« Poprzednie hasło: KALEPIN | Następne hasło: KALETKA » |
KALETA (131) sb f
f (128), m (3) [w funkcji n-pers].
Oba a jasne (w tym w pierwszym 4 r. błędne znakowanie); -é- (14), -e- (7); -é- OpecŻyw (2), OrzQuin, KochFr (3), SarnStat (2), GosłCast; -e- Mącz (6); -é- : -e- PudłFr (5 : 1).
sg | pl | |
---|---|---|
N | kaléta | |
G | kaléty | kalét |
D | kalécie | |
A | kalétę | kaléty |
I | kalétą | |
L | kalécie |
sg N kaléta (18). ◊ G kaléty (47). ◊ D kalécie (2). ◊ A kalétę (25) [w tym: -ą (10), -a (1)]. ◊ I kalétą (5) [w tym: -a (1)]. ◊ L kalécie (20). ◊ pl G kalét (8). ◊ A kaléty (6).
Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.
W charakterystycznych połączeniach: kaleta duża, nowa (2), stara, wielka (2); schować do kalety, włożyć; z kalety ukraść (5), wyjąć (6), wziąć (4).
naydźie cżáſem w ſtárey kálećie więcey pieniędzy niż w nowey KlonWor ded **2.
peryfr. »mieć kaletę odkrytą« = być hojnym (1): Więc ſie z nimi [skarbami] nie chłubiąc ná Rzecżpoſpolitą/ Ci Suchodolſcy máią káletę odkrytą. PaprPan T.
peryfr. »w kalecie pustki miewać« = nie mieć pieniędzy (1): Tákże ſobie po troſze/ ſpołu przykradáią/ Aż w kalecie y w ſkrzynce/ puſtki Więc miewáią. RejZwierz 137v.
peryfr. »musnąć po kalecie« = ukarać grzywną (1): Karano go ná zdrowiu y też ná monećie/ Kiedy go więc muśniono znácżnie po kálećie. KlonWor 18.
peryfr. »pojść, wypaść z kalety« = być wydanym (4 : 2): Iuż śię wroćił do domu przywiodł dwa Dźiánety/ Trzy Tysiące Czerwonych wypádło s kálety. BielSat B3 [idem BielRozm 12]; O Gierady domowe/ zapiśne Wielkierze/ Poydą gęſte v práwá/ s kálety Halerze. BielSat Ev [idem BielRozm 33], Ev; BielRozm 12, 33 [2 r.].
peryfr. »do kalety się nie pomykać« = nie kwapić się z datkiem (1): HEy Kolędá Pánowie: Widzę/ do káléty Zaden ſye nie pomyka PudłFr 7.
peryfr. »kaletę rewidować« = trudnić się złodziejstwem kieszonkowym (1): Vpátrzywſzy [złodziejek] pogody miedzy ludźmi w ćieśni/ Káletę rewiduie/ kieſzenią okleśni. KlonWor 36.
peryfr. »rozszyndować [komu] z pieniędzy kaletę« = wyciągnąć od kogoś pieniądze (2): Ty wſzyſtki miánowáne w Krákowie kobiety/ Rozſzynduią proſtakom z pieniędzy kálety. BielSat C [idem] BielRozm 15.
peryfr. »kalety strząsać« = wydawać pieniądze (1): Bo Więc ſzpetnie niebożątká kálety ſtrząſáią/ A kthemu ná kołácye do ſyebie praſzáią. GroicPorzRej C3v.
peryfr. »(pieniądze) wybierać (a. brać), wziąć z kalety« = trudnić się złodziejstwem kieszonkowym [szyk zmienny] (6 : 1): Item powyedzial ze wlowiczu lyathoſz wyarmark na ſzwyethą Lucia pyącz zlotich vkradl wibyerayacz ſkalyeth w czizdzbye lyudzi gdzie czo mogl LibMal 1547/129, 1547/129 [2 r.], 130, 1552/169v, 1554/ 184, 184v.
peryfr. »wyczyściać kaletę« = wyciągać od kogoś pieniądze (1): A ták nábudował Kośćiołow Káplic/ Ołtharzow/ [...] doiąc thák głupi á zniewolony lud/ y thym Cżyſcem wycżyśćiáiąc/ obory/ mieſzki/ y kálety vbogich ludkow. GrzegŚm A4v.
peryfr. »z kalety wyjąć« [o kradzieży kieszonkowej] [szyk zmienny] (5): Item powyedzial ze thowarziſchewi ſwemu woythkovi trzi groſche ſkalyethi wyall LibMal 1543/74v, 1543/74v, 1544/79, 92v, 1547/129.
peryfr. »z kalety nie wyjmować ręki« = bez przerwy wydawać pieniądze (2): A ieſli ſie ná ſiedm Miaſt/ twoiá rzecż odwlekłá/ Iákoby ſie nieboże/ doſtáłá do piekłá. Iuż s kálety nie wyymuy/ nigdy twoiey ręki BielSat Ev [idem] BielRozm 33.
peryfr. »kaletę wynicować« = wyciągnąć od kogoś pieniądze (1): GosłCast 71 cf »worek i kaleta«.
peryfr. »grosze z kalety wypłoszyć« = ukraść (1): A gdy iuż vmie groſze z kálety wypłoſzyć/ Pięknie ſecundùm artem, mieſzek wypátroſzyć: Waży ſię y do ſklepu KlonWor 36.
»kaleta litewska« (1): Item thegoſz czaſſu pyothrek kalethą lythewſką wyellgą wkradl LibMal 1543/75.
»pełna kaleta« (1): Nie pomoże tám nic trzos/ ni pełna káłeta/ W ktorey tám ći vporni dziś nádzyeię máią/ A dla niey łáſkę Páńſką práwie opuſzcżáią. RejWiz 180v.
»pielgrzymska kaleta« (1): Pera, Pielgrzimska kálietá/ też tobolá páſturska. Mącz 290b.
»kaleta z pieniędzmi; pieniędzy kaleta« (2; 1) : ZapWar 1531 nr 2433; Powiedzial yſz czlowiekv skiſzkowa wczora wieczor v Bednarki myemkinyey kaliethą ſpyenyedzmy vkradl LibMal 1544/81; Nie ſtakimi wiwianky Odmykać donieba zamki Niepomoże tam rokieta Ani pieniedzý kalieta RejKup o8.
»kaleta uboga« [szyk 2 : 1] (3): Rzekł młodzyeniec/ proſzę cie wiedź mię iną drogą/ Boć wierę mam ná ten cżás káletę vbogą. RejWiz 23; RejZwierz 103; PudłFr 38.
»mieszek (a. miech), (albo, i) kaleta« [szyk 5 : 2] (7): Gdym wás ſlál bez miécha albo kaléty/ a záli wám cżego niedoſtawalo? OpecŻyw 98, 98; Mącz 69c, [454]b; RejPos 82v; GrzegŚm A4v; Calag 85a. [Ponadto przy innym szeregu 1 r.].
»trzos, (ni) kaleta« (2): Marsupium, trzosz, caleta, sacculus pecuniae BartBydg 87; RejWiz 180v. [Ponadto przy innym szeregu 1 r.].
»kaleta, (albo) wacek« [szyk 2 : 1] (3): LibMal 1548/142v; TY złodźieie ktorzy we dnie krádną/ mieſzki/ wácki/ kálety kryiomie rzeżą/ thák znáczą. GroicPorz kkv; Calag 85a. [Ponadto przy innym szeregu 1 r.].
»worek i kaleta« (1): Aż y nieſpráwiedliwie záda mu ták trwogę Z nieuléczonym rázem/ ná ſpráwie ſzwánkuie/ Y worki y kálétę záraz wynicuie. GosłCast 71.
Synonimy: 1. miech, pytel, taszka, toboła, trzos, wacek, worek; 2. kaletki, krwawnik, tasznik, tobołki.
MM