« Poprzednie hasło: PIĄTNIK | Następne hasło: PIĄTNODZIESTY » |
PIĄTNO (104) sb n
o jasne.
sg | pl | |
---|---|---|
N | piątno | piątna |
G | piątna | |
D | piątn(o)m | |
A | piątno | piątna |
I | piątnem | piątny |
L | piątnie |
sg N piątno (20). ◊ G piątna (9). ◊ A piątno (34). ◊ I piątnem (17); -em (3), -(e)m (14). ◊ L piątnie (4). ◊ pl N piątna (5). ◊ A piątna (13). ◊ D piątn(o)m (1). ◊ I piątny (1).
Sł stp, Cn notuje, Linde także XVII – XVIII w.
- 1. Znak wyróżniający (102)
- 2. Narzędzie do znakowania (2)
piątno na czym (3): Piątná na máſlnych ſtátkách káżda Dworká ma mieć/ dla fałſzu y nieochędożnośći mlecżná GostGosp 74, 114, 118.
»znakować piątnem« (1): W tenże cżás [...] znákowáć [...] ná práwym vchu/ Páńſki dobytek: [...] á gdźieby Vrzędnicże/ Páſterſkie/ álbo cżeládźi ktoreykolwiek było miedzy Páńſkim/ to ná lewym vchu/ tákimże piątnem. GostGosp 72.
piątno czego (2): Czudność tedy zwierzchnia prawdziwy znák ieſt/ á piątno/ wnętrzney dobroći/ iáko piękny kwiát ná drzewie znákiem ieſt dobrego owocu GórnDworz Ll5; SkarKaz 6b.
Ze zdaniem przydawkowym [iż (2), że (1)] (3): RejPos 216; CzechEp 393; co cnotá ſpráwiłá Rodźiców/ ich niecnotá wſzytko oſzpácziłá. Więc piątno/ że ſzláchćicy/ ſámo im zoſtáie/ Zywot záś nieſzláchetny/ ſzpetnie ie vdáie. GosłCast 35.
W charakterystycznych połączeniach: piątno dobroci, miłością piątno chrześcijańskie, nieginące, nowe, święte (4); piątno Boga Ojca, (Pana) Jezusowe (a. Chrystusowe) (3), pańskie; piątnem ozdobiony.
»piątnem naznaczyć, naznamionowan« [szyk zmienny] (1:1): A coż owſzem nád tákim káżdym/ obácż iáką piecżą ma/ ktory ieſt náznámionowan ſwiętym piątnem iego RejPos 124v; LatHar 677.
»piątno nosić« = stigmatum portare PolAnt, Vulg [w tym: na sobie (5), na ciele (2), na czole (2)] [szyk zmienny] (12): máło niżey vſłyſzyſz gdzye ſie ci podzyeią/ co opuśćiwſzy Páná ſwego boią ſie cżłowieká/ á noſzą piątno iego ná cżołach ná ſwoich. RejAp 121, 118 [2 r.], 129, Dd2v, Dd3v; KOſcioł ſwięty/ [...] nośi ná ſobye on znák á ono piątno/ z wody á z Duchá ſwiętego vcżynione/ y wyznawa iż poſlubił mocnie dzierżeć wiárę iemu RejPos 49, 254; WujJud 166; prace mi nikt niech niezádawa. Bo ia piątná páná Ieſuſowe ná ćiele moiem noſzę. BudNT Gal 6/19[17]; ReszList 180; WujNT Gal 6/17.
»piątnem pieczętować« [szyk zmienny] (2): ná Krzćie Pan Bog owce ſwoie tym piątnem piecżętuie przez Ducha ś. áby ták były od inſzych niewiernych odłącżone WujJud 165v; WujNT 625.
»włożyć [na kogo] piątno« (1): iuż wieſz iż cie Pan iáko cudzozyemcá powołáć racżył do Boſtwá ſwego [...] á włożył ná cię znák y piątno ſwoie/ iżeś iuż ieſt wierna owiecżká iego RejPos 216.
»jako piątnem znaczyć« (1): miła cnotá [...] Kożdego s ſwego ſtádá/ iáko piątnem znácży/ Bo bez niey nazacnieyſzy/ káżdy ſie z inácży. RejZwierz 115v.
»charakter albo piątno« (3): Pan Bog przez Ducha ś. náznacża y piecżętuie duſze naſze nieiákiem znákiem ktory chárákterem álbo piątnem zową WujJud 165v, 165 marg, Ll7v.
»hasło albo piątno« (1): pan Kryſtus [...] yednoſć y miłoſć ſpolną/ [...] yákoby zá háſlo álbo pyątno ſwym krzeſćiyánom zoſtáwił. KromRozm I O4.
»piątno a napis« (1): pomnimy/ cżyie piątno á cżyy napis nośimy ná ſobie/ gdyż nas náznácżono/ á zápiſano goſpodę ná cżelech náſzych/ Bogu Oycu/ Synowi/ y Duchu s. RejPos 254.
»piątno albo pieczęć« (1): Piątno álbo Piecżęć Boża tá ieſt/ że [...] ná wtorym odrodzeniu (to ieſt ná krzćie) ktokolwiek Duchá ś. doſtáie/ bywa od niego nápiątnowan y náznácżon WujJud 165v.
»znak i (a) piątno« [szyk 6:2] (8): RejAp [13]v; GórnDworz Ll5; A toć ſą znáki páſterzá prawdziwego/ á toć ſą iáſne piątná iego/ ktory drzwiámi á nie dzyurą właźi do ſtádá Páńſkiego RejPos 346v, 49, 189v, 216; SkarŻyw 2; krzeſt ś. [...] duſzę okrzczonego piecżętuie nieiákim znákiem y piątnem duchownym/ ktore nigdy zgłádzone być nie może. WujNT 625.
W charakterystycznych połączeniach: piątno bestyjej (7), imienia (bestyjej) (2).
»nosić piątno« [w tym: na czele (3), na ręce (3), na sobie (2)] [szyk zmienny] (10): Ani będą mieć odpocżynienia we dnie áni w nocy/ ći ktorzy będą chwalić beſtią álbo obraz iey: álbo iż będą nośić piątno imieniá iey. RejAp 121v, 116, 121v, 122, 130v, 131v (9); WujNT 869.
»piątno albo imię« (1): A iżby nie ſmiał żaden áni kupić áni przedáć/ áżby piątno miał/ álbo imię beſtiey/ álbo licżbę imieniá iey. RejAp 115.
»znak a piątno« (1): Tu iuż Duch ſwięty powieda/ iż wſzytki ſtany ſwiátá tego przywiodłá kthemu/ iż muſieli bráć znáki á piątná beſtiey oney álbo ná práwe ręce ſwoie/ álbo ná cżołá ſwoie. RejAp 115v.
»piątno nosić« (1): Teć [rany ukrzyżowanego Chrystusa] ſą pięć Stigmata, których nie odnaſza od sądu ná ſobie nikt/ iedno co iáwny złoczyńca: [...] y to Piątno Cynkowé hániebné/ iáko złoczyńcá zá Polſkę téż nośił OrzQuin N2.
»przycisnąć [na kogo] piątno [czego]« (1): Wolę ták/ niż przyćiſnąć ná małżonká ſwégo Piątno niecnoty méy GosłCast 33.
»piątno [komu] przypalić« = notam inurere Modrz (2): zoſſalony á vmotány iedwabnym Wenuſem/ ledá yáką porwie: ſynom á dzyecyom ſwoim yeſli ye the ſnadź będzye myał/ takye pyątno przypali/ ktorego nigdy/ [...] wytrzeć áni wygłádzić nye będzye mogł. GliczKsiąż Bv; ModrzBaz 20v.
»piątno włożone« (1): niech ſye Litwá z háńby przyrodzónéy y kożdemu Kśięſtwu przyzwoitéy/ vćiecze co rychléy/ [...] niech ktemu ią iáko oſtrogá iáka bodźie oné od Philoſophów Gréckich ſzpátné Piątno/ ná Kśięſtwo kożdé Główné włożóné OrzQuin Qv.
Synonimy: 1. cech, cecha, karakter, oznaka, pryskowanie, znak, znamię; 2. cecha, przykładek.
Cf [PIĄDŁO]
LW