[zaloguj się]
[pdf]

HANYŻ (68) sb m

hanyż (48), anyż (20); hanyż Murm (2), Mymer1, SienLek (13), Calep (2), LatHar; anyż Mymer2 (2), MurzNT, Oczko, WujNT; hanyż : anyż FalZioł (28 : 14), Mącz (1 : 1).

a jasne.

Fleksja
sg
N hanyż
G hanyżu
A hanyż
I hanyż(e)m

sg N hanyż (21). ◊ G hanyżu (24). ◊ A hanyż (8). ◊ I hanyż(e)m (15).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI ‒ XVIII w.

1. bot. Pimpinella Anisum L. (Rost); roślina z rodziny baldaszkowatych i jej nasiona używane w lecznictwie (w pewnej ilości przykładów może to byćnazwa kminu, Carum carvi L.); anisum Murm, Mymer1, Mymer2, Mącz, Calep, Cn; anicetum Mącz, Calep, Cn (60): Murm 115; Mymer1 17v; Mymer2 17; Spaprothką ma być zawſze warzany hanyż/ s kminem/ ábowiem rychley wiathry wypędziſz z żywota. FalZioł I 98d; Aniſium. Anyz. ANyż ieſth ciepły y ſuchy wteżecim [!] ſtopniu Ieſt to naſienie ſlodkie z niekthorego ziela ktore tymże imieniem zową FalZioł III 16a, I 99a, 101a, 103d, 119c, 139a (42); Anisum vel Anicetum, Aniż. Mącz 10c; Hányż wierćiány z piwem álbo z winem ná noc piy SienLek 56, 8, 9v, 54 [2 r.], 87, 90 (11); A ieſliby nápárzenia trzebá/ biorą miętki/ ſzáłwiéy/ piołunu/ ſánty/ lebiódki/ oboiéy po gárśći/ kwiéćia láwándowégo/ ſpicánárdowégo/ po pół gárśći / ányżu/ ſenicułu/ coryándru/ poſzczubácy Oczko 33; Calep 70b, 71b; [ANISVM. Hányż. TO źiółko piérwéy w Polſce nie było wiádomé/ przeto poſpolićie kmin polny mieniono hányżem. UrzędowHerb 24b (Linde).]
2. bot. Anetum graveolens L. (Rost: kopr); koper, roślina z rodziny baldaszkowatych i jej nasiona używane w lecznictwie i w kuchni; anethum Murm, Mymer2 (5): Murm 115; Anetum Tylle Anyż. Mymer2 16; Bieda wám Doctorowie i Phariſeuſzowie obłudni/ że dawácie dźieśięcinę/ zmiętki (marg) I kopru (–) anyżu [anethum] i kminu/ a co wzakonié (marg) ważniéiſzego (–) cięſzſzego toście opuścili MurzNT Matth 23/23 [przekład tego samego tekstu (2)]; LatHar 128; WujNT Matth 23/23.
3. bot. Zestawienie: »hanyż polny« = prawdopodobnie Carum carvi L. (Rost: polny kmin); kmin, roślina z rodziny baldaszkowatych i jej nasiona używane w lecznictwie [szyk 1 : 1] (2): pić ma ten co go gliſty trapią. Albo wodę w ktorey ſzántá nápoły wywrzáłá/ álbo poley spolnym hányżem. SienLek 103, 136v.
4. bot. Zestawienie: »czarny hanyż« = Nigella Damascena L.; czarnucha, roślina z rodziny jaskrowatych i jej nasiona używane w lecznictwie (1): Melanthium, herba, Czarny koryánder álbo czarny hányż. Mącz 214a.

Synonimy: 2. kopr; 3. »kmin polny«.

ZZie