[zaloguj się]
[pdf]

KARAKTER (53) sb m

karakter (43), charakter (10); karakter BielKom (3), BielKron (13), RejPos, BietSpr (2), WujJudConf, CzechEp (3), NiemObr, JanNKar (17), JanNKarGórn, GosłCast; charakter WujJud (7), RybGęśli, WujNT (2).

Oba a jasne (w tym w pierwszym 1 r., w drugim 2 r. błędne znakowanie); -e- (15), -é- (3); -e- JanNKarGórn; -é- GosłCast; -e- : -é- JanNKar (14 : 2).

Fleksja
sg pl
N karakter karaktery
G karakteru karakterów
D karakterowi karakter(o)m
A karakter karaktery
I karakterem karaktermi, karakterami
L charakterze

sg N karakter (6). ◊ G karakteru (2). ◊ D karakterowi (2). ◊ A karakter (4). ◊ I karakterem (3); -em (2), -(e)m (1). ◊ L charakterze (3). ◊ pl N karaktery (1). ◊ G karakterów (12); -ów (7), -(o)w (5). ◊ D karakter(o)m (3). ◊ A karaktery (15). ◊ I karaktermi (1) JanNKar, karakterami (1) BielKron.

Sł stp brak, Cn s.v. pismo, Linde XVII – XIX w.

1. Forma, ksztalt [kształt, forma, figura, wzór, foza – character Cn] (25): Inter caetera trzy ſą chory/ á trzeći iákoby Graeckim chorom przygánia: bo oni iuż oſobny chárákterem do thego máią KochOdpr A2.
a. O znakach pisarskich, literach; alfabet [w tym: w pl (17)] (25): Piſzą iedni przes káráktery nieznáiome/ drudzy przes licżbę/ drudzy tylko przes Vocales, drudzy per Consonantes BielSpr 49; NiemObr 173; RybGęśli A4; Bo ieſliż ięzyki/ Zydowſki/ Grécki/ Láćińſki/ Włoſki/ Fráncuſki/ Niemiecki/ etć. máią w ſwym piſániu káráktery ſwé właſné rózné od drugich: Polſki czemuby mieć niemiał? JanNKar A3v, Av, A4, A4v, D3, Gv [2 r.].

W połączeniu z przymiotnikiem od nazwy języka [karakter + przymiotnik (8), przymiotnik + karakter (2)] (10): BielKron 46; Ták o onych Robertách/ y Henrykách Stephanách w Paryżu/ ſłychamy/ że ie Król Fráncuſki Henryk/ ieſli ſie nie mylę Wtóry/ do wydánia kárákterów Gréckich z ſkárbu ſwégo znácznie rátował. JanNKar B, A, A3v [2 r.], Bv, B3, G, Gv; JanNKarGórn D3v.

Wyrażenia: »karakter ku pisaniu« (1): [Feniks] Wynalazł też káráktery ku piſániu BielKron 49.

»karakter prosty« (2): zdáło mi ſie [...] wydáć przynamniéy tę Polſzczyznę nową/ Kárákter dwóy Polſki/ vkośny y proſty JanNKar A3v, D4v.

»karakter tajemny« (1): Ieſliż wźiął od Troiánow, ieſliż téż ná on czás potrzebá vkázowáłá, kárákterów vżywáć táiemnych (co więc pod tákim czáſem bywa) niewiém JanNKar B3v.

»karakter ukośny« (3): I. IANVSZOWSKIEGO, WSTĘPEK DO ORTHOgráphiiéy Polſkiéy, nowym kárákterem Polſkim vkośnym. JanNKar B3, A3v, D4v.

Szeregi: »buksztab abo karakter« (1): Ten żydy piſáć napirwey naucżył/ wynálazſzy bukſztaby ábo kárák. ku piſániu s piſmá Káldeyſkiego BielKron 45v.

»słowo i karakter« (1): ći też ſobie s ſwymi zwolenniki zmyſlili Kábále Greckimi ſłowy y kárákterámi BielKron 46.

»karakter abo znak pisany« (1): ktorą [kabałę] (powiedaią) Bog Moiżeſzowi ná gorze Syná obiáwił przez káráktery álbo znáki piſane BielKron 46.

2. Znak rozpoznawczy, cecha, piętno [character – cech, znak Mącz 51a; – piątno, cycha Calep; cecha na bydlęciu, naczyniu, piątno ‒ character Cn] (28): A ktore ieſt imię twoie/ Ktore maſz godziny ſwoie/ Ktore káráktery kłádzyeſz/ Kiedy ſwego gdzye wynaydzyeſz. BielKom D2, D2, D3; BielKron 136; ABy też prześpiecżnieyſzy byli od zdradziec iákich [...] wytłacżáli káżdemu tákiemu ná ſkorze Rycerſkie káráktery BielSpr 11v; CzechEp 407, 408, 416.

W charakterystycznych połączeniach: karakter czynić, kłaść, nosić (2), wytłaczać, wziąć.

a. W religii katolickiej tzw. charakter sakramentalny (10): Poſwiącánie ſákrámentow nie chárákterom przywłaſzcżamy. WujJud 166 marg, 166, Nnv; WujJudConf 165.
Szeregi: »charakter albo piątno (a. piątnowanie)« (4): Trzyma Kośćioł S. Powſzechny/ że ná trzech Sákrámenćiech/ to ieſt/ ná Krzćie/ ná Birzmowániu/ na Kápłáńſkim święceniu/ Pan Bog przez Ducha ś. náznacża y piecżętuie duſze naſze nieiákiem znákiem ktory chárákterem álbo piątnem zową WujJud 165v, 165 marg, 166, L17v.

»charakter abo pieczęć« (2): Chárácter ábo pieczęć krztu S. WujNT 625 marg [idem] Zzzzz3v.

b. Znak (czasem słowo) o mocy magicznej, czarnoksięskiej (10): Wymyſlił też záklinánie/ zową Exorcyzm/ ktorym cżárty wypądzáli Zydowie/ y niemocy goili przez zyołá y káráktery. BielKron 79, 464 [4 r.], 467.

W połączeniu szeregowym (1): ábo iżby ſie do iákich cżárow/ do zyoł/ do ſwiec/ y do rozmáitych kárákterow vciekał/ odſtąpiwſzy nádzyeie á obrony Páná ſwoiego RejPos 331.

Szeregi: »karakter albo (i) słowo« [szyk 1 : 1] (2): Tám będąc w oſobności vcżyli ſie cżárnokſięſtwu przez káráktery álbo ſłowá Káldeyſkie BielKron 9; GosłCast 37.

»znak albo karakter« (1): Nie cżyńcie ná ciele ſwoim żadnych znákow álbo kárákterow BielKron 36v.

Synonimy: 1.a. buksztab, litera, »znak pisany«; 2.a. piątno, pieczęć; b. znak.

MM