebień FalZioł I 76c; á gdy na dymiona y na grzebień prziłożyſz thych rzecży/ cięſzkoſć vriny y zadzierżenie iey oddala. FalZioł I 99c, I 129d.

Synonimy: 2. a. czub; b. broda, podgardłek.

ZCh