[zaloguj się]
[pdf]

1. JAD (560) sb m

jåd (w tym 1 r. błędne znakowanie), jad- (w tym 5 r. błędne znakowanie).

Fleksja
sg pl
N jåd jady
G jadu jadów
D jadowi, jadu jadóm
A jåd jady
I jadem jady
L jadzie jadziech

sg N jåd (91). ◊ G jadu (104). ◊ D jadowi (44), jadu (7); -owi : -u FalZioł (23 : 5), Mącz (2 : 1), HistLan (1 : 1). ◊ A jåd (154). ◊ I jadem (96); -em (21), -(e)m (75). ◊ L jadzie (2). ◊ pl N jady (2). ◊ G jadów (9); -ów (1), (o)w (8). ◊ D jadóm (28); -óm (2), (o)m (26). ◊ A jady (15). ◊ I jady (7). ◊ L jadziech (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XIX w.

1. Wydzielina toksyczna pochodzenia zwierzęcego lub roślinnego; trucizna; venenum Mącz, Cαłαg, Calep, Cn; toxicum, virus Mącz, Calep, Cn; antidotum Mymer1, BartBydg, Mącz (506): Pcżołá ſie ćiſu wiáruie/ Iż ná nim iad záwżdy cżuie BierEz R, L3; Mymer1 17v; BartBydg 10b; on cżoſnek piątego ſiania iuſz będzie iadem/ dla twoiey zbythniey gorączoſczi. FalZioł I 5c; powiedaią iżby moz [!] korzenia Sparagowego była iadem zabijączym pſow. FalZioł I 129b; Pępek Bociani przeciw każdemu iadowi pomaga. FalZioł IV 20d, I 46d, II 6d, III 4a, IV 49c, V 71 (121); Attenſzci panowie tak vradzili, aby Socrates od iadu z ſwiata zſzedł. BielŻyw 55, 34, 87, 109; Grzechy zwłaſzcża włoſkie [...] ribam iad odeymuią GlabGad K8, Iv [2 r.], K8; MiechGlab 68; ktory [bazyliszek] był tákowego iádu/ iż nie thylko ſmrodem ſwym/ ále theż y wzrokiem iáko nadáley mógł zayrzeć/ powietrze zárażał. HistAl K8, M8v [2 r.], N [2 r.], Nv [2 r.]; RejFig Bb4; [Mitrydates] wpadł w roſpácż y iádem ſie vmorzył. BielKron 130, 136v, 145 [2 r.], 149, 366, 384v (10); Sálámándrá/ zwierzę yádu pełne y káżdey rzeczy skodliwe/ yednák ſwynióm nic nie skodźy Mącz 364d; Theriaca. Driakieẃ/ lekárſtwo yeſt przećiwko yádóm. Mącz 454c, 11c, 297a [2 r.], 460b, 479c [3 r.], 499c (13); Gdy ſye pśiey krwie kto nápije/ żáden iad w nim niezoſtánie. SienLek 156; trzebá w ránę wlać ſoku rućiánégo y tym ią dobrze pomázáć/ dla kámiennégo iadu. SienLek 185, 100v, 125, 155v, 156v, 157v (51); Bo ſzkorpion nie kąſa áż pirwey przeliże/ á też iad iego álbo bol nie wnet ſie okaże RejAp 78; HistRzym 10v, 19; RejPos 154; HistLan B3, F4; BudBib Ps 57/4; CzechRozm 206; Calag 245a, b; SkarŻyw 249, 250; KochFr 102; Synorix [...] iuż nieiáko iad w ſobie czuiąc/ zleknąwſzy ſye wypadł z kośćiołá/ á nie mogąc żadnéy rády wypitéy trućiznie náléść/ mordowawſzy ſye długo/ téyże nocy vmárł. KochWz 139; ReszList 175; WisznTr 11; Venenatus ‒ Ottruti, iadem napoioni. Calep 1108b, 533a, 1129a; Bo w oney wſzytkiey ziemi [Malcie]/ wſzytkie zmije y węże iádu żadnego nie mąią [!] WujNT 508, 508 marg, Zzzzz4v; WitosłLut A4v.

jad od czego (1): Timus ſlony: gdy go kto ije/ á będzie miał iad w ſobie od iaſzcżorki/ vſmierza iad y boleſć. FalZioł IV 40c.

jad z czego (1): Cantharis, pro venenata pocione, Yąd [!] z tegóſz robaká. Mącz 34a.

W połączeniu z przymiotnikiem lub G rzeczownika określającym pochodzenie [jad + przydawka (21), przydawka + jad (2); jad bielonowy, niedźwiadkow (5), opijowy, pająkowy, rybny; jad morskiego zająca (2), opijum, osy albo pszczoły, (wściekłego) psa (9), robaka] (23): Korzeń fiſtule pastoris [...] takież y iadowi opijowemu 1ekarſtwo ieſt FalZioł I 55b; Też ſok ſam tego ziela [dziewanny] iad niedzwiadkow vſmierza y mdli. FalZioł I 145b; Przeciw temu iadowi oſſi albo pſzcżoły/ dobrze ieſt emplaſtr z poletu zwiercianego na bolenie przykładać. FalZioł IV 28d, *2c, I 9d, II 9b, III 19b, 25a (20); Contra araneorun ictus prodest haec herba To ziele yeſt pomożno przećiw yádowi páyąkowemu. Mącz 43 lb; Táki iad ieſt pſá wśćiekłégo/ iż gdy kto ránną nogą/ na ono mieſtce náſtąpi gdźie ón moczył [...] thedy on iad człowiekowi kſercu poydźie SienLek 156, 156.

W przeciwstawieniu: »jad ... miod« (1): Ale też na yedney łące pczołá myod/ á páyąk yad wſyę byerze/ wedle przyrodzenya ſwego. KromRozm I N2.

W porównaniach (13): FalZioł I 34d; á przeto pilnoſci wiele przyłożyć mamy abyſmy też rzecży która cżęstokroć miewa w ſobie chocia potaiemnie złoſć nieiaką w ſię nie przypuſzcżali, iako oni ktorzy iad miodem przyſłodzony wypijaią. BielŻywGlab nlb 12; BielKom E8; LubPs D2 marg; á tego/ czego iáko páiący iádu nábráli/ [sakramentarze] nierozumieią/ iáko wſzytko krzeſćiáńſtwo rozumie. OrzList e4v; Obtinere noxiam veneni, Szkodźić yáko yad. Mącz 447d; bo te [złe zwyczaje] ſą iáko iad pokryty/ ábo powietrze morowe/ gdyż ták nie- widomie zábijáią ludzie GórnDworz Hh8v; RejPos 256; BudBib Ps 57/4[5]; ieſli dźiećiam poki ieſzcże młode ſą/ miedzy inſze náuki ábo ćwicżenie przymieſzáią co ſzkodliwego/ niemniey to mocy ná wiecżne cżáſy wnich będźie miáło/ iedno iákobyś młodą roſzcżkę/ gdy ią ſzcżepiſz iádem nápoił [quam si surculum veneno inficias]/ która potym ná wielkie ſię drzewo rozrośćie ModrzBaz 10; CzechEp 258; GrabowSet B4v; KlonWor **3.

W formule przysięgi (1): A ieslis winien/ niech ćię trąd y iad záráźi [quod te laepra et venenum invadet JanStat 1129] SarnStat 264.

W charakterystycznych połączeniach: jad ciągnąć (2), gasić, goić, kazić (2), leczyć (2), mieć (w sobie) (5), (na-, wy-)pi-(ja)ć (6), odejmować (2), odganiać, odpędzić (odpądzać) (2), (w sobie) (po)czuć (3), podać, psuć (2), ściągać, tłumić (2), ucinać, uśmierzać (2), uzdrowić, wyciągać (wyciągnienie, wycięgać, wycięgnąć) (36, wyganiać (4), wypądzać (wypędzać, wypędzić) (9), wypity, wyrzućić (wyrzucać) (4), wywodzić, zabija, zabijający (2), zjedziony, zjeść; jadu (-owi) bronić (3), [komu] przyprawić, (s)przeciwi(a)ć się (24), zabieżyć; od jadu bronić (3), leczyć, umrzeć, zdechnąć; przez jad zagładzić; jadem napoić, napojony, zabić (pobić) (4), zemrzeć, zgładzić, (się) umorzyć (3); obrona dla jadu; napojony, pełen jadu (2); jad ciężki, isty, kamienny, okrutny (2), pewny, pokryty, srogi, wielki, zimny.

Przysłowia: Strzeż ſie iádu pod miodem á mieſzkay we cnocie. BielKom C3v.

Oſtrzegąm ćię nieboże nie miey śnimi [babami] ſkłádu/ Skoro ćię wyrozumie/ zádáć w miedźie iádu. BielSat B4v.

Zwroty: »jad wpuścić; jadem napuszczony, napuszczać (a. napuścić)« = venenare Mącz, Cn; venenAtus, venenosus Mącz (4 : 3 : 2): BierEz K2v; FalZioł IV 15c; Munera venenata, sagittae venenatae, Iádem nápuſzczone. Mącz 479c, 16b, 321b, 442c, 479d; Pátrzayże ná vkłony y ná owo z ſerca nie cáłego cáłowánie: kiedy ieden drugiego liże iákoby niedźwiadek cżłowieká/ gdy iad ſwoy wpuśćić chce martwą ſkorę przelizawſzy. KlonWor **3.

»zadać (komu) jad(u); zadawca jadu; jad zadający; zadanie jadu« = facere venenum Mącz; miscere venena Calag; veneficus Mącz; veneficium Calep [szyk zmienny] (5; 1; 1; 1): Lizimachus [...] nad takowym mężem ſie ſmiłował iż to nie prze winę, ale prze ſprawiedliwoſć cirpiał, iemu zadał iadu dla vkrocenia żywota. BielŻyw 106; Czárownik Zádawcá iádu. GroicPorz ii4 marg, ii4; BielKron 129v; Facere malum venenum, Zádáć komu yad. Mącz 479c, 479d; Calag 245b; Calep 1108a.

Wyrażenia: »jad jaszczorczy« [szyk 1 : 1] (2): FalZioł I 87b; Fáłſz ieſt podobny iáſzcżorcżemu iádowi. LubPs D2 marg.

»jadem (na-, po)mazany (a. pomozany), (po)mazać« = venenare Mącz (4 : 2): HistAl Nv; ći ludzie okrutni [...] bronili ſie dobrze z łukow ſtrzeláiąc iádem końce ſtrzał pomázawſzy BielKron 447; Strzałki iádem mázáne co go [elefanta] imi ſtrzeláią BielKron 452, 442, 451; Mącz 16b.

»jad niezleczony« (1): Iáko wąż/ co cżłowieká/ prze iad niezlecżony/ Záráźił: á zá to ieſt/ od źiemie wzgár- dzony/ Tákem ią też opuſzcżon GrabowSet B4v.

»(z) jadu trucina« [szyk 1 : 1] (2): Delfin ſyn krolá Fráncuſkiego [...] vmárł/ iáko drudzy mnimáią iż trućiną iádu. BielKron 191; [Amurat] przypráwił im [braciom] z iádu trućinę/ y potruł ie á pomowił iż ſami pomárli BielKron 242v.

»jad wężowy« — serpentinus ictus Mącz [szyk 6 : 3] (9): Też Poley w winie vwarzony/ [...] naprzeciwko wężo- wemu iadowi/ ieſt dobre lekarſtwo. FalZioł I 101b, I 34a, 80a, 87b, 91c, 108d; BielKron 451 marg; Ophiogenus, Lud w Hellesponàe którzy yednym dotknieniem wężowy yad lieczą. Mącz 265a, 115b.

»jadem zarażony, zarazić, zarażający; jad zarazi; przez jad zarazić« = veneno inficere, caro venenata Mącz [szyk 10 : 2] (8 : 1 : 1; 1; 1): Ieſt dziw okruthny morzki: [...] Barzo ieſt iadowity y zarażaiączy ſwoiem iadem FalZioł IV 33a, 88; BibRadz I 388v marg; Pocula veneno inficere, Kupki álbo picie yádem záraźić. Mącz 115b, 479c; SienLek 155v; RejPos 256; CzechRozm 206; Y poſłał [Florencyjus] mu [Benedyktowi] chleb iádem záráżony/ zá vpominek. SkarŻyw 250; CzechEp 258; GrabowSet B4v; SarnStat 264.

»jad źwierzęcy« (1): iż tám [w Afryce] więcey ludzi zemrze iádem źwierzęcym niż wrzodem álbo śmierćią przyrodzoną BielKron 269v.

Szeregi: »jad a skaza« (1): [rzeczpospolitą nαprawiać należy] przykłádem Medykow/ ktorzy cżłonki w ćiele cżłowiecżym ſkáżone przeto odćináią/ y on iad á ſkazę wykorzeniáią/ áby inſzych cżłonkow nie zárażáły. Phil L.

»jad i śmierć« (1): gdyćby przećiw trućiźnie twey lekarz twoy podał lekárſtwo/ á ty byś nim pogárdźił/ záchowan bys od iádu y ſmierći nie mogł być/ ále byś koniecżnie vmrzeć muſiał CzechRozm 206.

»trąd i jad« (1): SarnStat 264 cf W formule przysięgi.

»jad, (i, albo) truci(z)na« [szyk 14 : 4] (18): FalZioł II 5a, III 18d, IV 2b, lld, 49b; Mithridaticum, Oſobliwe liekárſtwo przećiwko/ yádu y trućiznie. Mącz 224d, 212d, 479c; IEſli ſye ktho iádem/ álbo ktorą trućiną záráżonym poczuie/ nátychmiaſt themu ma zábieżeć á nie mieſzkáć SienLek 155v, 155v, 156 [2 r.], 157; SkarŻyw 92, 408; Toxicum ‒ Iąd, truczizna. Calep 1075b, 1108a, 1128b.

W przen (79): KrowObr 57; A iákie beſpiecżeńſtwo ten w ſwych ſpráwach miewa/ Kto iedno iáko trawy woł ſwiátá vżywa. [...] Bo nie bacży pod trawą iż dziwnego gádu/ Tái ſie záwżdy pod nim rozlicżnego iádu. RejWiz 12; BOgáctwo/ táiemny iad. RejWiz Cc4, 11v marg, 173v; Abowiem ſtrzały wſzechmocnego przeniknęły mię/ ktorych iad zniſzczył ducha mego [quarum venenum bibit spiritus meus] BibRadz Iob 6/4, Iob 20/16; Słuchayże iáko Duch ſwięty they nieſláchetney ſzáráńcżey przywłaſzcża iad ſzkorpionowy. RejAp 78, 78; iáko to ná Heretykách dziſieyſzjch widziem / iſz z piſmá zle zrozumiánego/ wſzytki bluznierſtwá bierzą. práwi niecżyśći páiący/ zwonnego zdrowego kwiátu iad zbieráią. SkarŻyw 257; Bo źiemiá ſpráwiedliwym gniewem poruſzona/ Wzbudźiłá przećiw iemu [Oryjonowi] Niedźwiadká ſrogiego/ Który go gárdłá zbáwił iádem żędłá ſwégo. KochPhaen 22, 22; ArtKanc L7v; CO ſtráſznym iádem kropiſz/ dźiwie ſrogi [o zazdrości]/ Cudzym złym żywieſz/ y w łzách roſkoſzuieſz/ A kiedy kogo weſołym náyduieſz/ Z żáłośćią/ w tobie rożne wſtáią trwogi. GrabowSet E2v; Nie máſz w świećie kochánia/ Gdźieby ten nie przyſkocżył/ Swych iádow nie nátłocżył. GrabowSet R3v, V3; LatHar 196; Tygłowę ſtárwſzy ſmoká okrutnego/ Ktorego iádem świát był wſzyſtek chory/ Wźiętáś ieſt w niebo nád wyſokie Chory SzarzRyt A2.

W połączeniu z przymiotnikiem lub G rzeczownika określającym diabła (jad + przydawka (4), przydawka + jad (2); jad czartowski, diabelski (3), węża chytrego (piekielnego) (2)] (6): iſz śię zawſze diabelskięmu iadowi/ obłudności/ wſzyſtko źle zda/ co wierni ſłudzy pańſcy czynią MurzNT 38v; Kthorym ſlowom/ gdy ſie ktho chce pilnie przypátrzyć/ ſnádnie może wnich iad tego Wężá chytrego obátzyć KrowObr 208v; Y śmiáłá rękę śćiągnąć y vrwáć y ſkuśić iábłká y owocu onego. A niemáiąc ná tym doſyć/ ieſzcże záráżona iádem cżártowſkim/ y mężá záráziłá namową ſwoią. SkarŻyw 261, 261; WerGośc 270; Chytrzy [o heretykach] á wężá piekielnego iády nápełnieni/ do tákiego miſtrzá vkázuią/ ktorego náchylić po ſobie y po głowie ſwoiey mogą. SkarKaz 118b.

W połączeniu szeregowym (1): A ogony ich [przełożonych]/ to ieſt potomſtwo ich/ będą mieć głowy wężowe/ to ieſt rozlicżnymi iády/ żądły/ á ſrogoſciámi narody ludzkie záráżáiące á kąſáiące RejAp 82v.

W przeciwstawieniach: »lekarstwo (5), dobrodziejstwo, miod, zdrowy napoj, potrawy zdrowe ... jad« (9): Niepożytecżneć złych dobroći/ zá lekárſtwo iad ći wroći BierEz I4; Zadny złemu dobrze nie dziáłay/ Wężá w zánádrá nie ſadzay: Bowiem zły złośći nie tráći/ Dobrodzieyſtwo iádem płáći. BierEz M3; BibRadz *3v; Boże day áby wſzem przełożonym takie przypominánia winſzowne bywáły/ á cżuć ſie w nich chćieli/ opuśćiwſzy wſzytki oratorye pochlebne/ ktore więcey iádu niż miodu przynoſzą. BielKron 403v; ktorzy [chrześcijanie] ná te kśiąſzki wpadſzy/ tytułem ozdobnym ále ſáłſzywym záwiedzieni/ mogliby miáſto zdrowego napoiu iádu ſie nápić WujJud A7v; ReszPrz 110; LatHar 196; Seymy z lekárſtwá w iad ſię obroćiły. SkarKaz 673a marg, 673a.

W porównaniach (2): on okrutny wąż [...] záciera á práwie iáko iádem nápuſzcża onymi rozlicżnemi żądły ſwemi ty ſwięte ſcieſzki á thy gośćińce Páná tego RejPos 318v; niezbożnicy [...] Iad máią iáko [...] (v) wężá BudBib Ps 57/4[5].

W charakterystycznych połączeniach: jad aspidow, niewidomy, prawy, sprosny, straszny, tajemny (2), wieczny.

Zwroty. »jadem mazać, pomazany« (1 : 1): Wáſze dáry biorę wdzięcżnie/ Ktoreśćie mi dáli wiernie: Od wężáć mi podeźrzáne/ Boć ſą iádem pomázáne BierEz M; StryjKron 105.

»jad (wy)lać (a. roźlewać), jest w(y)lan« [szyk zmienny] (4 : 2): RejWiz 133v; Y co zá ſlepothá wáſze ſercá oſiádłá rycerſtwo ſláchetne/ że [...] chcećie [...] Thurká chytrego nieprzyiaćielá iáko wężá w zanádrá wſádzić/ [...] ktory ſzuka wednie y wnocy tego fortelu/ iákoby ſwoy iad ná głowę wáſzę wylał/ á z was wolnych niewolniki pocżynił BielKron 248v; A ten iad [czarta] wiecżnie ieſt wylan ná wſzytko pokolenie ich. RejPos 154; V páná w ręku pełna czáſzá ſtoi Przykrégo moſzczu: tym złé ludźi poi/ Leiąc im drożdże/ y iad niewidomy W gardźiel łákomy. KochPs 112; NIeſzcżęśćie/ mych łez chćiwe/ Długoż ieſzcże złośliwe/ Będźieſz/ po ſercu/ iad ſwoy roźlewáło GrabowSet H2, F2.

»wyrzygnąć z siebie jad« (1): Maćie [...] pamietać yako ten Kupiec [...] w yrżjgnawſſy naprżod z ſiebie iat/ to yeſt od rzućziwſfy grżechy ſwoye [...] ſſedl ſmiele naſąd Bożi RejKupSekl a7v.

Wyrażenia: »jad jaszczorczy« [szyk 1 : 1] (2): Tenći ſie iáſzcżorcży iad w tych y dziś znáyduie/ Ktorym ſproſna ſwawola ták bárzo ſmákuie. HistLan B3; W poſrzodku nieprzyiaćioł mieſzkam niebeſpieczny Ktorzy iádem Iáſzczorcym máżą ſtrzáły ſwoie StryjKron 105.

»jad niewyleczony« (1): Niewiaſta ieſt męſkie zhanbienie, nienaſiczone zwierzę [...] brzemię nieznoſzone, iad niewylecżony, ludzſkie zagubienie. BielŻyw 136.

»słodki, osłodzony jad« [szyk 1 : 1] (2): O ſłodkiſz to iad á práwie iáko wąż tái ſie pod trawą tá ſroga pokuſá w tych obietnicach iego. RejPos 72; zairzi wkazde poſtepky iego/ zdadzac ſie bic niektore ſmatzne/ ale ſie im ieno przipatrz ſa iadi wnich oſlodzone PaprUp H4v.

»smaczny jad« (2): Bogáctwá ſmácżny iad. RejPos 72 marg; iż ten ſprzećiwnik twoy [czart] miał ſie o cię záwżdy kuśić/ [...] á tym ſmácżnym iádem zwyciążáć [!] nędzne cżłowiecżeńſtwo twoie. RejPos 115v.

»śmiertelny jad« (2): BibRadz *3v; ábowiem táki cżłowiek [który pana swego kazi] [...] ſtudnię s kthorey wſzytcy ludzie cżerpáią záraża ſmiertelnym iádem. GórnDworz Ee8.

»jadem zarażony, zarażać, zarażający« [szyk zmienny] (2 : 1 : 1): RejAp 82v; GórnDworz Ee8; iż y ciáło twoie poſpołu z nią [duszą] ieſt iuż tym wiecżnym iádem iego [węża] záráżone RejPos 326v; SkarŻyw 261.

Szeregi: »jad i trucizna« (1): ktorzy [ludzie] [...] zakazując [...] czytania piſm świętych/ [...] miáſto potraw zdrowych/ śmiertelny iad á trućiznę im [ludowi bożemu] podawáią. BibRadz *3v.

»jad a zaraza (a. zarażenie)« (3): Liciniuſowę [...] ſententią pochwaláyą/ ktory wyzwolone náuki iádem á zárazą poſpolitą názywał. KwiatKsiąż F3; A thu iuż mocnie á pilnie ſłuchay á przypátruy ſie [...] iáki tho ſrogi wrzod ná ſobie nośiſz/ [...] á iáki ieſt ſrogi iad á záráżenie iego. RejPos 327, 251.

»żądło i jad« (1): Anyoł tám piekielny rządźi/ ktory tey niewieśćie y naśieniu iey przećiwny ieſt. ktory żądłem y iádem ſwoim nogi iey śięga: od ktorey zdeptána ieſt y ſkruſzona głowá iego. SkarKaz 578b. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].

a) O języku, mowie (23): RejPs 207v; Iad Bázyliſſkow w wárgách ſwych nośili/ By wyernym ſſkodzili. LubPs ee2; Będzyeć doſyć pochlebſtwá doſyć y poſtáwy/ Lecż byś weźrzał pod ięzyk nálaſłbyś iad práwy. RejWiz 59; Grob otworzony/ ieſt gárdło ich/ ięzykámi ſwemi zdradliwie cżynili: iad wrzećiennic pod wárgámi ich [venenum aspidum sub labiis eorum]. Leop Rom 3/13 [przekład tego samego tekstu BibRadz, WujNT]; BibRadz Rom 3/14[13]; RejPos 261; Zaſtrzał to śmiertelny: A ięzyk piekielny Dla ſwoiégóż iádu Prziydźie do vpádu. KochPs 91; Która [zazdrość]/[...] ná dźięćinné Látá cnotliwé niewinné/ Ięzykiem śmiertelnym śiecze/ Y złą rádę iádem piecze ZawJeft 23; Zdrádne/ przećiw mnie/ ięzyki puſzcżáli/ A iádow pełną mową/ zábijáli GrabowSet R2; WujNT Rom 3/13.

W porównaniu (2): Oſtrośćią zębów [ludzie złośliwi, potwarce] podóbni wężowi/ Iádem byſtrému rowni pádálcowi. KochPs 204, 84.

W charakterystycznych połączeniach: jad aspidow (2), bazyliszkow, ostry, prawy, sprosny, srogi, wrzeciennic; pełen jadu (2); jadem napojony.

Zwrot: »jadem węże przechodzić« (1): mowá ich [Aryjan] iádem węże przechodzi. SkarŻyw 57.
Wyrażenia: »jad jaszczorczy« (4): WróbŻołt 139/4; Yad yáſſcżorcży pod wárgámi ſwemi záwżdy máyą/ A vſtá ſwe złorzecżeńſtwem ſrogim nápełnyáyą LubPs Dv; A napirwey vważay/ co ieſt fałecżny ięzyk/ y iáko gi piſmo zowie/ iádem iáſzcżorcżym/ [...] y iáka ieſt ſroga pomſtá y zapłátá iego. RejPos 254, 251.

»jad śmiertelny« = venenum mortiferum Vulg (3): ále ięzyká żaden z ludźi vkroćić nie może/ bo ieſt nie ſpokoyne złe/ pełen iádu ſmierthelnego Leop Iac 3/8; Twoie ſłowá [języku wszeteczny] ſą ſtrzały iádem nápoioné Smiertelnym KochPs 186; WujNT Iac 3/8.

»jad wężowy« (2): venenum aſpidum ſub labijs eorum. [...] Ięzyki ſwemi zdradliwie pocżynali/ Iad wężowy pod ich wargami WróbŻołt 13/3.

Szereg: »jad i trucizna« (1): y iáki ieſt iad y trućiná iego [języka fałesznego]/ y iáka o nim záwżdy piecża v niego RejPos 251.

»zarażenie a jad« (1): Y przyrownywa thákowe iádowite kłamſtwo ięzyká przewrotnego [...] ſtrzałom/ ktore przenikáią ſerdecżne wnętrznośći/ záráżenim á ſproſnym iádem ſwoim/ cżłowieká káżdego. LubPs cc2.

Przen (93):
a) Zło moralne; grzech (33): Bo grzech ieſt tákowy iad przed ocżymá iego/ Ze mu tho nie ſwiát zniſzcżyć dla ſrogości iego. RejWiz 95; BibRadz Am 6/12; Pokrytość á omylna poſtháwá/ ſzkodliwy iad. RejPos 251 marg, 108v; Lubieżne ácż nam rzecży pod cżás podawáią/ ále záwżdy ſrogi iad w ſobie zákrywáią ArtKanc S8; Phil H; PRzecż ſię kupámi wodzą ludźie/ á ſwe iády Z prozną myślą mieſzáią? GrabowSet E3; Obáczmy zá pomocą Bożą/ iáką moc w ſobie ma Kátholicka wiárá do záchowánia y rozmnożenia świeckich kroleſtw: á iáki iad w ſobie máią heretyctwá do zguby y wywrocenia ich. SkarKaz 683b; Sercá náſze ośiadłá rdzá grzechow płáczliwa/ Skąd choćiay nas oświecaſz/ żywiemy iák w nocy/ A iádu tego pozbyć nie náſzey czyn mocy SzarzRyt B3; Ale iáwnie oświadczył ſłowy y przykładem Twoy wnuk Ieſſe/ iż zbytnie ſkárby zbytnym iádem. SzarzRyt C3v.

W połączeniu szeregowym (1): iżby mu też thákież wedwákroć námieſzano tákich iádow/ zwodow/ fáłſzow/ y wſzego łotroſtwá/ iáko ono też inym ludziom mieſzáło RejAp 150.

W porównaniach (5): A ten błąd ſnadz by ſie was ieſſcze iął od żywotá mátki wáſſey/ á iad waſz [przełożonych] byłby ku iáſſczorce podobien álbo ku onemu wężowi/ ktory ogonem zátula vcho ſwoie/ áby nie dobrego nieſlyſſał. RejPs 85v; SeklKat Y4; Ale to ieſt ſzcżyry Antichriſtow wymyſł/ iáko y innych temu podobnych bárzo wiele ktorymi ſie wierni brzydźić iáko iednym iádem máią. CzechRozm 258v; CzechEp 106; iż ktorybykolwiek człowiek wſtydu/ á ſpráwiedliwośći nie miał w ſobie/ tęn áby wygłádzon był z poſrzodká ludźi/ iáko iad Rzeczypoſpol GórnRozm N2v.

W charakterystycznych połączeniach: jad w sobie mieć, zakrywać; pozbyć jadu; zabiegac jadowi; jad nagorszy, srogi (3), szkodliwy (2), zbytny.

Zwroty: »jadem napuszczać; jad jest wpuszczon« (1; 1): A żadne [źwirzę] nie ieſt ſrozſze nád złego cżłowieká/ Bo ten iad weń ieſt wpuſzcżon práwie ták od wieká. RejWiz 94; RejPos 318v.

»jad z wnętrznośći wyrwać, zbyć z serca« = przestać błądzić, grzeszyć (1 : 1): Lecż ktorzi ſię z ich pánowánia wybili/ á iad z wnętrznośći twoich wyrwáć chcą [virus ex suis visceribus evellere] [...] wielkimi ludźmi być mogą. ModrzBaz 40; Ale Bog łáſką ſwoią nań weyrzał/ iſz k ſobie przyſzedł: á chcąc ſię porátowáć/ nágo ſię po oſtrym ćierzniu/ y párzących pokrzywách/ tacżać pocżął: y zrániwſzy y popaliwſzy ćiáło ſwoie/ przez wytocżenie krwie ſwey z ſkory/ iádu onego zbył z ſercá SkarŻyw 249.

»jadem zarazić (a. zarażać), zarażony; zarażony jad« [szyk zmienny] (7; 2; 1): LubPs T6; Tego też mieyzá Zdraycę co tobie pobłaża/ Bo ten iad ſerce Páńſkie náwićcey [!] zaraża. Prot D3v; Ale chcąc okázáć/ iáko to ieſt wielki á záráżony iad ten ſrogi grzech tá głuchość vſzu y ſercá náſzego/ [...] nie tylko proſtemi ſłowy/ ále niemáłemi ceremoniámi vżywáć racżył nàpráwy cżłonkow onych. RejPos 206; CzechRozm 242v; á ludźie wſzetecżni/ kuropłochowie/ pijánice/ y pochlebcy niech przy nich niebywáią: żeby/ [...] onego młodego panięćiá/ [...] niezáráźili iádem ſwoim ModrzBaz 76, 66 [2 r.]; Phil N4; GosłCast 53; A ktory iad prędzey záráźić y ſkáźić páńſtwá y kroleſtwá może/ iáko roſterki y niezgody? SkarKazSej 684b.

Szereg: »jad i (a) truci(z)na« (3): KrowObr B3v; Nabożeńſtwo bowiem Papieſkie zwierzchu ſię łſni/ á we wnątrz pełno iádu/ y trućizny NiemObr 174; nic nie ieſt prżećiwnieyſzego mądrośći/ iáko wielką ſubtelnoáć/ [...] około práwá/ tám ieſt nayſzkodliwſzą/ tám ieſt iádem y trućiżną. GórnRozm Fv.
b) Fałszywa nauka, herezja (32): GrzegRóżn Ov; lepiey było Kxiędzu Biſkupowi Krákowſkiemu/ áby był tę náukę ſſátáńſką/ domá zákrył/ á tego iádu ná ſwiáth nie wypuſztzał KrowObr B4; pod thą niewielką licżbą ſłow w Kredzie záwárthych wiele Heretikow ſwoy iad táili SarnUzn G3v; WujJud A8; SkarJedn 390; (marg) Z młodośći oycowſkim ſie kácerſtwem brzydził. (–). ani namowá miękka/ áni oſtra: áni świeże rozgi nie pomogły: áby on domowy iad/ ktorym go krew iegoſz zárażáłá/ przypuśćić w ſerce chćiał. SkarŻyw 371; Papieſz zebrawſzy w Rzymie ſynod/ ony iáko Heretyki/ potępił. á Bonifácyuſz S. ſtárał ſię/ iákoby iády ich kośćiołowi Bożemu nie ſzkodziły. SkarŻyw 519; CzechEp 123 [2 r.], 413; Rzym będąc nápełniony bálwochwálſtwem/ y zabobony rozmáitymi/ wypuſzcża ſwoy iad/ ná wſzytek świát. NiemObr 159; PowodPr 35; SkarKaz 422b, 680b.

jad czego (2): SkarŻyw 59; Obycżaj iáko poznáć iad ich náuki SarnUzn H4 marg.

W połączeniu z przymiotnikiem oznaczającym sektę (2): [arcybiskupi] dekret vcżynili [...] áby [żacy] ſtámtąd [z Witemberku] wyſli á indziey ſie vcżyli gdzye by iádu Luterowego niebyło BielKron 201. Cf »Ewtychesowego jadu wilk«.

W połączeniu szeregowym (1): te korzenie tey to Lutherſkiey [...] wiáry/ mogą ich fałſz/ zdrádę/ iad/ bluźnierſtwá/ báłwochwálſtwá/ iáſnie pokázáć ReszPrz 54.

W charakterystycznych połączeniach: jad podać, podający, taić, wypuszczać na (wszytek) świat (2); jadu przy- słodzić, wystrzegać się; zajść w jady; jadem wojować; jad domownikow, domowy, ojcowski, pewny, wielki, zły; jadem opojony.

Zwroty: »rozsiać, rozsiewający jad« (1 : 1): to ſię właśnie o Kacermiſtrzách/ nie tylo Miniſtrách/ ále innych vpornych/ á złe iády przeklętey náuki rosśiewáiących/ rozumie SkarŻyw 59; oni Athánázyuſzá/ tylko dla tego zbywáli/ żeby iad ſwoy kácerſki y Arryáńſki/ rozśiáć beśpiecżnie mogli. SkarŻyw 389.

»jadem zarazić (a. zarażać)« (2): SkarJedn 179; Bo żyiąc ná świećie/ [Luter] świát iádem ſwym záráźił PowodPr 55.

Wyrażenia: »jad duszny, duszy« (2 : 1): ták bárzo źle cżynią ći/ ktorzy błędy kácerſkie ſwoie młodym dźiatkom/ iáko iad pewny duſzny/ przekłádáią. WujJud 199v; SkarJedn 308; [św. Piotr z Werony] od Páná Bogá z młodośći náucżony/ ná oycowſkie iády duſzne/ dobrze był przeſtrzeżony SkarŻyw 371.

»jad heretycki, kacerski (i aryjański)« (3 : 2): ktorzy [heretycy] Greki rozmáitymi iády kácerſkimi zárazáli y do odſzcżepieńſtwá y oſobnjch rozumow burzliwych przyzwycżáili. SkarJedn 179; wſzákże iuż po śiodmym Zborze mocy ták wielkiey/ iad on Heretycki nie miał. SkarJedn 212; SkarŻyw 59, 389; SkarKazSej 665b.

»jad pogański« (1): napierwſzy byli Biſkupi y ſtarſzy Ćhrześćiáńſtwá/ ná ktore ſię lud pogáńſki (errata) ná ktore ſię iad Pogáńſki (‒). więcey iáko ná fundowniki kośćielne rozśćiągał. SkarŻyw [407].

»Ewtychesowego jadu wilk« (1): w krotkim cżáśie náſtał ná toſz Biſkupſtwo Cárogrockie Antymus Ewtycheſowego iádu wilk SkarJedn 391.

»zaraźliwy jad« [szyk 2 : 1] (3): Która to Confeſsia [...] wielkie á záráźliwe iády/ y ſproſtne Luterſkie y Hugonotſkie Szwáycárſkie błędy w ſobie záwiera. WujJud A6v; CzechEp 122, 127.

Szereg: »jady i błędy« [szyk 1 : 1] (2): WujJud A6v; nieſłucháiąc [...] nawyżſzego kápłaná/ pokłonić ſię ſproſnemu Turcżynowi [Chrześcijanie] muſieli. A co więcey/ wbłędy takie y iády duſz Chrzeáćiáńſkich záſzli. SkarJedn 308.
c) O śmierci (3): Co zá głupſtwo moy Boże/ ráną ná śmierć gonić/ Gdyż iádu iey krom tego nie możeſz ſię z chronić. RybGęśli B2; PAnieńſtwá kwiátek tu leży ſchowány/ Twą ſkwápna śmierći ręką rozerwány/ Wżdy twoy iad prożny: bo ten kwiát ku wiośnie Oney oſtátney y wieczney wyrośnie SzarzRyt Dv.
Zwrot: »zadawać gorzki jad śmierci« (1): yeua ſwym zarazonym mlekyem chouacz myala a karmycz ſyny ſwe ktorym zadauala gorzky yad ſzmyerczy PatKaz III 91v.
Wyrażenie: »jad śmierci« (1): PatKaz III 91v cf »zać gorzki jad śmierci«.
d) Słabość, męka (2): Ocży twoie Zaż wiecżnie odwrácáć ná wołánie moię Będźieſz [Panie]/ chcąc żałośćią mnie vtrapić wſzędźie. [...] zaż ſmyſły fałeſzne/ Iż wyſłucháć niechceſz/ náſycą ſię iády? GrabowSet G2v.
Zwrot: »jadem zaraźić« (1): Co to zá nowa boiaźń/ co ćię ták ſtrapiłá/ A twé zemdloné członki iádem záráźiłá? GórnTroas 33.
e) Uczucia nieprzyjazne, wrogość (3):
Zwrot: »w sercu jad (a. jadu) chować, gotować, taić« (1 : 1 : 1): Poglądáy [...] iako pokorniepán Iezus odpowiedá nieprzyiácielom ſwym glownym/ a onij [...] ſrogo a gniewliwie odpowiedaią/ ij taiemnie iád w ſwym ſertzu gotuią OpecŻyw 65v; Rádá wáſzá dobrym ſzkodźić/ A w trudnośći ie przywodźić: Vſty przyiaźń ofiárowáć/ A w ſercu iad ſzczery chowáć. KochPs 88, 17.
Wyrażenie: »jad śmiertelny« (1): Prawdy niemáſz ná źiemi/ niemáſz vfáć komu. Nieuſłyſzyſz iedno kłam: vſtyć pochlebiáią/ A w chytrym ſercu iádu śmiertelnégo táią. KochPs 17.
f) Coś raniącego (1): A vplotſzy koronę z ćiérznia ták oſtrégo/ Włożyli mu [Jezusowi] ná głowę ziádu okrutnégo SiebRozmyśl H2v.
g) O zemście bogów (1): A ieſczéſz Achilles żyw/ ieſcze nas ma pſowáć? A Troią wywroconą ma znowu woiowáć? [...] Iad to był/ nie Achilles/ w świećie nie ſłychány/ Od rozgniewánych bogów ná Troią poſłány. GórnTroas 63.
h) Jako składnik intensyfikujący cechę łączącego się z nim rzeczownika lub przymiotnika dzierżawczego (17) : gdy pan Ieſus dotknął ſie wody ciałem ſwym na krzcie, tedy iuż woda ocżyſcia cżłowieká na krzcie od iadu grzechowego. WróbŻołt I7v; HistLan F4; żeby rzazał Znas każdy ślepą zazdrość/ gdyby inák śmiáłá Mowié/ á ćiebie cżarnym ſwym iádem śięgáłá. BielSenJoach 3; By w mię twoy [łakomstwa] iad wſzedł/ iákoż myśliſz o tem/ Iad/ ktory w leciech/ ma ſwoie pogody? GrabowSet G3v; y do zbroie Potrzebny chęć pobudzaſz/ która legartowem Iádem zięta/ niedbáłá długo być obłowem SzarzRyt C3.

jad czego (11): PatKaz III 100v; Wyley na nie gniew twoy, á iad gniewu twego niechay ie ogarnie. TarDuch A7; RejAp 78v; Ale iad niewdzięcżnośći gdzie ſie w kogo wkrádnie/ Trudno go pohámowáć wynurzy ſie ſnádnie. HistLan F4; ModrzBaz 7v; SkarŻyw 263; ktorzy też ſwey dawney przećiwko mnie zazdrośći/ y nienawiśći iádem piorá ſwe/ [...] oboſtrzyli y ieden iuż robotę ſwą ná iáśnią pokazał/ á drugi ná toż ſię gotuie CzechEp *2v; Phil M; A ty/ gdźie tylko mieśce zaymieſz ſobie/ (Gnuſnosći) przedni iad wlecżeſz za ſobą. GrabowSet G, H4v; GosłCast 62.

W charakterystycznych połączeniach: jad ogarnie, wkradnie się; jad wlec, wyrzucać; oczyszczać od jadu; mordowαć się, sięgać [kogo], zjęty jadem; jad czarny, fałszu, gniewu (3), gnuśności, grzecha, grzechowy, legartowy [= lenistwa], nienawiści, niewdzięczności, szkaradości, żałości, złej żądzej.

Zwroty: »wpuścić jad« (1): która [szarańcza bezecna] pięknemi ſłowki/ [...] pirwey przeliże do ſumnienia nędznego á potym wpuśći iad fáłſzu ſwego RejAp 78v.

»jadem zarażać, zarażony« (1 : 1): [Adam i Ewa] takie im [dzieciom] przyrodzenie dáli. to ieſt ſkáżone y iádem złey żądzey záráżone y do złego ſkłonne. SkarŻyw 263; nie thylko bowiem ſámi ſobie ſzkodzą/ ále też y te sktorymi towárzyſtwo wiodą/ nieiákim iádem ſzkárádośći zárażáią Phil M.

2. Szkodliwe produkty przemiany materii w stanach chorobowych organizmu ludzkiego (44): BOdkha Bukwicżana [...] pierſi y płucza z niecżyſthoſci flegmiſtych cżyſci/ Swiętego walantego niemoczy ſie przeciwi, iady wypądza y denną niemocz leży [!] FalZioł II 4b; [cieplice] Pomogą tedy Niewiáſtam bárzo wilgotnym [...] boleniu cżłonkow/ nieſtráwnému żołądkowi/ y inſzym przypadkóm/ ále ták iákoby ſye minerá/ á iéy właſny iad/ właſnémi lékárſtwy piérwéy wypędźił Oczko [40]; bo ieſli my ſkórę odwilżáć ábo ſuſzyć będźiemy/ á od wątroby przez żyły iádu będźie przypływáło/ draźnić chorobę/ á mordowáć náturę będźiemy Oczko [40], [40].
[Wyrażenie: »jad francuski« (1): [o leczeniu francy] A gdy ſie pryſzcż wyda/ przepchni go/ tám wyćiecże ropą wſzyſthek iad Francuſki doſkonále SienHerb 554.]
3. Szkodliwe substancje w powietrzu lub w wodzie (6): kthóre oto wody [w niektórych krajach]/ gárdłá zrániwſzy wpępele pierwey/ potym w té wole zwielkim zeſzpeceniém náraſtáią: á niechći to dziwno niebędźie/ że wodá ten iad ma Oczko 23v.

jad czego (5): Ci ludzie kthorzy robią około Blaywaſu/ wpadaią [...] w paraliż/ w cżłonkowe boleſci/ á tho dla iadu dymow ktore z ołowu pochodzą. FalZioł III 36d; ieſtliby ſie bolącżka morowa wyrzuciła na ktorimkolwiek boku [... ] znak ieſth iże ſercze cierpi od iadu powietrza morowego FalZioł V 67, V 67v, 68v; ModrzBaz 35v.

W charakterystycznych połączeniach: jad dymow, (złego) powietrza (morowego) (4).

Zwrot: »jadem zarazić, zarażony« (1 : 1): FalZioł V 67v; Ludźiam [...] ſie tedyż z miáſtá precż wynośić roſkázowáli: rozumieiąc to być lepſzą rzecż/ niżby iádem powietrza wſzytko miáſto záráźić ſie miáło [quam ut contagione sua totam civitatem inficerent]. ModrzBaz 35v.
4. Złość, zajadłość, złośłiwość, gniew, nienawiść; indignatio, virus Mącz (44): Kupieć wątpy iż ſumnienie ynaczey tuſzy. [...] Szpetnie ſtoiąć glową trząſa Prawie zyadu wargy kąſa. RejKup m5v; Vſkárżenye ná złośniki y ná ich zdrádne iády/ w kthorych ſie oni ſámi vmotáć máią. LubPs ee2v marg, O3v; Mącz 507d; O nieſzcżęſne złe dzieći pełne iádu złego/ Przecżże rodzicom ſwoim nie życżycie tego. HistLan B3, B3, B3v [2 r.], B4, F4; Táki Więc byſtrym lew zyęty iádem/ Cieka po puſzczy źwierzęcym ſzládem KochPs 22; A ieſli który kiedy náwiedzáć mię przyſzedł/ W ſerce niechętne iádu názbierawſzy wyſzedł KochPs 61; A oná [niewiasta] z wielkięgo [!] iádu wołać [...] ná S. Iozephá chćiáłá: iſz iey mocą ku grzechu vżyć chćiał. SkarŻyw 308, 273; Abyś nie był pełnym iádu y morderſtwá wrzodem/ Ale ſobie y z drugimi k lepſzemu POWODEM. NiemObr ktv.

jad przeciwko komu, czemu (2): Indignatio, Gniew/ yad przećiwko komu Mącz 89a; SkarJedn 240.

jad na kogo (1): á świętego Biſkupá Chryzoſtomá y inne przy nim/ dla iádu y gniewu nań żony ſwey Eudoxy- ey/ prześládował SkarKazSej 680b.

W połączeniach szeregowych (4): Mącz 64b; Ná koniec widziemy co s tego vroſło/ iákie záiątrzenie ieſt w thych ludziech/ iáki iad/ iáka byſtrość/ iáko dziki á nieokrocony vmyſł SarnUzn H6; Iad/ vpadek/ zginienié/ ludu oboiégo/ Pátrz zła żóno [o Helenie]/ coś ty tu nábroiłá złego. GórnTroas 59; potym [królowie monarchowie] złożywſzy iad y moc y okrućieńſtwo ſwoie/ do tych owieczek ktore zábijáli/ ćiſnęli ſię y wpraſzáli SkarKazSej 679b.

W charakterystycznych połączeniach: jad w sobie mieć, hamować; z jadu kąsaé; dosyé uczynić (udziałać) jadu (jadowi) swemu (2); zabijać, zjęty jadem; jad bystry, dziwny, nieuskromny, srogi (3), wielki (5), zdradny, zły; pełen jadu (4).

Zwroty: »drżeć od jadu« (1): Zóno poprzyśięgam ćię/ ábyś powiedźiáłá Kto ieſt: á mnie ná rzeczy dłużey nie trzymáłá. [...] Drżę od iádu: proſzę ćię/ nieogradzay więcéy. GosłCast 64.

»jadem miotać się« (1): Lecz oną [pani]/ [...] Iádem wielkim mieć ſie z zápalonym wzrókiem GosłCast 60.

»oburzyć się jadem [na kogo]« (1): Lecż zazdrośćiwy Smok [...] pátrząc ná niewieśćią á vłomną płeć/ iáko mądrze z śideł ſię iego wywichłáłá [...] oburzył ſię dziwnym iádem ná nię SkarŻyw 14.

»[kogo czym] pobudzić jadem« (1): Niech będźie iáko mówiſz/ ią drugié przykłádem Pobudzę ſwym żarzyſ- tym/ nieuſkromnym iádem GosłCast 44.

»od jadu rozpuknąć się; spukać się jady« [szyk zmienny] (1; 1): cżłowiek/ co naſkrytſzego w ſobie ma/ to ná ſię vpiwſzy ſię wywoła: á ieſli mu oddechu w tym nie vcżyniſz/ iż mowę iego hámowáć zechceſz/ wnet ſię od iádu ledwie nie roſpuknie. WerGośc 260; KochPieś 44.

»jad [czyj] uśmierzyć« (1): rękę ſwą rozſzerzyſz [Panie]/ Chcąc áby mnie ſtrzegłá: w tym iad ich [możnych] vśmierzyſz. GrabowSet C2v.

»jad swoj [na kogo] wyrzygnąć; z jadem [co na kogo] wyrzygnąć« = effundere virus, evomere Mącz (2 : 1): Latrare etiam ad hominem transfertur, Iad ſwoy ná kágo [!] wyrzignąć. Mącz 185c; Evomere aliquid in aliquem, S gniewem á s yadem co na kogo wyrzignąć. Mącz 507c, 139d.

»do jadu wzruszyć« (1): Co nieprzyiacioły do gniewu y iádu wzruſzyło/ á zwłaſzcżá zá przymowkámi ktore cżynił [...] názywáiąc Hetruſki niewolnikámi Krolow Phil C.

»zapalać się jadem« (1): Inflammantur rabie equi, Zápaláyą ſie yádem Mącz 129c.

»od jadu zgrzytać« (2): Frendeo etiam significat, Zębomá od yádu zgritam [!]. Mącz 136b; Infremo ‒ Od iadu zgrzitam, roziadłem ſie. Calep 534b.

Wyrażenia: »w jadzie ślepy; od jadu zaślepiony« (1; 1): caecus atque amensfurore, Od yádu záſliepiony. Mącz 29c; on [kapłan] iáko zápalony/ y w iádzie onym ślepy/ mniemał áby Biſkupá zábił SkarŻyw 413.

»żarzysty jad« (1): GosłCast 44 cf »pobudzić jadem«.

Szeregi: »jad, (i, a) gniew« [szyk 4 : 3] (7): Contentione decertare cum aliquo, Z yádem á s gniewem wſpieráć álbo wádzić ſie. Mącz 48d, 89a, 139d, 507c; Phil C; Poydźie też zá Pánem iedno czarne woyſko ſtráſzliwe/ kátowſkie/ dyabłow y duchow złych [...] z okazániem iádu ſwego y gniewu ná ludźie SkarKaz 6a; SkarKaz 680b.

»jad i nienawiść« (1): kto z wielkiego iádu y doſtałey á rozmyślney nienawiśći [...] wyrzecze zelżywe ſłowo ná bliźniego/ iuż go ná ſercu zábił SkarKaz 313a.

»jad i nieprzyjaźń« (1): Teraz przed lat kiládźieśiąt náſtąpiły herezye ná Kátholicką ś. wiárę/ [...] y ná kápłáńſtwo/ [...] iády y oſtre nieprzyiáźni ſwoie podnoſząc SkarKazSej 68lb.

»jad i teskliwość« (1): z iádu y teſkliwośći gdy ſię wywichłáć z prawdy ktorą go mądrze obtocżył/ Heretyk niemogł: záwołał wielkim głoſem: o Pietrze przewrotny/ wſzák ćie ma lud ten głupi zá świętego. SkarŻyw 372.

»złości i jady« (1): Ceſárze pobożni práwá ná heretyki vporne piſáli: iednák [...] więcey piſmem y poſtráchem/ niźli rzeczą y karánim złośći ich y iády hámuiąc. SkarKazSej 687b.

Synonimy: 1. trucizna; 4. bystrość, gniew, nienawiść, wściekłość, zajątrzenie, zjadłość, złość, złośliwość.

Cf [JADOWISTWO], JADOWITOŚĆ

KCh