[zaloguj się]
[pdf]

KATEDRA (24) sb f

k- (23), c- (1); -t- (16), -th- (8).

Oba a jasne; -e- (5) Mącz, BiałKat (4), -é- (1) PudłFr.

Fleksja
sg pl
N katedra katedry
G katedry
D katedrze
A katedrę katedry
L katedrze katedrach

sg N katedra (2). ◊ G katedry (6). ◊ D katedrze (2). ◊ A katedrę (4). ◊ L katedrze (3). ◊ pl N katedry (1). ◊ A katedry (1). ◊ L katedrach (5); -ach (4), -(a)ch (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. Podwyższone miejsce, z którego wygłaszano mowy do ludu, także wykłady naukowe; często kazalnica kościelna; concio, suggestus Calep; cathedra Cn [cathedra – kazalnica, stoleć kaznodziejski Mącz 41b; – kazalnica Calep] (13): bo ón częſto w drodze/ Gdy idźie ná kátédrę powiádáć o Bodze. PudłFr 77; Ze VKrolewny Iey M Luterskie kazanie y Saskie Ceremonie bywaią tak naszę Xięzą boli Zena Katedrach oto narzekaią y Krola priuatim proszą ActReg 169; Calep 1027b; WujNT 443.
Zwrot: »na katedrze wykładać« (1): ten [tekst] wſzytcy káznodźieie ná káthedrách wykłádáli WujNT przedm 9.
Zestawienie: »katedra Mojżeszowa« = miejsce w Jeruzalem, z którego uczeni żydowscy nauczali i czytali pisma Mojżesza (1): do Hieruzálem przyiecháli [...] gdzie byli Doktorowie zakonni/ y w piśmie vcżeni/ ná Káthedrze Moiżeſzowey/ z ktorych rozumieć lepiey y náucżyć ſię doſkonáley mogli/ tego co oná gwiazdá vkazowałá. SkarŻyw 27.
Szereg: »katedra, (albo) kazalnica« [szyk 1 : 1] (2): Mącz 358d; Concio – Kazalnica, katedra z ktoreij rzecz czinimij. Zgromadzenie iudu [!]. Mowa do loudzi [!]. Calep 232b.
Przen: Nauczanie wiary (5): Gdy ná cię Dawid mocno woła/ ábyś ſie nie wdawał w rádę złośćiwych/ á ſtrzegł ſie Káthedry fáłecżney/ tylko iedno ábyś záwżdy wolą Páná ſwego ná piecży á ná pilnośći miał. RejPos 205.
Zwrot: »z katedry uczyć« (2): O biſkvpie tego koſcioła Rzymſkiego tak rozvmiem/ y tak trzymam/ ieſli ſ katedry Moiżeſzowei/ a zewangeliei ſwiętei vcży SeklWyzn c2v, c3.
Zestawienie: »katedra Mojżeszowa« = powaga, ważność wykładu tych, którzy nauczają wiary (4): Ale ieſli nie ſkatedry Moiżeſzowei vcżą/ to ieſt/ nie wedle piſma ſwiętego y Ewangeliei ſwiętei/ albo na czo przymuſzaią SeklWyzn c3, c2v; RejPos 318v; LatHar 120.
2. Wysokie stanowisko, godność, wywyższenie, dostojeństwo kościelne [stolica, krzesło (o królewskiem mówiąc) – cathedra Cn] (10): A thu obacż iákie to ſtolice/ á iákie to máyeſtaty/ á iákie to kátedry porucżáć im racżył. RejPos 319, 318v marg.
Zwrot: »na katedrę wstępować« (1): Iuż po innych [apostołach] nie ná Apoſtolſką/ ále ná Biſkupią káthedrę wſtępowano. SkarKaz 607a.
Wyrażenie: »katedra kościelna« (1): że [...] w Kośćiele Rzymſkim bywáły wielkie niezgody miedzy Doktormi/ nietylko w Kośćielech/ ále y ná Kátedrách kośćielnych. WujJudConf 127v.
a. O papiestwie, stolicy apostolskiej (6): Tákże y ón Doktor Optatus iednę Kátedrę opowiádáiąc być piérwſzą/ ná któréy śiedźiał Piotr Apoſtół [...]: Odſzczépieniec ieſt od wiáry Chryſtuſowéy: który przećiwko tey kátedrze inſzą buduie. BiałKat 123v, 123v; (marg) Rzym y páńſtwa iego w wierze ſtáłe y przeto beſpiecżne. (–) á przećie iż ſyn Boży oſobliwie obrał to mieyſce Kátedrze ſwoiey/ zácżym nigdy wiáry Pánu ſwemv nie odmieniáłá PowodPr 31.
Wyrażenia: »katedra Piotrowa« = papiestwo św. Piotra (1): Liczćie powiáda kápłany wáſzé od káted: Piotrowéy: á w porządku ónym ónych ś. Biſkupów/ który po którym wſtępował ná vrząd BiałKat 123v.

»katedra rzymska« (1): Pátryárchowie ábo Biſkupi [...] pocżęli ſię nád Kátedrę Rzymſką mátkę ſwą wynośić PowodPr 32.

3. Główny kościół z siedzibą biskupa w stolicy diecezji; aedes primaria episcopes, templum cathedrale Cn (1): To zmowił á cżęść ſale tey ná ktorey oni z ſwymi przyiaćielmi ſtali/ pod nimi ſię zápádłá [...]: á druga cżęść gdzie Arcybiſkup z ſwymi śiedział/ cáłą zoſtáłá. Y ták z ſromotą odeſzli/ a w pokoiu kośćioł zoſtał. Y po injch Káthedrách tákże niecżjśći klerjkowie wyrzuceni ſą SkarŻyw 511.

Synonimy: 1. ambona, kazalnica, kazatelnica, pulpit, »stolec kaznodziejski«; 3. tum.

AL