[zaloguj się]
[pdf]

JEŚLIĆ (108) Cn i pt

cn (101), pt (7).

jeślić (2), jestlić (8), jeslić a. jeślić (97), jeżlić a. jeślić (1); jeślić ArtKanc, GórnRozm; jestlić OpecŻyw (2), FalZioł (2), BielŻyw (4); jeżlić a. jeślić PatKaz II.

e jasne.

Sł stp s.v. jesli, Cn, Linde brak.

I. Spójnik (101):
1. Wprowadza wypowiedzenie okolicznikowe warunkowe (38):
A. Treścią wypowiedzenia nadrzędnego jest spodziewane lub pewne następstwo okoliczności, o której mówi wypowiedzenie podrzędne; si Vulg PolAnt [w tym: w antepozycji (14), w postpozycji (3)] (17): Pocżciwa rzecż ieſt weſołe vboſtwo, ani ieſt [V]boſtwo prawe ieſtlić weſołe nie ieſt. BielŻyw 102, 118; LubPs L3; RejWiz 75v; Leop Iudith 5/25; BibRadz Sap 2/18; BielKron 261v; chceſz wiedźieć/ ieſli [pies] wśćiekły álbo nié: Stłucz iądro włoſkiégo orzechá z chlebem białym/ przyłóż ná ránę/ przez trzy godźiny/ odeymi á day kokoſzy zieść: ieſlić pies wśćiekły był/ tegoż dniá kokoſz zdechnie. SienLek 151; RejPos 46; RejZwierc 253 [2 r.]; BudBib Sap 2/18; ArtKanc T13; nie wdáyćie ſię z tymi ludźmi/ y zániechayćie ich: ábowiem ieſlić ieſt z ludźi tá rádá ábo tą ſpráwá/ obroćić ſię w niwecz: lecz ieſli ieſt z Bogá/ nie możećie ich zepſowáć WujNT Act 5/38, 2.Cor 13/2.

W wypowiedzeniu nadrzędnym występuje: iście(ć) (2), pewnie(ć) (3).

a. W zaklęciach [w tymi w antepozycji (1), w postpozycji (1)] (2): Leop 1.Reg 20/15; Boday bych zdrów do dómu názad nie przyiáchał/ Ieſlić z ſobą rozumu ztámtąd [z Włoch] nie przywiozę PudłFr 31.
B. Wypowiedzenie nadrzędne mówi o tym, jak się postępuje lub jak należy postąpić w sytuacji przedstawionej w wypowiedzeniu podrzędnym; si Vulg [w tym: w antepozycji (10), w postpozycji (1)] (11): BielŻyw 50; Leop Reg 20/8; GrzegRóżn K2v; onę iuchę ćiepło w vśćiech trzymay/ ieſlić bol z záźiębliny. SienLek 76, 61 v, 165v; GórnDworz H; Ieſlić złodźiéy vkrádnie wołu/ á zábije go/ tákże y owce zábije/ álbo przeda: pięć wołów zá iednego/ a cztéry owce zá iednę zábitą wróći. BiałKat 61.

Połączenie: »jeślić ... tedy« (3): ieſtlić będzie mowił Secundus tedygo zetni BielŻyw 134; SienLek 151, 184.

C. Treścią wypowiedzenia podrzędnego są objawy, oznaki, na podstawie których można rozpoznać lub przewidzieć to, o czym mowa w wypowiedzeniu nadrzędnym [zawsze w antepozycji] (10): BibRadz Deut 18/22; każ snim ná tę nogę obroćić/ ieſlić ſye obroći iáko y ná zdrową/ nie ieſtći wyplecony: ále ieſli ćiężey ná chorą/ znák iż wyplecony. SienLek 170, 24, 125v, 126, 151, 170.

Połączenie: »jeślić ... tedy(ć)« (3): ranę zakrić cżyſtą chuſtą, ażby on trunk pocżął ciecz z rany, Ieſtlić poeiecże: thedy zoſtanie żyw FalZioł V 111, V 114, SienLek 170.

[Gdy w wypowiedzeniu nadrzędnym występuje orzeczenie typu: „znak jest”, „znamionuje” można je interpretować jako wypowiedzenie podrzędne podmiotowe].
2. Wprowadza wypowiedzenie okolicznikowe przyczyny podające rację, podstawę wnioskowania (57):
A. Na podstawie prawdziwości założenia dowodzi się prawdziwości wniosku, następstwa; si Vulg, PolAnt [w tym: w antepozycji (52), w postpozycji (1)] (53): Iśćieć był Ezop oſzálał/ Ieſlić pśicy ten kołacż dał. BierEz C4, B3; RejWiz 114; Leop Rom 4/2; BibRadz 1.Cor 15/14; GrzegRóżn B4; GórnDworz G8, Q4; CzechRozm 211v; Bo ieſlić ſię zákázuie wykorzenienie/ á ćierpliwość ma być áż do żniwá chowána/ iákoż z porządku nas mogą być niektorzy wyrzuceni? CzechEp 40; LatHar 150; WujNT 1.Rom 11/6; Ieſlić Chryſtus w kośćiele ſwoim Monárchią poſtáwił: pewnie tá ieſt nalepſza. SkarKazSej 690b.

W wypowiedzeniu nadrzędnym występuje: iście(ć) (3), już(ci) (3), pewnie (3), słusznie (1).

Połączenie: »jeślić ... tedy(ć)« (11): Iezus rzekl ijm. Lazárz przijáciél naſs ſpij / ale ijdę abych go ze ſnu obudzil. Tedy rzekli zwolenicy: Panie ieſtlitz ſpij / tedytz będzie zdrow. OpecŻyw 67; RejKup q2; OrzList bv; CzechRozm 31, 92v; CzechEp 180; WujNT 237, 314, 533, 1.Rom 8/17. Cf Fraza.

Fraza : »jeślić to prawda bywa« (1): Ieślić to prawdá bywa [że dzieją się gwałty]/ tedy tęn kto to vczynił (mowiąc: iuſz po twemu z tobą) Wolnośći záżył/ á tęn zażył niewoley komu ſię to sſtáło. GórnRozm A4.
a. Podstawą wnioskowaniα jest porównanie; si Vulg, PolAnt [zawsze w antepozycji] (29): MurzNT Luc 12/28, 16/31, Ioann 10/35; RejWiz 153v; Leop Hebr 2/2; RejPos 333, 336v; RejZwierc 197; Bo ieſlić onemu bogácżowi tego Abráhám nie pozwolił/ [...] Azaż nam tego pozwoli ſam Pan Chriſtus [...] żebyſmy [...] kogo inſzego rácżey z X. K. y z iego Kátholikámi ſłucháli CzechEp 120, 115; Ieſlić mnie prześládowáli; y wasći prześládowáć będą. Ieſliż ſłowá moię chowáli; y wáſzeć chowáć będą. WujNT Ioann 15/20.

Połączenia: »jeślić ... (a) coż(by) (owszem)« = si ... quid Vulg (5): OpecŻyw 136v; RejPos 235; RejZwierc 47; MycPrz II A3; Abowiem ieſlić to ná źielonym drzewie czynią: coż na ſuchym będźie? WujNT Luc 23/31.

»jeślić ... daleko (cum comp)« [w tym: daleko więcej (4)] = si ... multo magis PołAnt, Vulg (5): SeklKat A2; A ieſlić tráwę polną ktoráto / dźiś ieſt/ a na záiutrz bywá wpiec miotána/ Bog tak przyodźiewá/ żali was nie dáleko więcyi o małoufni? MurzNT Matth 6/30; CzechRozm 192; WujNT 2.Cor 3/7, 9.

»jeślić ... owszeki« (1): O yeſzlycz ſyą dzyeczyą marya ueſelyla bądącz wzyuoczye matky ſwey O owſzeky ſzwyąta anna ſporuſzenya dzyeczyączya ſwego w yey zyuocze PatKaz II 80.

»jeślić ... tedy(ć))« = si Vulg (3): GrzegRóżn E2v; ieſlić ma moc tę złé oſkárżáć: thedyć ma tho w mocy/ áby dobré zálécał BiałKat 146; CzechRozm 108, 187v, 192, 229; CzechEp [407]; WujNT Luc 16/31.

B. Na podstawie nierealności, nierzeczywistości wniosku dowodzi się nieprawdziwości założenia [zawsze w antepozycji] (4): A ieſlić ſzátan nie myſlił tymi obłudámi zniſzcżyć iednego Bogá Oycá Kryſtuſowego/ z iego iednorodzonym Synem. Cżemuſz tedy o nich proſto nie mowi według piſmá? GrzegRóżn E2.

Połączenie: »jeślić ... tedyć« (3): kto vwierzy á będzie ochrczon będzie zbawion/ yeſlic to odzwoniech pan Chriſtus rozumiał/ tedic by nie iedno dzwony były zbawioni ktore biſkupy chrcą ale y proſięta/ kozlieta/ cieleta będą zbawiony SeklKat V2; GrzegRóżn B2. Cf Fraza.

Fraza: »jeślić to prawda ... tedyć« (1): Ieſlić toprawdá [że ornat chroni od pokus] / iáko ty tu powiedaſz/ thedyć by ſie wſzyſcy ludzie vbieráć mieli/ w Ornaty/ w Kápy w Dálmátyki/ w Alby/ [...] áby od pokuſzenia Dijabelſkiego obronieni byli KrowObr 106.
3. Wprowadza wypowiedzenie okolicznikowe przyzwolone [zawsze w antepozycji] (2): A ieſlić Więc raz/ [człowiek człowiekowi] w żáłośći porádźi/ Przypádnie druga/ áli ſię odſádźi. GrabowSet I4v; PudłDydo B.
4. Wprowadza wypowiedzenie okolicznikowe względu (1):
Fraza: »jeślić [o co] idzie« (1): Ieſlić o ſpráwiedliwość nam wſzem ſtanom idźie/ Prętſzać zá Moſkiewſkiego tym ſpoſobem będzie. WierKróc B2v.
5. W połączeniu z zaimkiem „kto”; si quis Vulg [w tym: z odpowiednikiem „ten” (1); zawsze w antepozycji] (2): ieſlić kto Duchá Bożego nie ma; tenći nie ieſt iego. WujNT 1.Rom 8/9, Ioann 11/9.
** Bez wystarczającego kontekstu (1): Si quidem hoc vivet caput, pro si vixero, Yeſlić będę żyw. Mącz 37c.
II. Partykuła pytajna, wprowadza pytanie o rozstrzygnięcie (7):
a. Niezależne (2): Więc y páni Minerwá też z námi zoſtawa/ A ma ſyná Rácio [...] Rzecże potym młodzyeniec/ ieſlić to tá byłá Minerwá y Rácio co mie raz vcżyłá. RejWiz 67v; Strum B4.
b. Zależne (5): RejWiz 160; SienLek T4; niewiem ieſlić miał od Bogá iákie liſthy/ ále wiem iż miał od Papieżá. RejZwierc 27v, 104v; KlonFlis H3v.

Cf JEŚLI, JEŚLIĆBY, JEŚLIŻEĆ

MB, WG