[zaloguj się]
[pdf]

JAZDA (63)sb f

jazda (49), jezda (13), jazda a. jezda (1); jazda MiechGlab (3), LibMal, OrzRozm (2), BielKron (8), SienLek (4), BudBib, ModrzBaz, Skarżyw (2), StryjKron (2), Calep (9), KlonFlis; jezda BibRadz (2), Calag, KochJez (3), SkarKazSej (2); jazda: jezda LibLeg (2 : 1), Mącz (11 : 1), GórnDworz (1 : 1), ActReg (1 : 2).

Oba a jasne; jez- (2) Mącz, SienLek, jéz- (1) KochJez. ◊ W D i L sg jeździe (3), jaździe (3) MiechGlab, Mącz (2).

Fleksja
sg pl
N jazda
G jazdy
D jeździe
A jazdę jazdy
I jazdą
L jeździe

sg N jazda (16). ◊ G jazdy (30). ◊ D jeździe (4). ◊ A jazdę (6). ◊ I jazdą (4). ◊ L jeździe (2). ◊ pl A jazdy (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI(XVIII) – XVIII w.

1. Przenoszenie się z miejsca na miejsce po ziemi lub wodzie przy pomocy środka lokomocji, przebywanie drogi; equitatio Mącz, Cn; equitatus, peregratio, profectio, vectatio Cn (20): ktory [koń] gdy nas z mieyſcá ná mieyſce [...] cáło wedle potrzeby náſzey przenieśie [...] powiedamy iż ieſt dobry koń/ y ku ieźdźie godny OrzRozm P3; Mącz 107b, 107c; Ale ku ieźdźie poſpolitey/ koniá ieſzcze nieoieżdżonégo tak vczyć maſz. SienLek 191, 191, Aaaa; Curriculum – Wozek lekij do prętkiei iazdij. Calep 280b, 370a; Więc ná rybi xtałt/ wnet ſzkutę vrobił/ [...] A miáſto ſkrzeli dla pewnieyſzey iázdy/ Przy burtách obu rozſadźił Poiázdy KlonFlis E4.

jazda na czym (1): Mogą też dźiećiam nie bronić iázdy ná koniu/ y pieſzey prace [Neque vero equitatio nec pedestris agitatio ... queris sunt omittenda] ModrzBaz 11.

W przeciwstawieniu: »piesze nogi ... jazda« (1): Y inne wſzytki [miejsca] z gorącym ſercem y z dzięką/ zá wſzytki ſpráwy Páná náſzego [św. Paula] obchodziłá/ pieſzemi nogámi więcey niſzli iázdą. SkarŻyw 140.

W charakterystycznych połączeniach: jazda pewna [= bezpieczna], pospolita, prędka.

Wyrażenia: »jazda na wodzie« (1): Naulum ‒ Zapłáta zaiazde na wodzie. Calep 691a.

»jazda pod żaglem« (1): Velificus ‒ Iazda pod zagliem. Calep 1107a.

Szeregi: »chod (a. chodzenie) albo jazda« [szyk 2 : 1] (3): Mącz 173a; á przed ſpánim ſye trzebá trudźić/ bądź chodem/ álbo iázdą/ álbo czymkolwiek inym SienLek 125; Calep 555a.

»jazda i pływanie« (1): dał teſz [Bóg] ná morze rozne wiátry/ ná iázdę y pływánia ludzkie SkarŻyw 259.

a. Sprawność jeździecka; equitatus Miech (3): MiechGlab 21; kto w tych rzecżach ktore ſobą cżynimy/ iáko ieſt iázdá/ gonitwá/ ſzermowánie/ y ine ćwicżenia chce áby mu przyſtało [...] potrzebá áby wcżás vcżyć ſie káżdey rzecży pocżął GórnDworz E6, E8v.
2. Wyprawa, podróż, droga; profectio Calep, Cn (25): Za praczą y za yazdą Thakowa obyeczowal mv dacz 60 zlotich pyenyedzi LibMal 1548/142; Calep 855a.

jazda dokąd (2): LibLeg 11/80v; pierwſza moiá z Lęczyckiey Ziemie byłá do Litwy/ á [... ] na vkráynę Moſkiewſką iázda StryjKron A4v.

Tytuł utworu (3): JEZDA DO MOSKWY, Y POSLUGI Z MLODYCH LAT [...] práwdźiwie opiſáne Przez IANA KOCHANOWSKIEGO Z CZARNOLASV. KochJez A2, kt, A2v żp.

Zwrot: »w jazdę jechać« (1): Owo kto złodźieiem á morderzem nie ieſt/ w iázdę nie ieźdź. OrzRozm K4v.
a. Jako jednostka miary długości drogi; iter diei Mącz, Cn (17): Ieſt ta rzeka Wolha thrzykroć więtſza niżli Don, przynamniey thrzy niedziele prętkiey iazdy miedźi ſobą maiąez MiechGlab 26, 23; Gdiż bilo yazdj trzi abo czterze dny do Budzinya mnie y woyſkv memv. LibLeg 10/146v, 11/84; Do they Inſuły z Hiſzpániey iázdy morzem cżterzy álbo pięć godźin BielKron 280, 264, 267v [2 r.], 277 [2 r.], 280, 292v (8); Mącz 24d, l03a, 175d, 366c; StryjKron 260.

W charakterystycznych połączeniach: [ileś] dni (15), godzin, mil, niedziel jazdy.

3. Formacja wojskowa: żołnierze konni, konnica; equitatus Mącz, Calep, Cn; equites Calag, Cn; copiae equestres Cn (18): BibRadz 2. Par 18/30; Flexamines, Yezdá Rzimska/ alias Celeres et Trossuli. Mącz 130a, 107b, 107c, 398b; GórnDworz N5; Calag 396a; ActReg 4v; Contophori ‒ Iazda z rohahnami, Calep 253a, 369b; (marg) Miękkoſc y roſkoſz śláchty. Iezdá zginęłá. (‒) [...] z iezdy ſzlácheckiey/ sſtáli ſię wozownicy/ poduſzniey/ piérznicy z łożkámi z pierzynkámi iádą. SkarKazSej 704b.

W charakterystycznych połączeniach: jazda rzymska, szlachecka.

Zestawienia: »jazda konna« (1): Equitatus – Iazdakonną. Calep 369b.

»lekka jazda« (1): Rorarii milites, Lekkiey yázdy żołnierze/ huſárze ktorzy ná hárc wyyeżdzą/ naprzód ſię potykáyą/ vyecháć y doyecháć łatwie nieprziyacielá mogą. Alias ferentarii. Mącz 358c.

Szeregi: »jezda, (i) piechota (a. pieszy)« [szyk 1 : 1] (2): miał zsobą trzysta iezdy, Piechoty dwiescie ActReg 49, 27.

»jazda, (i) wozy« [szyk 1 : 1] (2): BibRadz Ex 14/9; A (ták) przyſzedł Náháman ziázdą ſwą/ y z wozámi ſwemi [cum equis et curribus Vulg] BudBib 4.Reg 5/9.

Synonimy: 2. droga, podroż, wyprawa; 3. konnica.

Cf JACHANIE

HJ