[zaloguj się]
[pdf]

ARCYKAPŁAN (154) sb m

Pisane dużą literą 133 r.; pierwsze i drugie a jasne, końcowe pochylone.

Fleksja
sg pl
N arcykapłån arcykapłåni
G arcykapłåna arcykapłån(o)w
D arcykapłånowi arcykapłån(o)m
A arcykapłåna arcykapłåny
I arcykapłån(e)m arcykapłåny, arcykapłånami

sg N arcykapłån (35). ◊ G arcykapłåna (12). ◊ D arcykapłånowi (6). ◊ A arcykapłåna (3). ◊ I arcykapłån(e)m (12). ◊ pl N arcykapłåni (53). ◊ G arcykapłån(o)w (21). ◊ D arcykapłån(o)m (5). ◊ A arcykapłåny(4). ◊ I arcykapłåny: arcykapłånami WujNT (2 : 1).

Sł stp, Cn brak, Linde XVII w.

1. Najwyższa godność duchowna u Żydów w czasach biblijnych; pontifex, princeps sacerdotum, summus sacerdos Vulg (142): A oni poimawſzy Páná Iezuſá/ wiedli go do Káifaſzá árcykápłaná [Vulg: Matth 26/57] LatHar 694, 690, 695, 702, 708, 709 (13); Bo Principes ſacerdotum, ſummi ſacerdotes, pontifices, y ſummi pontifices, áby kto nie mniemał żeby rożni byli: ponieważ miáſto tych czterzech iedno ſłowo w Graeckim wſzędy położono/ ktore ieſt ᾽αρχιερει̃ς, przeto ie też wſzędy iednym ſłowem Arcykápłany zowię WujNT 22 przedm; Ieden tylko był v Żydow ktory właśnie był Arcykápłanem/ to ieſt/ nawyżſzym kápłanem. Wſzákże y drugie/ ktorzy ábo kiedy byli ná tym vrzędzie/ ábo byli przełożonemi nád dwudzieſtą y czterech domow y rzędow kápłáńſkich/ też Arcykápłanámi názywano. A oſobliwie tego/ ktory był przełożonym rády śiedzącey/ ktorą Sánedryn zwano. WujNT 354; Abowiem ktorych bydląt krew bywa wnoſzona do Swiętych przybytkow przez Arcykápłaná/ tych ćiáłá bywaią palone przed obozem WujNT Hebr 13/11, Matth 16/21, 21/45, 26/3, 27/6, 28/11 (88).
Szeregi: »arcykapłani i (zakonni) doktorowie (ludu); arcykapłani z doktormi« (14 : 1): ſzukáli árcykápłani y Zakonni Doktorowie/ iákoby P. Iezuſá zábili LatHar 715, 703; ſyn człowieczy będźie wydan Arcykápłanom y Doktorom/ y oſądzą go na śmierć WujNT Matth 20/18, 2/4, 21/15, Marci 11/18, 14/1, Luc 23/10 (11); SkarKaz 513.

»arcykapłani i doktorowie i starszy (z ludu); arcykapłani z (zakonnymi) doktorami i (z) starszymi« [szyk zmienny] (6 : 4): LatHar 700; był wzgárdzon od ſtárſzych y od Arcykápłanow y Doktorow WujNTLuc 9/22, Matth 27/41, Marci 8/31, 10/33, 11/27, 14/43 (9).

»arcykapłani i starszy (ludu, nad ludem, z ludu, żydowscy); arcykapłani i przełożeni«(14:3):Tedy zgromadźili ſię Arcykapłani/ y ſtárſzy nád ludem LatHar 689, 693; weſzli w rádę wſzyſcy Arcykápłani y ſtárſzy ludu przećiwko IEſuſowi WujNT Matth 27/1; zmowił ſię z Arcykápłany y z przełożonemi/ iákoby go im wydał WujNTLuc 22/4, Matth 21/23, 26/3, 27/3, Luc 24/20, Act 4/23 (15).

a.O Chrystusie jako najwyższym kapłanie; pontifex, pontifex magnus Vulg (11): Chriſtus nie ſam ſobie tey czći przywłaſzczył żeby ſię sſtał Arcykápłanem: ále ten [go nazwał] ktory k niemu mowił/ Tyś ieſt Syn moy WujNTHebr 5/5; [Chrystus] Názwány od Bogá Arcykápłanem wedle porządku Melchiſedechá WujNTHebr 5/10, Hebr 2/17, 3/1, 4/14, 15, 6/20 (11).
2. Określenie wyższej godności w Kościele rzymskim [archicapellanus Łac śr]: Gdy mu [św. Hugonowi biskupowi w Gracjanopolu, zmarłemu w 1132 r.] mowił Ailárdus Arcykápłan: ią pátrzę ná twárz niewiaſt/ ále wtym ſzkody żadnej duſznej niecżuię SkarŻyw 292.

Synonimy: 1. arcyofiarnik, arcyofiarownik, biskup, »najwyższy biskup«, »nawyższy kapłan«, »przedniejszy kapłan«, »stary kapłan«, ofiarownik, »przedniejszy ofiarownik«.

MK