[zaloguj się]
[pdf]

KARMIA (180) sb f

-å- (71), -a- (4); -a- ForCnR; -å- : -a- Mącz (7 : 1), SienLek (19 : 2); końcowe a pochylone.

Fleksja
sg pl
N kårmiå kårmié
G kårmi(e)j, kårmie kårmi, kårḿ
D kårmi kårmi(a)m
A kårmią kårmi(e)
I kårmią kårmi(a)mi
L kårmi kårmiåch
inne sg a. pl G - kårmi; sg G a. pl A - kårmi(e)

sg N kårmiå (50). ◊ G kårmi(e)j (21), kårmie (2) Leop, KochTr. ◊ D kårmi (1). ◊ A kårmią (14). ◊ I kårmią (8). ◊ L kårmi (2). ◊ pl N kårmié (20); -é SienLek (2), -e (1) KochPieś, -(e) (17). ◊ G kårmi (9), kårḿ (2); kårmi : kårḿ FalZioł (1 : 2). ◊ D kårmi(a)m (1). ◊ A kårmi(e) (22). ◊ I kårmi(a)mi (3). ◊ L kårmiåch (20); -åch (4), -(a)ch (16). ◊ sg a. pl G kårmi (4). ◊ sg G a. pl A kårmi(e) (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

To, czym zaspokaja się głód; rzecz jadalna, pożywienie, potrawa, pokarm; obsonium BartBydg, Mymer2, Cn; cibus Mymer1, Mącz, Cn; cibatus, pastus Mącz, Calep, Cn; nutrimentum, pulmentum BartBydg, Cn; pabulatio Mącz; alimentum, annona macelli, caput coenae, cibaria, commeatus, copiae, daps, edulitas, edulium, epula, epulae, esca, esculentum, ferculum, manducum, mensa, nutricia, nutrimen, opsonitas opsonium, pabulum, pulmentarium, res cibaria a. cibi, sitarchia, syncerastum, victus Cn (180): Muchá [...] Wſzyſtkich karmi pokuſzaiąc: Kiedy tłuſtą iuchę piłá/ W niey ſie wſzyſtká zátopiłá. BierEz Lv; Y weſzły ſą do śpiżárnie/ Gdzie ſtały rozlicżne karmie BierEz M3v, C2, D [2 r.], Dv [2 r.], G4v, Iv (15); OpecŻyw 93v; zdá ſie ijm jżby [gospodarz] karmie nieſmacżne dáwáł a gorzkie piwo ForCnR A2; Lacticinia. Milchſpeis. mleczne karmie Mymer1 41, 40v; BartBydg 99, 100, 126; Naſienie noſtrzegowe/ kładzione w karmie/ cżini ſmak y wonią dobrą. FalZioł I 82d; MYſz. [...] wſzytkiego czo ludzie iedzą: pożywa/ ku ſzukaniu karmiey barzo chytra FalZioł IV 14c; Iaycza ſwieże cżyſthą ſą karmią FalZioł IV 20b; tedy gdy ſie wylęże drugiem ptaſzętam karmią wychwyta łakomoſcią ſwą FalZioł IV 23c; iż kiedy komu iad będzie z iaką karmią przyprawion/ á gdy then kamień będzie włożon w on pokarm/ takiego pokarmu cżłowiek połknąć niebędzie mogł FalZioł IV 48c, I 6d, 56b, 98c, 110d, III 6c (20); bowiem [zęby] przednie vkęſuią karmiey á trzonowe łąmią GlabGad C3v; Iakiż ma być rząd w karmiach gdy ich wiele. GlabGad G4v; Smażone mięſo barzo ieſt nie zdrowe iako y każda karmia takowa GlabGad H3; przeto dobra rzecż ieſt przechodzenie po wieczeri aże karmia poſtąpi do żołądka. GlabGad K8v, C4v, F5v [2 r.], F6 [2 r.], G5, H5v (23); MiechGlab [90]; BierRozm 14; Mymer2 43; RejKup Rv; yeſliſz chceſz mámkę dzyecyęcyu chowáć/ chowayże ſtátecżną á trzeźwyą. Bo yákoż dzyecyę miáłoby być zdrowe od tey karmyey/ ktora ſie ſtáłá z máteryey zbytnyey á myęſſáney. GliczKsiąż D6, D4v; Leop 4.Reg 4 arg; Skorzeniem karmie przyprawiay Goski A9; Pastus, Karmia/ páſtwá/ to yeſt bydlęcia żiwność/ picá. Mącz 282c, 52c, d, 272a, 465c; kthemu też Ingbieru/ Cynámonu/ Muſzkathu/ kminu/ dobrze pożywáć/ bo thy wſzythki karmie żołądek twierdzą á ták mu wrácánia bronią. SienLek 98, 38v, 43, 82, 87 [2 r.], 90v (14); á ſiedziałeś ná złotym ſtolcu/ á miałeś przed ſobą wiele karmi przypráwionjch winá doſyć. HistRzym 97, 12v, 52v, 53, 94 [2 r.], 97; KuczbKat 406; BudBib Lev 11/3; KochTr 12; Calep 192b, 760a; GostGosp 80 [2 r.], 82.

karmia czyja (2): FalZioł I 75a; karmia twa niechay będźie ślaz s pokrzywámi wárzony SienLek 83v.

W przeciwstawieniu: »karmia ... picie« (5): OpecŻyw 90v; karmia dla tego dana żeby z niey ciało roſło, á ſiła ſie mnożyła, picie dla tego aby pokarm odmiękcżaiąc w żołądek wpuſzcżało. GlabGad F5, E8, F5v; Mącz 466d.

W charakterystycznych połączeniach: karmia czysta (2), dobra (2), gorzka, jadowita, klijowata, kosztowna (2), krolewska, lipka (3), mała, mleczna, (nie)smaczna (2), pieczysta, pożyteczna (2), przypraw(io)na (2), rozkoszna (2), rozliczna (3), słuszna, szkodliwa, zdrowa (7); karmi obfitość, rozpuszczenie; w karmi mierny; karmiej pokuszać, potrzebować, sięgać, szukać (szukanie) (2), ukęsać, zabraniać; karmią da(wa)ć (2), mieć (5), nosić (2), podawać, przeżuwać, przyprawiać (2), zagrzewać (2); w karmię kłaść (kładziony) (2), sypać (2); przymieszać w karmi, warzony.

Przysłowie: Mądrość látom przyſmákiem, mądry karmia látom. CiekPotr 25.
Zwroty: »karmie, z karmią jadać (a. jeść); z karmią jedzony« [szyk zmienny] (3 : 2; 1): A cobych ia to w vſtá kładł/ Będęć tám lepſze karmie iadł BierEz P, N3v; FalZioł IV 25d, V 39v; Cżemu chleb z inſzą karmią iadaią. GlabGad G6, G6.

»karmiej, w karmiach, z karmiami pożywać (a. używać); karmią żywić; karmi pożywanie; w karmiach pożywany« [szyk zmienny] (5 : 3 : 1; 2; 1; 5): BierEz M3v; Theż naprzeciwko ſuchotam/ ieſt dobry gdy gi vwarzyſz á s karmiami pożywaſz FalZioł I 117b; Pierſz w karmiach pożiwany cżyni dobre trawienie żołądkowi FalZioł III 11a; Tego cżaſu piecżyſtich karḿ vżyway FalZioł V 46, I 13a, 16c, 40a, 81b, 84a (12); GlabGad E8v, G4v; Yáko tedy pan Kriſtus ſlugi ſwe ſam opatrza/ y ſwem ye cyáłem á kármyą żywi/ dla thego áby yemu podobni byli GliczKsiąż D3v, D2.

»karmią trawić; (s)trawienie karmiej; karmia się (s)trawi (a. pocznie się trawić)« [szyk zmienny] (3; 2; 4): Też cżoſnek dobry ieſt barzo ludziem proſtym kmiotkom ktorzi iadaią grube rzecży zimne á piją wodę/ tedy cżoſnek trawi wnich ty karmie y niemoczi broni FalZioł I 6a; Przycżyna tego iż karmie lekkie richley ſie trawią y zdrowe ſą cżłowieku wſzelkiemu GlabGad G5, Ev [2 r.], E6, F6, G4, G5, K7v.

Wyrażenia: »bydlęca karmia« = farrago, pabulum Mącz (2): Farrago, Sieczká/ álbo ynſza bydlęca karmia z rozmaytych ziarn zmieſzána Mącz 118a, 272a.

»karmia chłodna (a. chłodząca)« (2): GlabGad K5v; karmie theż máią być niechłodzące/ ále y owſzem/ tákie coby zágrzewáły SienLek 88.

»gorąca karmia; gorącość karmiej« (1; 1): Cżemu w ręku albo w inſzim cżłonku barziey ſparza gorącza karmia niż w vſciech albo wewnątrzu. GlabGad G5v, G5v.

»karmia gruba [w tym: człowiek grubej karmiej (5)]« [szyk 7 : 2] (9): ale Iaycza thwardo piecżone ieſt karmia gruba á lipka. FalZioł IV 20b; prżeto ludzie takowi żrą leda czo, by im tile dodał, a nie ſzkodzi im karmia by theż nagrubſza GlabGad K4; Zęby miąſſze á ſzyrokie cżłowieka grubey karmiey vkazuią GlabGad O2v, G5, M5v, Ov, O8, O8v, P7.

»karmia lekka« [szyk 2 : 1] (3): Pothym gdyby iuż chciała dziecię odſadzić/ nie ma to być nagle cżyniono/ Ale ie pierwiey przyłożyć lekkiem karmiam FalZioł V 37; GlabGad G5 [2 r.].

»miękka karmia« = pulmentum Mymer1, BartBydg; pulmentarium BartBydg (2): Mymer1 41v; Pulmentarium, myąkka karmya, potrava, pulmentum, vel dicitur quilibet cibus praeter panem. BartBydg 126b.

»karmia przyrodzona« = pokarm matki (1): iż pan Bog [...] po tych tho rodzicach chce myeć/ áby ten płod ſwemi pyerſiami/ á karmyą ſwą przyrodzoną żywili á wychowáli. GliczKsiąż D2.

»słodka karmia« (2): Cżemu ſłodkie karmie richley ſkwaſnieią w żołądku iako ieſt mleko, owoc, etc. GlabGad K6; SienLek 125v.

»karmia sucha« (1): te [zwierzęta] picia theż nie potrzebuią ku ſtrawieniu karmiey (chocia nie ktore piją dla łacznieyſzego weſzcia karmiey zwłaſzcża ſuchey do wnątrza) GlabGad Ev.

»karmia tłusta« [szyk 1 : 1] (2): ieſli śiárki wielé [w człowieku] winá ſye chronić/ ábowiem to wielé śiárki ma: tákieſz kármié tłuſté/ iáycá twárdo wárzoné álbo pieczoné SienLek Vuu4, 4v.

»wilg(otn)a (a. wilka) karmia« [szyk 2 : 1] (3): Przy tym Mamka ma iadać wilgotne karmie. FalZioł V 39v, V 40v; Wilkie á gorące [rzeczy] obieray/ ieſli gorący czás/ tym wilżeyſze karmie niech będą SienLek 5v.

»karmia zimna« (1): IEſtli ktore dziecię wpadnie w gorącżkę, Tedy naprzod mamka ma pożywać karḿ zimnych á wilgotnych. FalZioł V 40v.

Szeregi: »karmia, (i, albo) picie« = cibus et potus Mymer1 [szyk 4 : 2] (6): Imiona karmi rozlicznich y piczia. Mymer1 nlb 2, s. 40; GlabGad K5v; BierRozm 9; SienLek 4v, 66. [Ponadto w przeciwstawieniach 5 r.].

»karmia, (a) potrawa« [szyk 2 : 1] (3): BartBydg 126b; RejWiz 48v; Troximos, uva edulis quae cibaria a Plinio vocatur, Grono winá ku karmi á potráwie náleżące nie ku pićiu. Mącz 466d.

»żywność i karmia« (1): Trafia ſie też iż ony żyły: ktoremi ſie płod w żywocie trzyma y zſtanawia/ przez ktore też żywnoſć y karmią bierze/ bywaią grubemi á lipkiemi wilgotnoſciami zatkane FalZioł V 29v.

W przen:
Wyrażenie: »słodkie karmie« (1): Ien weſpołek ſemną bierzeſz ſlodkie karmie TarDuch A5.
Przen: To, co ktoś często robi [czyja] (3): Y pocżęli miedzy ſobą mowitz/ albo mu to przynioſl iedzenijé. Odpowiedżiál mily Iezus rzekątz: Moia kármiá ieſt/ abych cżynil wolą tego ktory mię poſlál OpecŻyw 50v; A o żadnym pokármie/ y o ſnie [Orfeusz] nie wiedźiał: Troſká/ y płácz ſerdeczny iego karmie były KochTarn 77.
Szereg: »karmia, potrawa« (1): Lzy moiá karmia/ potráwy płácz wiecżny KochPs 62.

Synonimy: gnarowanie, pastwa, pica, pokarm, potrawa, żywność.

Cf KARMICZKA

ZCh